Θύματα εκμετάλλευσης, οι οικιακές

Όπως καταδεικνύει συγκλονιστική έρευνα MIGS
«Δυσμενείς συνθήκες στέγασης, ατέλειωτα και ακανόνιστα ωράρια εργασίας, σκληρή και κοπιαστική δουλειά, παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων τους, καταπάτηση της προσωπικής τους ζωής, κακομεταχείριση, σεξουαλική παρενόχληση, βία»
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟ το χθεσινό συνέδριο στη Λευκωσία, με θέμα «Εμπορία Γυναικών για εργασιακή εκμετάλλευση στην οικιακή εργασία»
«Αν λάβουμε υπ' όψιν δύο μόνο από τους ορισμούς της εκμετάλλευσης, που αφορούν τη σχέση δουλείας μεταξύ του εργοδότη και του εργαζόμενου και τον κατώτατο μισθό των οικιακών εργαζομένων, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλες οι οικιακές εργαζόμενες που βρίσκονται αυτήν τη στιγμή στην Κύπρο είναι θύματα εκμετάλλευσης», επεσήμανε η συντονίστρια πολιτικής, της μη κυβερνητικής οργάνωσης Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS), Τζόζι Χριστοδούλου, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα έρευνας που έγινε σε Κύπρο, Ελλάδα, Ισπανία και Λιθουανία, για το ζήτημα της εμπορίας γυναικών για εκμετάλλευση, στην οικιακή εργασία.

Στην έρευνα συμμετείχαν το Υπουργείο Εσωτερικών, το Τμήμα Εργασιακών Σχέσεων, το Γραφείο Καταπολέμησης Εμπορίας Ανθρώπων της Αστυνομίας, το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και οι οργανώσεις ΠΕΟ, ΚΙΣΑ και Caritas. Η κ. Χριστοδούλου μιλούσε χθες σε συνέδριο στη Λευκωσία, με θέμα «Εμπορία Γυναικών για εργασιακή εκμετάλλευση στην οικιακή εργασία», που οργανώθηκε από το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο, το MIGS και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Η κατάσταση στην Κύπρο, η νομοθεσία και οι πρακτικές του συστήματος guest workers δεν προστατεύουν τις οικιακές εργαζόμενες από την εκμετάλλευση, αλλά, το αντίθετο, διευκολύνουν το εμπόριο γυναικών. Θα μπορούσαμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η εκμετάλλευση και η πιθανή εμπορία των οικιακών εργαζομένων είναι θεσμική».
Υπερθεματίζει η Επίτροπος Διοικήσεως
Τη θέση της κυρίας Χριστοδούλου στήριξε η Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ελίζα Σαββίδου, που παρατήρησε ότι «η γυναίκα μετανάστρια στην Κύπρο, και ιδίως η οικιακή εργάτρια, διατηρεί ακόμα υπερδιπλάσιες πιθανότητες να τύχει εκμετάλλευσης, είτε εργασιακής, είτε σεξουαλικής, είτε και των δύο. Ιδιαίτερα οι συνθήκες εργασίας των οικιακών εργατριών εμπερικλείουν μεγαλύτερο κίνδυνο για δυσμενείς συνθήκες στέγασης, ατέλειωτα και ακανόνιστα ωράρια εργασίας, σκληρή και κοπιαστική δουλειά, παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων τους, καταπάτηση της προσωπικής τους ζωής, κακομεταχείριση, σεξουαλική παρενόχληση, βία».

Η Επίτροπος κάλεσε την πολιτεία «να εγκύψει με τη δέουσα σοβαρότητα, τόλμη και αποφασιστικότητα στον συνολικό ανασχεδιασμό του θεσμικού πλαισίου που ρυθμίζει την οικιακή εργασία στην Κύπρο, κατά τρόπον που να συνάδει με την εργατική νομοθεσία, με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και με την έμφυλη διάσταση του ζητήματος».
Να σημειώσουμε ότι στο Συνέδριο συμμετείχαν φορείς χάραξης πολιτικής, ακαδημαϊκοί, ερευνητές και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών. Εκτός από τις δύο προαναφερόμενες, παρεμβάσεις έκαναν η Μύρια Βασιλειάδου, Ευρωπαία Συντονίστρια κατά της Εμπορίας Προσώπων (με βιντεογραφημένο μήνυμα), η Κωνσταντίνα Κούνεβα, Ευρωβουλευτής, η Σωτηρούλα Χαραλάμπους, τέως Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, η Άννα Αγαθαγγέλου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο York, η Anna Zobnina, επιστημονική συνεργάτις του MIGS, η Laura Sales, της ισπανικής οργάνωσης SURT Foundation, η Νέλλη Καμπούρη, του Παντείου Πανεπιστημίου και η Rugile Butkeviciute, του λιθουανικού Women’s Issues Information Centre. Συντονίστρια, ήταν η Διευθύντρια του MIGS Σουσάνα Παύλου.
«Καθαρός μισθός 309 ευρώ τον μήνα»...
«Μου κάνει τρομερή εντύπωση, ότι όποτε έχουμε συνέδρια και δράσεις που αφορούν τις μετανάστριες και την εμπορία προσώπων, οι αρμόδιοι λειτουργοί του Υπουργείου Εσωτερικών και του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης φεύγουν», παρατήρησε η Τζόζι Χριστοδούλου, μόλις πήρε τον λόγο. Συνέχισε αναφέροντας ότι οι οικιακές εργαζόμενες «είναι μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες των μεταναστών, που δεν απολαμβάνουν τα εργασιακά και άλλα δικαιώματά τους.

Προέρχονται κυρίως από τις Φιλιππίνες, το Βιετνάμ και τη Σρι Λάνκα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας, ο αριθμός των μεταναστριών οικιακών εργαζομένων είναι 37.293, ενώ, σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Αρχείου, Πληθυσμού και Μετανάστευσης, είναι 30.952 κι αυτή είναι μεγάλη διαφορά... Να αναφέρω ότι το 2010 υπήρξε μια τεράστια ροή 10 χιλιάδων γυναικών από το Βιετνάμ και ανέκυψαν ερωτηματικά για το πώς και γιατί...

Ακολούθησε πλήρης απαγόρευση εισόδου σε υπηκόους από το Βιετνάμ και πληροφορηθήκαμε, πρόσφατα, ότι υπήρξε άρση της απαγόρευσης αυτής». Συνέχισε, πληροφορώντας ότι «από το 2012, ο ελάχιστος μηνιαίος μισθός οικιακών εργαζομένων κατά την πρόσληψη είναι 870 ευρώ. Για εργαζομένους που συμπλήρωσαν μια περίοδο 6 μηνών απασχόλησης, ο μισθός είναι 924 ευρώ - αυτό αφορά επαγγέλματα βοηθών καταστημάτων, υπαλλήλων, παιδοκόμων και εργαζομένων προσωπικής φροντίδας, που η πλειοψηφία τους είναι μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες.

Ωστόσο, όταν πρόκειται για μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες, ο κατώτατος ακαθάριστος μισθός είναι 460 ευρώ, από τον οποίο αποκόπτεται 15% για τρόφιμα, 10% για διαμονή και 7,8%, για κοινωνικές ασφαλίσεις, με καθαρό μισθό 309 ευρώ τον μήνα».
Σύμφωνα με την έρευνα του MIGS, «το καθεστώς των οικιακών εργαζομένων γενικά πλαισιώνεται γύρω από σύστημα των guest workers, δηλαδή η διαμονή και η εργασία τους θα είναι σύντομου χρονικού διαστήματος και η άδεια διαμονής και εργασίας τους θα είναι συνδεδεμένη με ένα συγκεκριμένο εργοδότη. Αυτό κάνει ευάλωτη τη θέση των μεταναστριών, απέναντι στο κράτος και στον εργοδότη τους, καθιστώντας την προστασία των δικαιωμάτων τους σχεδόν αδύνατη.

Από τη μια, είναι ο προσωρινός χαρακτήρας διαμονής τους στην Κύπρο, με το κράτος να τον προβάλλει ως δικαιολογία, για την πλήρη απουσία στρατηγικών ένταξης των μεταναστών, και από την άλλη είναι το γεγονός ότι δεν μπορεί να εξασφαλίσει τα δικαιώματά τους, αφού δεν μπορούν να συμμετέχουν ελεύθερα, στην τοπική αγορά εργασίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η πλειοψηφία των μεταναστών/στριών να αποκλείονται κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά γενικότερα, όντας θύματα εκμετάλλευσης και διακρίσεων σε όλο το φάσμα της ζωής τους».
Πού ξεκινά και πού σταματά η εκμετάλλευση
Όπως επεσήμανε η Τζόζι Χριστοδούλου, «εδώ και ένα χρόνο περίπου ισχύει μια νέα νομοθεσία για “πρόληψη, καταπολέμηση της εμπορίας και της εκμετάλλευσης προσώπων και προστασία των θυμάτων”, ενώ ισχύει ένα Εθνικό σχέδιο Δράσης, 2013- 2015, το οποίο δεν περιέχει συγκεκριμένες δράσεις για την εμπορία των οικιακών εργαζομένων. Επίσης, δεν περιλαμβάνει περιγραφή δράσεων, για την αναγνώριση των θυμάτων εργασιακής εκμετάλλευσης.

Όταν μια οικιακή εργαζόμενη έχει παράπονο από τον εργοδότη της και θα καταλήξουν στο Τμήμα Εργασίας για εργατική διαφορά, οι λειτουργοί του Τμήματος θα έπρεπε να ήταν έτοιμοι ν’ αναγνωρίσουν, κατά πόσο η γυναίκα θα μπορούσε να είναι θύμα εμπορίας. Αυτή είναι μια τεράστια έλλειψη και είναι μια από τις εισηγήσεις μας, αυτοί οι λειτουργοί να τύχουν σχετικής κατάρτισης. Μια άλλη εισήγησή μας είναι να μεταφραστούν τα συμβόλαια εργασίας στις γλώσσες των χωρών προέλευσης των εργαζομένων.

Μας έκανε τρομερή εντύπωση ότι δεν υπάρχει κοινός ορισμός για το τι σημαίνει “εκμετάλλευση”, από πού ξεκινά και πού σταματά. Στη δική μας νομοθεσία περί εμπορίας ανθρώπων, αναφέρεται τι περιλαμβάνει ο όρος “εκμετάλλευση”, αλλά όχι τι σημαίνει. Αποτέλεσμα είναι ότι τα άτομα και οργανώσεις που εργάζονται άμεσα ή έμμεσα, με πιθανά θύματα εμπορίας, δεν έχουν έναν κοινό ορισμό για την εκμετάλλευση και έτσι αφήνεται στη διακριτική ευχέρειά τους, να ορίσουν τι σημαίνει και να στηρίξουν μια υπόθεση, ως εκμετάλλευση».
Απαρχαιωμένο συμβόλαιο εργασίας
«Σε ό,τι αφορά το συμβόλαιο εργασίας, όλοι σχεδόν οι ερωτηθέντες συμφώνησαν ότι αυτό είναι απαρχαιωμένο και από μόνο του προωθεί την εκμετάλλευση των οικιακών εργαζόμενων», είπε επίσης η Τζόζι Χριστοδούλου και συνέχισε: «Θεωρούν ότι αντιμετωπίζει τον εργαζόμενο με υποτιμητικό τρόπο, πατερναλιστικά και επιβάλλει μιαν απόλυτη σύνδεση, μεταξύ της άδειας διαμονής και εργασίας, με ένα συγκεκριμένο εργοδότη, διατηρώντας ένα καθεστώς φόβου και υποταγής.

Σύμφωνα, όμως, με το Υπουργείο Εσωτερικών, “η σύμβαση προβλέπει τις ελάχιστες προδιαγραφές των συνθηκών απασχόλησης και εξαρτάται από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο, να (επαν)διαπραγματεύονται τους όρους”. Φάνηκε, όμως, ότι και οι ελάχιστες προδιαγραφές προωθούν την εκμετάλλευση, όπως την αντιλαμβανόμαστε, αφού συμπεριφερόμαστε στις οικιακές εργαζόμενες ως μη ίσα μέρη μιας σύμβασης, την οποία υπογράφουν. Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι οι περισσότερες οικιακές εργαζόμενες ζουν και εργάζονται υπό συνθήκες εκμετάλλευσης, σε διαφορετικά επίπεδα, κυρίως λόγω της σύμβασης απασχόλησής τους και της μη αναγνώρισης της εργασίας τους ως τέτοιας.

Υπάρχουν, για παράδειγμα, περιπτώσεις κατά τις οποίες οι εργοδότες ακολουθούν αυστηρά τη σύμβαση, άλλοι που κατακρατούν τα διαβατήρια των εργαζομένων, άλλοι που υποχρεώνουν τους υπαλλήλους τους να εργάζονται περισσότερες από 7 ώρες την ημέρα και τις Κυριακές, ενώ άλλοι δεν τους πληρώνουν, που είναι η πιο ακραία μορφή εκμετάλλευσης. Αλλά τα παραπάνω δεν σημαίνουν, κατ’ ανάγκην, ότι οι οικιακές εργαζόμενες διακινούνται με σκοπό την εκμετάλλευση».