21 Φεβρουαρίου 1913 - Απελευθέρωση Ιωαννίνων

Η είσοδος του ελληνικού στρατού στα Ιωάννινα αποτέλεσε για τους κατοίκους της πόλης ένα ασύλληπτο και μοναδικό γεγονός, που έχει διασωθεί γραπτά σε στρατιωτικά ημερολόγια και στον Τύπο της εποχής
Ιωάννινα, πρωτεύουσα της Ηπείρου, χτισμένη στις όχθες της λίμνης Παμβώτιδας, με μακραίωνη ιστορία, σημαντική γεωστρατηγική θέση και έντονη οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή. Οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν καταλάβει ειρηνικά την πόλη υπό τον Σινάν Πασά το 1431, εκμεταλλευόμενοι την ατμόσφαιρα σύγκρουσης μεταξύ των Ελλήνων και των Αλβανών και εσωτερικούς ανταγωνισμούς μεταξύ των αρχοντικών οίκων της Ηπείρου, η οποία δεν επέτρεψε τη σύμπηξη ενός αντιτουρκικού μετώπου.

Οι Τούρκοι εγκαθίδρυσαν την κυριαρχία τους στα Ιωάννινα για 482 ολόκληρα χρόνια. Κάθε χρόνο σαν σήμερα όλη η πόλη ανακόπτει τους κανονικούς ρυθμούς ζωής και εορτάζει την απελευθέρωσή της. Το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου 1913 ο ελληνικός στρατός, με επικεφαλής τον αρχιστράτηγο διάδοχο Κωνσταντίνο Α ́, εισήλθε νικητής στην πόλη των Ιωαννίνων, ύστερα από πολιορκία τεσσάρων μηνών, κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου.
Η είσοδος του ελληνικού στρατού στα Ιωάννινα αποτέλεσε για τους κατοίκους της πόλης ένα ασύλληπτο και μοναδικό γεγονός, που έχει διασωθεί γραπτά σε στρατιωτικά ημερολόγια και στον Τύπο της εποχής, όπως και σε φωτογραφικά ντοκουμέντα. Στις 3 Μαρτίου 1913 εκδόθηκε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Ήπειρος», μετά την αποφυλάκιση του εκδότη της, Γεωργίου Χατζή «Πελλερέν», που είχε καταδικαστεί σε θάνατο από τις οθωμανικές Αρχές από την έναρξη του πολέμου. Ο χρονικογράφος της εποχής αφηγείται: «Η παράδοσις είχε ήδη συντελεστεί και ο διοικητής του 3ου Πεζικού Συντάγματος, κύριος Ιωάννης Γιανακίτσας, με δύο τάγματα, ευρίσκετο από του μεσονυκτίου εις Άγιον Ιωάννην Μπουνίλας, εις την εσπευσμένην δε ταύτην άφιξιν χρεωστεί η πόλις, κατά μέγα μέρος, την περίσωσίν της.

Τι έγινε πλέον από της στιγμής ταύτης, ούτε καμία πένα ειμπορεί να ζωγραφίσει, ούτε κανένας άνθρωπος να διηγηθεί, ούτε καμιά μνήμη να συγκρατήσει. Χιλιάδες ανθρώπων ερίπτοντο εις τους τράχηλους των ίππων και μη δυνάμενοι να φιλήσωσι τους γενναίους ιππείς κατησπάζοντο τα φάλαρα και τους χαλινούς, ως αγιασμένα κειμήλια. Κλαίοντες εξ ακρατήτου ενθουσιασμού οι πολίται, γνωστοί και άγνωστοι, εναγκαλίζοντο αλλήλους. Γυναίκες εγονυπέτουν εν μέση οδώ, κλαίσουσαι και γονυπετούσαι, ενώ εκατομμύρια πυροβολισμών από κάθε γωνίαν και σπίτι και ζητωκραύγαζαν πλατύστομοι, εχαιρέτιζον την ανύψωσιν της γαλανόλευκης εις το διοικητήριον και το φρούριον. Τα Γιάννενα ήσαν Ελληνικά. Ελεύθερα πλέον!».
Μόλις ο ελληνικός στρατός εισήλθε στα Ιωάννινα, από όλα τα σπίτια και σε όλους τους δρόμους ξεπετάχτηκαν ελληνικές σημαίες. Αυτή είναι η περιγραφή στο φύλλο της 3ης Μαρτίου της εφημερίδας «Ήπειρος»: «Αι χιλιάδες του πλήθους κινούνται από ενθουσιασμόν, ως θάλασσα και πόντος, εξυπνήσας από φύσημα δυνατής θυέλλης. Και ενώ η ατμόσφαιρα είναι νήνεμος, ηλιόλουστος και γαληνιαία, αι χιλιάδες των ελληνικών σημαιών κυματίζουν ελαφρά. Η πολυπαθίς πόλις αναπνέει και η αναπνοή της τας λικνίζει με προσφιλές άσμα. Και αι σημαίαι απαλά χαμογελούν και παίζουν με την χαράν της φιλτάτης πόλις. Πού ευρέθησαν αι τόσαι χιλιάδες των σημαιών αυτών; Ιστορία αληθινή και παθητική ποίησις!».
Όχι μόνο ο ελληνικός Τύπος -από την Αθήνα μέχρι τη Σμύρνη και από την Κύπρο μέχρι την Αλεξάνδρεια και τη Νέα Υόρκη- αλλά και ο διεθνής Τύπος αφιέρωσε μακροσκελείς περιγραφές στην άλωση των Ιωαννίνων (βλ. μελέτη Μαρίας Παππά, Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννίνων).
Οι μάχες του Μπιζανίου
Ορόσημο για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και ολόκληρης της Ηπείρου ήταν οι σκληρότατες μάχες του Μπιζανίου, ένα ύψωμα 15 χλμ έξω από την πόλη, το οποίο είχαν οχυρώσει εξαιρετικά οι Τούρκοι. Ο ελληνικός στρατός με έναν κυκλωτικό αιφνιδιαστικό ελιγμό κατάφερε τελικά να περικυκλώσει τα τουρκικά στρατεύματα, αναγκάζοντας τον Εσσάτ Πασά σε άμεση παράδοση της περιοχής. Εθελοντές από τις ελεύθερες και υπόδουλες περιοχές της Ελλάδας, όπως και από τις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού, είχαν σπεύσει αυθόρμητα να υπηρετήσουν το όραμα της Μεγάλης Ιδέας.

Ο Αναπλ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου Πέτρος Παπαπολυβίου πρωτοστατεί στην επιστημονική καταγραφή και μελέτη της δράσης Κυπρίων εθελοντών στους Βαλκανικούς Πολέμους, όπως και στους υπόλοιπους πολέμους του έθνους. Ξεχωρίζει η μορφή του Δημάρχου Λεμεσού, Χριστόδουλου Σώζου, ο οποίος σκοτώθηκε πολεμώντας, στις 6 Δεκεμβρίου του 1912, στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας στο Μπιζάνι. Ο εθνικός ενθουσιασμός για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων αποτυπώθηκε και σε δημοτικό άσμα, «Τα πήραμε τα Γιάννενα»:
«Τα πήραμε τα Γιάννενα
Μάτια πολλά το λένε
όπου γελούν και κλαίνε
Το λένε οι Τούρκοι στα βουνά
κι οι πέρδικες στ’ αυλάκια
Το λέει κι ο πετροκότσυφας
σε ένα χλωρό κλαράκι
Το λένε και οι Γιαννιώτισσες
που ζούσαν σκλαβωμένες
χρόνια πολλά οι καημένες»
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΜΠΡΟΥ
Δρ σε θέματα Πολιτιστικής Πολιτικής, Διαχείρισης και Επικοινωνίας, Σύμβουλος Τύπου & Επικοινωνίας στην Πρεσβεία της Ελλάδος στην Κύπρο