Από τη γεωπολιτική των αγωγών στη γεωπολιτική των καλωδίων

Μπορεί η προσδοκία της Κύπρου να καταστεί περιφερειακός κόμβος αγωγών φυσικού αερίου να μοιάζει απομακρυσμένη εξαιτίας των όλο και πιο αυστηρών κλιματικών στόχων, ωστόσο οι αποφάσεις για ηλεκτρική διασύνδεση με Ισραήλ και Ελλάδα μέσω του Great Sea Interconnector την επαναφέρουν δυναμικά στον γεωπολιτικό χάρτη

Η μετάβαση από την παραδοσιακή γεωπολιτική του ενεργειακού ελέγχου, που επικεντρωνόταν κυρίως στους αγωγούς φυσικού αερίου και πετρελαίου, στη σύγχρονη γεωπολιτική που αφορά τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις αλλά και τις ψηφιακές υποδομές. Οι αγωγοί υπήρξαν επί δεκαετίες κρίσιμοι για την ενεργειακή ασφάλεια και την πολιτική επιρροή, καθιστώντας χώρες με σημαντικούς φυσικούς πόρους και στρατηγική γεωγραφική θέση βασικούς παίκτες στο παγκόσμιο γεωπολιτικό παιχνίδι.

Ωστόσο, με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και του διαδικτύου, οι υποθαλάσσιες οπτικές ίνες και τα ηλεκτρικά καλώδια αναδεικνύονται σε νέους στρατηγικούς πόρους, κρίσιμους για την παγκόσμια συνδεσιμότητα. Τα υποβρύχια καλώδια, που μεταφέρουν ηλεκτρισμό και τεράστιους όγκους δεδομένων, γίνονται η ραχοκοκκαλιά της παγκόσμιας οικονομίας, θέτοντας νέες προκλήσεις και ευκαιρίες για τα κράτη όσον αφορά τον έλεγχο της πληροφορίας, την εθνική ασφάλεια και την οικονομική κυριαρχία.

Ηλεκτρικά καλώδια και εθνική ασφάλεια

Τα υποβρύχια ηλεκτρικά καλώδια παίζουν έναν κρίσιμο ρόλο για την εθνική ασφάλεια, ειδικά καθώς οι χώρες επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τις ενεργειακές τους πηγές και να εξασφαλίσουν την ενεργειακή τους αυτάρκεια. Η σημασία αυτών των καλωδίων αφορά πολλαπλές πτυχές:

• • Ενεργειακή ασφάλεια: Τα υποβρύχια καλώδια μεταφέρουν ηλεκτρική ενέργεια μεταξύ χωρών και ηπείρων, καθιστώντας δυνατή τη διασύνδεση διαφορετικών ενεργειακών δικτύων. Αυτή η διασύνδεση αυξάνει την ευελιξία και τη σταθερότητα του ενεργειακού εφοδιασμού, μειώνοντας την εξάρτηση από συγκεκριμένες πηγές ενέργειας, όπως τα ορυκτά καύσιμα.
• • Ενεργειακή διαφοροποίηση και ανανεώσιμες πηγές: Μέσω των υποβρύχιων καλωδίων, χώρες μπορούν να εξάγουν ή να εισάγουν ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (όπως η ηλιακή ή αιολική ενέργεια), ενισχύοντας τις προσπάθειές τους για ενεργειακή μετάβαση και μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
• • Γεωπολιτική επιρροή: Χώρες που διαχειρίζονται κρίσιμες υποδομές καλωδίων αποκτούν γεωπολιτική ισχύ, καθώς ο έλεγχος αυτών των δικτύων τούς επιτρέπει να επηρεάζουν τη ροή της ενέργειας και να διαμορφώνουν την πολιτική άλλων κρατών. Η διακοπή ή η απειλή διακοπής αυτών των υποδομών μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο πολιτικής πίεσης.
• • Κίνδυνοι ασφάλειας και κυβερνοαπειλές: Τα υποβρύχια ηλεκτρικά καλώδια είναι στρατηγικοί στόχοι για εχθρικές ενέργειες, καθώς μια επίθεση ή βλάβη σε αυτά μπορεί να διακόψει την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Επίσης, τα καλώδια αυτά ενδέχεται ν’ αποτελούν στόχο για κυβερνοεπιθέσεις ή κατασκοπία.
• • Συνεργασία και ασφάλεια: Η ανάπτυξη διεθνών υποβρύχιων καλωδίων ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών, αλλά παράλληλα απαιτεί υψηλά επίπεδα προστασίας και επιτήρησης για την αποτροπή επιθέσεων ή ατυχημάτων που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια και την οικονομική ευημερία.

UNCLOS και Τουρκία

Καθώς η σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) εγγυάται την κυριαρχία στα υποθαλάσσια καλώδια στις ΑΟΖ, οι εταιρείες υποθαλάσσιων καλωδίων πρέπει να απαιτούν άδειες από κάθε αιτούντα, καθώς έχουν διαφορετικές ερμηνείες για τη νόμιμη επικράτειά τους. Κάθε ενάγων μπορεί επίσης να ζητήσει να επιβλέπει και να παρακολουθεί την κατασκευή και λειτουργία των μελλοντικών καλωδίων. Για παράδειγμα, η κατασκευή του καλωδίου SJC2 μεταξύ Χονγκ Κονγκ, Νοτιοανατολικής Ασίας και Ιαπωνίας έχει επιβραδυνθεί για περισσότερο από ένα χρόνο λόγω των κινεζικών αντιρρήσεων και των αυστηρών περιορισμών στην άδεια. Επιπλέον, η ναυτική διαμάχη εμποδίζει την αποτελεσματική επισκευή των κατεστραμμένων θαλάσσιων καλωδίων.

Στην περίπτωση της Ανατολικής Μεσογείου, η Τουρκία παίζει τον ρόλο του ταραξία καθώς αμφισβητεί την επιρροή ΑΟΖ σε νησιά όπως η Κύπρος και η Κρήτη. Ωστόσο, το «γεωπολιτικό ρίσκο», που προβάλλεται από τους πολέμιους του GSI, καθησυχάζεται από τις δηλώσεις στήριξης του έργου τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την Ε.Ε και Ελλάδα. Τα πιο πάνω, ωστόσο, δεν αναιρούν σε καμία περίπτωση τις προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Κυπριακή Δημοκρατία και τις συνεπακόλουθες ενέργειες, στις οποίες πρέπει να προβεί σε αμυντικό επίπεδο, προκειμένου να διασφαλίσει την ομαλή κατασκευή και λειτουργία του έργου τα επόμενα χρόνια.

Η ηλεκτρικής ενέργεια ως ενεργειακό όπλο

Ορισμένοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι το μελλοντικό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας θα περιλαμβάνει πιο συμμετρικές σχέσεις μεταξύ των χωρών παραγωγής που εξαρτώνται αμοιβαία η μία από την άλλη και έχουν το ίδιο μερίδιο στην καλή λειτουργία του δικτύου. Ως εκ τούτου, οι δυνατότητες φυσικής διασύνδεσης στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας θα άφηναν λίγα περιθώρια για άμεση γεωπολιτική πίεση. Ωστόσο, οι διακοπές ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να ενέχουν σοβαρότερους κινδύνους από τις διακοπές στα ορυκτά καύσιμα, δεδομένης της παρούσας αδυναμίας οικονομικής αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας σε μεγάλες ποσότητες.

Επιστήμονες υποστηρίζουν πως, σε αντίθεση με τις πρωτογενείς πηγές ενέργειας όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η ηλεκτρική ενέργεια δεν μπορεί να κατευθυνθεί κατά μήκος μιας συγκεκριμένης διαδρομής, επειδή οι νόμοι της φυσικής υπαγορεύουν ότι η ισχύς ρέει κατά μήκος της διαδρομής της ελάχιστης αντίστασης. Επιπλέον, επειδή μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας δεν μπορούν ακόμη να αποθηκευτούν οικονομικά, η ζήτηση και η προσφορά πρέπει να εξισορροπούνται ανά πάσα στιγμή σε όλες τις τοποθεσίες σε ένα συγχρονισμένο δίκτυο και οι διακοπές έχουν άμεσα κλιμακωτά αποτελέσματα. Ακόμη και με περιορισμένες συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ χωρών στο ίδιο διασυνδεδεμένο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, ο έλεγχος της συχνότητας του δικτύου δίνει στο κεντρικό κέντρο διανομής τη δυνατότητα να επηρεάζει τις λειτουργίες του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας σε μια συνδεδεμένη χώρα.

Η μεγάλη εικόνα

Αξίζει να σημειωθεί πως η ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας θα πρέπει να εξεταστεί και να ενταχθεί μέσα σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό παζλ ηλεκτρικής διασύνδεσης.

Τον περασμένο Ιούνιο, ο Υπουργός Εσωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, Πρίγκιπας Abdulaziz bin Saud bin Nayef, εγκαινίασε την έναρξη του έργου ηλεκτρικής διασύνδεσης μεταξύ της Αρχής Διασύνδεσης των χωρών του Κόλπου (GCC) και της Δημοκρατίας του Ιράκ. Επεσήμανε, μάλιστα, ότι το επικείμενο σχέδιο διασύνδεσης εκτείνεται πέρα ​​από το σύστημα GCC, περιλαμβάνει σύνδεση με την Ιορδανία και την Αίγυπτο και επί του παρόντος διεξάγουν την τελική μελέτη σκοπιμότητας για τη διασύνδεση να φτάσει στην Ευρώπη. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κύπρος προσπάθησε και εξασφάλισε είσοδο στο πρότζεκτ και από την κρατική ενεργειακή εταιρεία του Άμπου Ντάμπι, Taqa, έναν ενεργειακό κολοσσό με παρουσία σε 14 χώρες και ενεργητικό 52,8 δις δολάρια.

Οι πρωτοβουλίες που οδηγούν σε μεγαλύτερη διεθνή διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας αποκτούν σημασία και δυναμική, όπως υπογραμμίζεται και από τα πρόσφατα σχέδια της Κίνας για ένα παγκόσμιο δίκτυο στην Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI). Τέτοιες διεθνείς συνδέσεις μπορούν να δημιουργήσουν τεχνολογικές εξαρτήσεις και ευαισθησία των δικτύων και να λειτουργήσουν ως Κερκόπορτα, προκαλώντας προβλήματα εθνικής ασφάλειας για τις συνδεδεμένες χώρες.

Αγωγοί πληροφοριών

Σχεδόν όλη η κίνηση του Διαδικτύου ταξιδεύει μέσω ενός τεράστιου δικτύου καλωδίων οπτικών ινών, τα οποία όχι μόνο διευκολύνουν δισεκατομμύρια καθημερινές επικοινωνίες αλλά και διαμορφώνουν τη διανομή του πλούτου, της γνώσης και της ισχύος. Αυτή η υποθαλάσσια υποδομή έχει γίνει κομβικό σημείο στις συνεχιζόμενες γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, καθώς ανταγωνίζονται για τον έλεγχο των πολύτιμων δικτύων δεδομένων. Σχεδόν το 99% των διεθνών δεδομένων μεταδίδονται μέσω αυτών των καλωδίων, καθιστώντας τα ζωτικής σημασίας για τη σύνδεση στο Διαδίκτυο και τη διεθνή χρηματοδότηση, καθώς υπολογίζεται ότι μεταφέρουν συναλλαγές ύψους 10 τρισεκατομμυρίων δολαρίων καθημερινά.

Τεχνολογικοί κίνδυνοι, όπως η επιτήρηση και η δολιοφθορά, συνδέονται με αυτά τα καλώδια, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ασφαλή και αξιόπιστα δίκτυα. Η κατασκευή του ηλεκτρικού καλωδίου GSI αποτελεί ουσιαστικά τον πρόδρομο για ενίσχυση και αναβάθμιση του υφιστάμενου υποθαλάσσιου δικτύου πληροφοριών Ινδίας-Κόλπου-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης. Η Κύπρος βρίσκεται στο κομβικότερο γεωπολιτικό σημείο διέλευσης των καλωδίων διαδικτύου που γεφυρώνει Ασία-Ευρώπη και η διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της ηλεκτρικής διασύνδεσης είναι το μεγάλο στοίχημα, για το οποίο ποντάρουν γεωπολιτικό κεφάλαιο αρκετές μεγάλες δυνάμεις.