«Τα Άπαντα» του Δημήτρη Πάτσαλου

ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΙΗΤΗ, ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΔΕΛΦΟ ΤΟΥ, ΣΤΡΑΤΗΓΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΠΑΤΣΑΛΟ
Πολύ χάρηκα όταν ο Παραλιμνίτης στρατηγός Κωνσταντίνος Πάτσαλος, εκπαιδευτής μου το 1966 στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού (ΣΕΑΠ), νεαρός υπολοχαγός τότε, μου έστειλε από τη Χαλκίδα, όπου διαμένει, το βιβλίο με τα άπαντα του αδελφού του Δημήτρη Πάτσαλου. Τόσο ο Κωνσταντίνος, όσο και ο Δημήτρης είναι παιδιά του μακαρίτη πολυβραβευμένου λαϊκού ποιητή Ξενή Πάτσαλου, που ήταν από τους καλύτερους της γενιάς του.

Το βιβλίο με τα Άπαντα του αγρότη αδελφού το έχει επιμεληθεί ο στρατηγός -πολυβραβευμένος κι αυτός- ποιητής και είναι χωρισμένο σε έξι μέρη και στο καθένα καταχωρίζονται ποιήματα ανάλογα με το περιεχόμενό τους, πατριωτικά, λυρικά, σατιρικά, γιορταστικά-επετειακά και τραγούδια της αγάπης. Αντί προλόγου, ο στρατηγός Κωνσταντίνος Πάτσαλος παραθέτει βιογραφικό σημείωμα του αδελφού του, όπου αναφέρει και τα εξής:

Ο λαϊκός ποιητής Δημήτρης Πάτσαλος γεννήθηκε στο Παραλίμνι της Κύπρου στις 27 Ιουλίου 1935. Ήταν ένα από τα επτά παιδιά της οικογένειας, το πέμπτο κατά σειρά. Ο πατέρας του, Ξενής Πάτσαλος, αν και ήταν τελείως αγράμματος, θεωρείται ένας από τους πλέον καταξιωμένους λαϊκούς ποιητές της Κύπρου, με πολλές ποιητικές διακρίσεις και βραβεύσεις.
Κληρονομιά γονέων

Ο Δημήτρης Πάτσαλος κληρονόμησε από τον πατέρα του το τάλαντο της ποίησης και από τη μητέρα του Μαλαματού, το γένος Οικονόμου, το ταλέντο του χορευτή και του καλοφωνάρη τραγουδιστή, με τη γλυκιά, μαγική φωνή. Στη συνέχεια, αναφέρεται στις διάφορες εθνικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις του Παραλιμνιού και της ευρύτερης περιοχής των Κοκκινοχωριών, όπου ο λαϊκός ποιητής ελάμβανε μέρος σε διαγωνισμούς. Σ’ ένα του ποίημα για την αγωνία και τον μεγάλο πόθο του Πρόσφυγα, παρουσιάζει τον ξεριζωμένο από την πατρογονική του εστία Έλληνα της Κύπρου, να παρακαλεί το Θεό:

«Θεέ μου τζιαι βοήθα με, έσσω μου να γυρίσω
να πάω στο περβόλιν μου να το ξανατσαππίσω
να ξαπολύσω το νερόν το δείλις να ποτίσω
τζιαι στον νοσσιόν να ‘χω χαράν να ξανατραουδήσω
Πόσον τζιαιρόν, λυπήθου με, κάμε το έλεός σου
τζι’ αθθούς να φέρνω των δεντρών στον Επιτάφιό σου».
Η περιπέτεια της υγείας του

Όταν το 1991 στάληκε στη Λευκωσία κι αργότερα στο Ισραήλ για χειρουργική επέμβαση, ο ποιητής αντιμετώπισε την ταλαιπωρία του με μεγάλη αισιοδοξία, ποιητική διάθεση και μεγαλείο ψυχής. Εκεί, στο κρεβάτι του πόνου έγραφε ποιήματα, για τη γυναίκα του, που καθόταν στο πλευρό του και του έδινε θάρρος:

«Π’ αρώστησα επήραν με άρον-άρον στη Χώρα
πά’ στο κρεβάτιν είχαν με τζιαι να σταθώ ν’ εμπόρα
μ’ αφήνναν την τζι’ εθώρεν με πού ‘ρκετουν καμιαν ώραν.
Με τη γλυτζιάν της τη φωνήν
ελάλεν μου ‘υπομονήν
τζι’ εν να περάσ’ η μπόρα’».

Μετά την εγχείρηση στο Ισραήλ:

«Που σχίσασιν τα στήθη μου, στο Ισραήλ που πήα
μέσα π’ αννοίξαν την καρδκιάν
είχεν δικήν της ζωγραφκιάν
τζι’ ούλλοι (οι) γιατροί την είδαν».
Τα τραγούδια του

Από τα τραγούδια της αγάπης ανθολογούμε τρία:

«Αρνήθην με τζι’ ορκίστηκα
στον τόπον που βαφτίστηκα
γαμπρόν να μεν με πάρουν.
έσσω μου θα στεφανωθώ
τζι’ αγκαλιαστός να τζιοιμηθώ
Με το σπαθίν του χάρου».
«Ο άμμος που ‘χει (η) θάλασσα
αν ήταν χρουσαφένη
τζιαι να μου την μετρήσουσιν,
εν θα με γαργαλλίσουσιν
‘πο ‘σεν να με χωρίσουσιν,
κούκλα μου, χρυσταλλένη».
Τραγούδια του γλεντιού:

«Όποιος μετρήσει τον γιαλόν ή τ’ ουρανού το χάσμαν,
τότες τζι’ εμέναν τραουδκιάν εν να με δέρει πλάσμαν
Πιάσε ποτήριν όφτζιαιρον τζιαι μέτρον ν’ αρκινήσεις
τζι’ αν ‘ποσπαστείς τζι’ εσιεις τζιαιρόν,
εγιώ εν να σε καρτερώ,
να ‘ρτεις να τραουδήσεις».
Τσιάττισμαν με τον Κυριάκο Γεωργίου:

Κυριάκος: «Είμαι μηχανοκίνητον που πάει μπρος τζιαι πίσω
Τζι’ όποιος ι-μπεί στον δρόμο μου, εν να τον ι-τσιλλήσω».
Δημήτρης: «Που ‘σαι μηχανοκίνητον τζιαι πας ομπρός τζιαι πίσω,
εγιώ ‘μαι ο μηχανικός που ‘ν να σε ξεκινήσω».
Τα τραγούδια του Δημήτρη Πάτσαλου πατριωτικά, ερωτικά, λυρικά, επετειακά και άλλα αναδίνουν μια μυρωδιά γνήσιας λαϊκής ποίησης, βγαλμένης μέσα από τις χαρές, τους πόνους, τα όνειρα, τις ελπίδες και τους εθνικούς πόθους του αγωνιστή Παραλιμνίτη και του ευρύτερου Κοκκινοχωρίτη, που καλλιεργεί και ποτίζει με αίμα και ιδρώτα την καρπερή γη του. Είναι γνήσια παραδοσιακή μούσα και η αξία της είναι ξεχωριστή. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ο στρατηγός Πάτσαλος, που επιμελήθηκε την έκδοση των Απάντων του αδελφού του Δημήτρη, επέλεξε να τοποθετήσει στο οπισθόφυλλο χάρτη της Κύπρου χωρισμένης με τα αιματοβαμμένα συρματοπλέγματα της γραμμής του μιαρού Αττίλα και το αντιπροσωπευτικό σύνθημα του ανυπότακτου λαού μας: «Δεν ξεχνώ και αγωνίζομαι».
Παράκληση πριν από τον θάνατό του

Συγκλονίζουν οι στίχοι-παράκληση, που ετοίμασε ο ποιητής, όταν ένιωσε να πλησιάζει το τέλος του, για να γραφτούν στην ταφόπλακά του:

«Πού ‘ρχεστε πα’ στο μνήμα μου
να μεν κλαίτε ποττέ σας,
τον κόπον σας να χάννετε,
παράκλησιν να κάμνετε
να πιάσουν οι ευχές σας.

Με προσευχές που τον Θεόν
την χάριν να ζητήσουν,
πέρκι μού δώσει ο Θεός
τόπον της Παραδείσου».

Σε επικήδειο έμμετρο αποχαιρετισμό στον αδελφό του λαϊκό ποιητή Δημήτρη, ο στρατηγός Κωνσταντίνος Πάτσαλος εύχεται:

«Καλοτάξιδος να ‘σαι αγνέ ποιητή
Της ψυχής των ανθρώπων αρότρου υνί.
Καλοτάξιδος να ‘σαι στη νέα πορεία σου
Αιωνία, ας είναι, αιωνία η μνήμη σου».