Ο «Αρχιτέκτονας» της νέας αμερικανικής τάξης πραγμάτων στη Μέση Ανατολή

Ο Τόμας Μπάρακ, Μαρωνίτης λιβανικής καταγωγής και νυν Πρέσβης των ΗΠΑ στην Τουρκία, αναδεικνύεται πλέον σε κομβική και αμφιλεγόμενη μορφή της αμερικανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή. Παράλληλα με τη θέση του στην Άγκυρα, ο Μπάρακ υπηρετεί και ως Ειδικός Απεσταλμένος των ΗΠΑ για τη Συρία και τον Λίβανο. Πολλοί αναλυτές τον χαρακτηρίζουν πλέον ως τον «Αρχιτέκτονα» της νέας αμερικανικής τάξης πραγμάτων στη Μέση Ανατολή.

Καριέρα και Ιστορικό
Γεννημένος το 1947 στο Λος Άντζελες από οικογένεια Λιβανέζων μεταναστών, ο Μπάρακ ξεκίνησε την καριέρα του ως νομικός σύμβουλος στη Σαουδική Αραβία. Απέκτησε τεράστια περιουσία μέσω επενδύσεων σε πολυτελή ακίνητα και συνδέθηκε στενά με τον Ντόναλντ Τραμπ, παίζοντας ρόλο-κλειδί στην προεκλογική εκστρατεία και την ορκωμοσία του. Αντιμετώπισε κατηγορίες για μυστική προώθηση συμφερόντων των ΗΑΕ, αλλά αθωώθηκε το 2022.

Πολιτική και δράση στη Μέση Ανατολή
Ως πρέσβης και ειδικός απεσταλμένος, προώθησε μια νέα αμερικανική προσέγγιση για τη Συρία μετά την πτώση του Άσαντ το 2024. Η κυβέρνηση Τραμπ, αντί να στραφεί στην «κρατική οικοδόμηση», επέλεξε άρση κυρώσεων και οικονομική ανοικοδόμηση, με κορυφαίο παράδειγμα τη συμφωνία 7 δισ. δολαρίων για την ενέργεια με συμμετοχή αμερικανικών, τουρκικών και καταριανών εταιρειών. Η επαναλειτουργία της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Δαμασκό σηματοδότησε ουσιαστικά την "ομαλοποίηση", παρά τις περιφερειακές ανησυχίες για τις προθέσεις του τζιχαντιστή Τζολάνι ως μεταβατικού ηγέτης της χώρας.

Νεο-οθωμανισμός και πολιτισμική στρατηγική

Ο Μπάρακ προβάλλει συχνά νεο-οθωμανικά στοιχεία, γεγονός που δεν πέρασε απαρατήρητο από αναλυτές του ελληνικού χώρου, αξιωματούχους του Ισραήλ, αλλά και άλλους περιφερειακούς παίκτες.

Σε παλαιότερες δηλώσεις, διαβεβαίωσε πως δεν θα εφαρμοστούν μέθοδοι διαμοιρασμού εδαφών της Μέσης Ανατολής, όπως έγινε στο παρελθόν. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στη Συμφωνία Σάικς - Πικό, που ήταν ένα μυστικό σύμφωνο το οποίο υπογράφηκε τον Μάιο του 1916, μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, με τη συναίνεση της Ρωσίας. Προέβλεπε τον διαμερισμό των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε σφαίρες επιρροής και ελέγχου, κυρίως στη Μέση Ανατολή, περιλαμβάνοντας τη Συρία, το Ιράκ και την Τουρκία.

Ο Μπάρακ φαίνεται να εξυμνεί κατά κάποιον τρόπο το σύστημα των "μιλέτ" και βλέπει τον εαυτό του ως "κληρονόμο της οθωμανικής πολυπολιτισμικότητας". Ωστόσο, προωθεί ταυτόχρονα πολιτικές που ενισχύουν τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ στη Συρία, περιορίζοντας τον ρόλο της Τουρκίας.

Συχνά ο Μπάρακ μέσω δηλώσεων/αναρτήσεων αφήνει να εννοηθεί πως η Τουρκία δεν έχει έως τώρα λάβει την αναγνώριση που της αξίζει ως μεγάλος περιφερειακός παίκτης και ΝΑΤΟϊκός σύμμαχος, ενώ αναδεικνύει τη σημασία της χώρας ως κόμβου για ενεργειακά και στρατιωτικά συμφέροντα καθώς και για τον νέο διάλογο στην περιοχή. Επικρίσεις και ανησυχίες υπάρχουν κυρίως από εθνικιστικούς και αντιπολιτευόμενους κύκλους, που βλέπουν τις δηλώσεις του ως προσπάθεια εξωτερικής παρέμβασης και αμφισβήτησης της εθνικής ακεραιότητας της Τουρκίας.

Αντιφάσεις και κίνδυνοι
Παρά τη ρητορική υπέρ της τοπικής αυτοδιάθεσης, υποστηρίζει πρόσωπα όπως ο Άχμεντ Αλ Σάραα, που συνεργάζονται με Ισραήλ και Ριάντ. Οι στρατηγικές του ευνοούν την αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ και του Ιράν, την ενίσχυση των κουρδικών SDF στη Συρία και τη δημιουργία ενός de facto κατακερματισμένου συριακού κράτους, πιθανώς με εσωτερικά δημοψηφίσματα και μελλοντικές εδαφικές αναδιατάξεις.

Αντιδράσεις για σχέδιο αφοπλισμού της Χεζμπολάχ

Οι τελευταίες κινήσεις του σχετικά με τον Λίβανο έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό του Λιβάνου όσο και στην περιοχή. Οι ΗΠΑ πρότειναν στον Λίβανο σχέδιο σταδιακού αφοπλισμού της Χεζμπολάχ με αντάλλαγμα τη διακοπή των ισραηλινών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η λιβανέζικη κυβέρνηση ενέκρινε τους γενικούς στόχους του σχεδίου, ωστόσο υπουργοί που συνδέονται με τη Χεζμπολάχ αποχώρησαν από τη συνεδρίαση.

Η κίνησή του να υποστηρίξει δημόσια την απόφαση της λιβανέζικης κυβέρνησης να προχωρήσει στον σταδιακό αφοπλισμό της Χεζμπολάχ κρίνεται από πολλούς ιστορική και τολμηρή. Τόνισε ότι το σχέδιο για τον περιορισμό των όπλων μόνο στις κρατικές δυνάμεις και ο τερματισμός της εξουσίας οποιασδήποτε μη κρατικής ένοπλης οργάνωσης αποτελεί τη «λύση Ένα Έθνος, Ένας Στρατός» για τον Λίβανο.

Ωστόσο, παλαιότερη ρητορική του Μπάρακ υπήρξε αμφιλεγόμενη, ιδίως όταν ανέφερε πως ο Λίβανος κινδυνεύει να γίνει μέρος του «Bilad al-Sham» (Μεγάλης Συρίας), χρησιμοποιώντας έναν όρο που ιστορικά παραπέμπει σε υποδούλωση και απώλεια εθνικής κυριαρχίας.

Σε γενικό πλαίσιο, η αντίδραση του Ισραήλ απέναντι στον Τομ Μπάρακ είναι μετριοπαθής, αλλά προσεκτική. Ορισμένα Ισραηλινά στελέχη έχουν εκφράσει ικανοποίηση για την πρόοδο που παρουσιάζει το λιβανέζικο σχέδιο που στηρίζει ο Μπάρακ, αλλά παραμένουν επιφυλακτικοί λόγω των πρακτικών δυσκολιών εφαρμογής και της αντοχής της Χεζμπολάχ.

Ο άνθρωπος του Τραμπ σε Βόρεια Αφρική

Την ώρα που ο Τομ Μπάρακ παίζει το παιχνίδι στη Μέση Ανατολή, ο Μάσααντ Μπούλος, ειδικός σύμβουλος του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για θέματα Αφρικής, πραγματοποιεί περιοδεία στη Βόρεια Αφρική με σημαντική στάση στη Λιβύη. Εκεί θα συναντηθεί με ηγέτες των δύο αντίπαλων κυβερνήσεων της χώρας - τον Πρόεδρο του Προεδρικού Συμβουλίου Μοχάμεντ Μένφι και τον Πρωθυπουργό της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, Αμπντουλχαμίντ Ντμπεϊμπά, στην Τρίπολη, καθώς και με τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ στη Βεγγάζη.

Η επίσκεψη θεωρείται ένδειξη της πρόθεσης των ΗΠΑ να εμπλακούν ισόρροπα στις λιβυκές εξελίξεις, κάτι που ενδιαφέρει και την Ελλάδα εξαιτίας των παρεμβάσεων της Τουρκίας. Ενώ τα βασικά θέματα είναι η πολιτική στασιμότητα που επικρατεί από το 2014, η καθυστέρηση των εκλογών και η αστάθεια λόγω εμφυλίων συγκρούσεων, αναμένεται να τεθούν επίσης ζητήματα παραγωγής πετρελαίου και οι αυξανόμενοι στρατιωτικοί δεσμοί του Χαφτάρ με τη Ρωσία.

Πάντως ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, φαίνεται να προσπαθεί να ισορροπήσει τα συμφέροντα της Αμερικής στη Λιβύη, λαμβάνοντας υπόψη τα αποθέματα πετρελαίου της Τρίπολης.

Η Exxon Mobil στη Λιβύη

Αξίζει να σημειωθεί πως η ExxonMobil ανακοίνωσε πριν από λίγες μέρες την επιστροφή της στη Λιβύη μετά από πάνω από μια δεκαετία απουσίας, υπογράφοντας Μνημόνιο Κατανόησης (MoU) με την εθνική πετρελαϊκή εταιρεία της Λιβύης (NOC). Στόχος, η διενέργεια λεπτομερών γεωλογικών και γεωφυσικών μελετών σε τέσσερεις παράκτιες περιοχές κοντά στη βορειοδυτική ακτή και τη λεκάνη της Σύρτης.

Η επιστροφή της ExxonMobil στη Λιβύη είναι σημαντική και για την Ελλάδα, καθώς συνδέεται και με τις εξελίξεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, λόγω του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου. Η παρουσία μεγάλων διεθνών εταιρειών, όπως η ExxonMobil – Chevron στη Λιβύη δείχνει να ενισχύει την ελληνική θέση, καθώς εκτιμάται ότι δημιουργείται μια ενεργειακή «ζώνη-μαξιλάρι» μεταξύ των θαλασσίων ζωνών της Ελλάδας και της Λιβύης, μειώνοντας δυνητικά την τουρκική επιρροή.