Εθνική ευθύνη, γλωσσικές παρατυπίες

Με την παραδοσιακή τους διατροφή, έναν εθνικό θησαυρό ανεκτίμητης αξίας, η Κύπρος και η Ελλάδα (με τις αντιπροσωπευτικές τους κοινότητες, Αγρό και Κορώνη) μπορούν να μπουν δυναμικά στην παγκόσμια διαβούλευση όσον αφορά θέματα υγείας, περιβαλλοντικών προβλημάτων και χαμηλού κόστους διατροφή. Ο Αγρός, καθώς και η Πιτσιλιά και η περιοχή Τροόδους γενικότερα μπορούν να γίνουν κέντρα γνώσης και πληροφόρησης, βοηθώντας έτσι και στην ανάπτυξη του Αγροτουρισμού.

Το κεντρικό μέλημα που πρέπει να διακατέχει όλες τις προσπάθειες προώθησης αυτής της διατροφής είναι, ποια απάντηση θα δοθεί στους ντόπιους και ξένους ενδιαφερόμενους που θέτουν το ερώτημα: Τί, πώς, πότε, πόσο και με ποιες συνήθειες και συνδυασμούς καταναλώνονταν τα φαγητά της Μεσογειακής δίαιτας στα διάφορα γεύματα σε όλη τη διάρκεια του έτους;
Έγκλημα εξ αμελείας

Παινευόμαστε για τη Μεσογειακή δίαιτα, που είναι συνώνυμη με την παραδοσιακή διατροφή πριν από τη δεκαετία του 1960, αλλά ταυτόχρονα την εγκαταλείπουμε με γοργότατο ρυθμό. Πρόκειται για ένα έγκλημα εξ αμελείας. Χρειάστηκαν μερικές χιλιετίες για να εξελιχθεί στη λιτή, υγιεινή και γευστική διατροφή στην οποία είχαμε τα πρωτεία παγκοσμίως. Δελεασμένοι και επηρεασμένοι από μοντέρνες ευκολίες και το μάρκετινγκ, χρειάστηκαν μόνο μερικές δεκαετίες για να φτάσει αυτή η δίαιτα στα πρόθυρα πλήρους εξαφάνισης.

Πραγματικά, σε ένα έντυπο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου (βλ. Επίπεδα Σωματικής και Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων στην Κύπρο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, 2015), αναφέρονται τα αποτελέσματα μιας ευρωπαϊκής μελέτης, όπου με γνώμονα τη Μεσογειακή διατροφή, η Κύπρος κατατάσσεται στην τελευταία θέση μεταξύ των οκτώ χωρών που έλαβαν μέρος, ενώ η Σουηδία κατατάσσεται πρώτη. Φημολογείται, επίσης, ότι η Κρήτη, που είχε την πρότυπη Μεσογειακή διατροφή, είναι πλέον πρώτη στον ρυθμό υιοθέτησης δυτικών βιομηχανικά επεξεργασμένων τροφών με σημαντική μείωση της παραδοσιακής δίαιτας.
Λανθασμένη ερμηνεία

Αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της Μεσογειακής δίαιτας, η UNESCO την κατέγραψε ως Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά το 2010. Υπάρχουν όμως σημαντικές παρατυπίες: λανθασμένη ερμηνεία του όρου «δίαιτα», έλλειψη σαφούς ορισμού και αποτυχία καταγραφής της πρακτικής εφαρμογής της. Σύμφωνα με την UNESCO, «δίαιτα» σημαίνει «τρόπο ζωής». Όμως, στο λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη, 2008, ορίζεται ως ο «τρόπος διατροφής τον οποίο ακολουθεί κανείς». Παρόμοιο ορισμό δίνει το αγγλικό λεξικό Oxford.

Ο όρος Μεσογειακή δίαιτα χρησιμοποιήθηκε τη δεκαετία του 1950 από τον Ancel Keys (και τους συνεργάτες του), αρχιτέκτονα της Έρευνας Εφτά Χωρών, που ανέδειξε την παραδοσιακή δίαιτα, ιδιαίτερα της Κρήτης, ως υγιεινή, προληπτική έναντι ασθενειών και ως παράγοντα μακροζωίας.

Εξίσου σημαντική είναι και η περιβαλλοντική διάσταση αυτής της δίαιτας. Διάφορες μελέτες, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, δείχνουν σημαντική και πολύπλευρη περιβαλλοντική επιβάρυνση εξαιτίας της σύγχρονης υπερβολικής κατανάλωσης ζωικών τροφών (κρέας, ψάρι, αβγά και τυροκομικά).
Σωστή περιγραφή και χαρακτηριστικά

Η επικρατέστερη περιγραφή αυτής της δίαιτας, σύμφωνα με διαπρεπείς επιστήμονες, όπως Α. Τριχοπούλου (Αθήνα), A. Keys (Ηνωμένες Πολιτείες), M. Α. Martinez-Gonzalez (Ισπανία) και C. Lam (Λονδίνο), αποτυπώνει ότι αποτελείται από φυτικά φαγητά (χόρτα, δημητριακά, φρούτα, ξηρούς καρπούς, όσπρια) με πολύ λίγα ζωικά φαγητά. Το νερό και τα τοπικά τσάγια ήταν τα μόνα μη αλκοολούχα ποτά.

Κύρια χαρακτηριστικά της παραδοσιακής διατροφής είναι ότι ήταν απλή, «σπιτίσια» και εύκολη στην εφαρμογή με χρήση τοπικών εποχικών προϊόντων. Ο κόσμος βίωνε την παραδοσιακή διατροφή χωρίς τον χαρακτηρισμό «υγιεινή». Τα παιδιά μάθαιναν τη διατροφή από τους γονείς τους ανεπηρέαστα από τη μοντέρνα, επίμονη και ευρέως διαδεδομένη παραπληροφόρηση.

Σύμφωνα με έρευνες της καθηγήτριας Τριχοπούλου, η υγεία οφείλεται στην ολότητα της διατροφής - όχι σε μεμονωμένα τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά. Επίσης, οι υπέροχες φυσικές παραδοσιακές γεύσεις, σημαντικός παράγοντας επιτυχίας μιας δίαιτας, έχουν αντικατασταθεί με βιομηχανικά και χημικά παρασκευάσματα, όπως ζάχαρη και κύβους γεύσης.
Πολύτιμες γνώσεις, καμιά καταγραφή

Η αποτυχία καταγραφής και τεκμηρίωσης αυτής της δίαιτας είναι αδικαιολόγητη. Είναι θέμα χρόνου οι λιγοστοί εναπομείναντες άνθρωποι που την έχουν βιώσει να φύγουν από τη ζωή παίρνοντας μαζί τους και τις πολύτιμες γνώσεις αυτής της διατροφής. Είναι αυτή η έλλειψη πρακτικών γνώσεων που επέτρεψε στο μοντέρνο μάρκετινγκ, τον εμπορικό τυχοδιωκτισμό και στους «διάσημους μαγείρους» να εισαγάγουν παρερμηνείες και παρατυπίες σε αυτήν τη δίαιτα.

Όπως εύστοχα ανάφερε ο Keys το 1995, «ενώ τα ιταλικά εστιατόρια καυχώνται για την υγιεινή Μεσογειακή διατροφή, σερβίρουν μια παρωδία αυτής της διατροφής». Ο ίδιος συστήνει την εξεύρεση τρόπων ανατροπής της ραγδαίας εγκατάλειψή της, ενώ άλλοι επιστήμονες επισημαίνουν την επείγουσα ανάγκη επαναφοράς βασικών στοιχείων της.
Συστάσεις

Ενώ τα πολύπλευρα πλεονεκτήματα της παραδοσιακής διατροφής είναι καλά τεκμηριωμένα, είναι αμφίβολο κατά πόσον η σημερινή έμφαση σε θρεπτικά συστατικά και φαγητά θα είναι το ίδιο αποτελεσματική.

Είναι επιτακτικό και επείγον να καταγραφούν οι πριν από τη δεκαετία του 1960 πρακτικές λεπτομέρειες της παραδοσιακής διατροφής. Προτείνεται η άμεση σύσταση ομάδας καταξιωμένων επιστημόνων ειδικών σε διάφορους τομείς, όπως διατροφολόγων, ιστορικών και κοινωνιολόγων με εντολή: πρώτον, τη συλλογή και αξιολόγηση των στοιχείων που βρίσκονται ήδη στα αρχεία των ερευνητών, δεύτερον, τη διεξαγωγή καλά προγραμματισμένων συνεντεύξεων με ηλικιωμένους ανθρώπους που βίωσαν την παραδοσιακή διατροφή, τρίτον, τη συγγραφή δύο οδηγών παραδοσιακής διατροφής - έναν για διατροφολόγους ως σημείο αναφοράς, και έναν για το κοινό με πρακτικές πληροφορίες εφαρμογής.

Αυτοί οι οδηγοί θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι στις νεότερες γενιές που ακολουθούν την πρόσφατη τάση επιστροφής σε φυτικής προέλευσης δίαιτες. Θα καλύψουν, επίσης, το κενό που υπάρχει από την πληθώρα βιβλίων μαγειρικής που, κατά κανόναν, περιορίζονται σε συνταγές και γιορτινά φαγητά ζωικής προέλευσης.
Ενδιάμεσα μέτρα

Εν αναμονή αυτών των οδηγών οι Αρχές, σε συνεργασία με διεθνείς φορείς, μπορούν να πάρουν ενδιάμεσα μέτρα, όπως: φοροαπαλλαγές σε όλα τα ανεπεξέργαστα φυτικά τρόφιμα, επιβολή υψηλής φορολογίας σε επεξεργασμένα τρόφιμα και σε ζωικής προέλευσης τροφές, εγκαταστάσεις παροχής πόσιμου νερού σε στρατηγικά σημεία αστικών χώρων όπου το κοινό, ιδιαίτερα τα παιδιά, μπορούν να ικανοποιήσουν τη δίψα τους σύμφωνα με τις αρχές της Μεσογειακής δίαιτας και, λήψη μέτρων προστασίας του κοινού από τη μάστιγα της παραπληροφόρησης και τη λανθασμένη χρήση λέξεων ιδιαίτερα στις διαφημίσεις, όπου εξυμνούν τα θετικά και σιωπούν στα αρνητικά και τις κρυμμένες περιπλοκές.
ΜΑΡΚΟΣ ΔΥΜΙΩΤΗΣ
Επίτιμος Ερευνητής - Συνεργάτης,
La Trobe University, Μελβούρνη.

Απόδημος κάτοικος στη Μελβούρνη με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη Μεσογειακή διατροφή και την προώθησή της με αρθρογράφηση, διδασκαλία, ομιλίες και σεμινάρια.
m.dymiotis@latrobe.edu.au