Τα μικρά – μικρά μιας μεγάλης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης

Αφυπηρέτησα από τη δημοτική εκπαίδευση το 2004. Υπηρέτησα στα δημοτικά σχολεία για πάνω από σαράντα χρόνια. Έζησα από κοντά πολλές μεταρρυθμίσεις. Και μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι μετά από κάθε μεταρρύθμιση μπορούσαμε να κρίνουμε ως αξιολόγηση της μεταρρύθμισης το «Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα αλλιώς». Γιατί αυτό ήταν το αποτέλεσμα κάθε μεταρρύθμισης. Έμπαιναν στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι νέες ορολογίες για να αντικαταστήσουν παλαιότερες έννοιες ή όρους. Τις πιπιλούσαμε στην αρχή προς τέρψιν των μεταρρυθμιστών και αργότερα καταλαβαίναμε ότι τίποτε το νέο δεν προστέθηκε. Φυσικά προστέθηκε νέα ύλη, νέα βιβλία, νέες μέθοδοι, που απλώς μας δυσκόλευαν, χωρίς να κάνουν τη δουλειά μας πιο αποτελεσματική.

Η κατ’ οίκον εργασία των παιδιών έχει αυξηθεί. Και ενώ πάντα διακηρύσσαμε ότι η προσέγγιση της διδασκαλίας πρέπει να είναι παιδοκεντρική, προς πείσμα της αλλαγής παρέμεινε και είναι γνωσιοκεντρική. Μόνο που τώρα το κυνήγι της γνώσης έγινε πιο περίτεχνο και πιο κοπιαστικό για τα παιδιά. Κάθε επιχειρούμενη μεταρρύθμιση έχει ένα πολύπλοκο θεωρητικό υπόβαθρο και μια περίτεχνη τεκμηρίωση, αλλά πάντα καταλήγει στο «διάβασε και απομνημόνευσε». Τώρα τελευταία τα βιβλία περιέχουν τόσες ασκήσεις, που αντί τα παιδιά να εμπεδώνουν αυτά που διδάχθηκαν, σπαταλούν απλώς πολλές ώρες να τις εκτελέσουν, τις περισσότερες φορές άδικα.

Τα παιδιά έχουν το άγχος της αχρείαστης κατ’ οίκον εργασίας, οι γονείς έχουν το άγχος να βοηθήσουν τα παιδιά τους στο διάβασμα κι έτσι στερούν από αυτά τον ποιοτικό χρόνο της οικογενειακής συναναστροφής. Πολλοί γονείς επιλέγουν να πληρώνουν φροντιστήρια ή δάσκαλο/α για το διάβασμα των παιδιών τους και το πρόβλημα διαιωνίζεται. Φυσικά έχουμε και πολλές μητέρες, που μετά την κοπιαστική εργασία της ημέρας βασανίζονται και βασανίζουν και τα παιδιά τους για αρκετό χρόνο.

Μια μικρή αλλαγή, που μπορεί να πραγματοποιήσει κάθε δάσκαλος, είναι να καταργήσει την κατ’ οίκον εργασία, στην αρχή, το Σαββατοκύριακο. Να αρχίσει την εβδομαδιαία του εργασία τη Δευτέρα το πρωί και να την τελειώνει την Παρασκευή το μεσημέρι. Προσωπικά το εφάρμοσα από τη δεκαετία του 1970. Μάλιστα προσπάθησα και περιόρισα σημαντικά την καθημερινή εργασία στο σπίτι. Έτσι περιορίστηκε σημαντικά ένας λόγος που έκανε τα παιδιά να μη νιώθουν αγάπη για το σχολείο.

Μια μικρή μεταρρύθμιση, αλλά μεγάλη αλλαγή, θα ήταν να γίνεται η εξέταση των παιδιών, ακόμα και στα διαγωνίσματα, με ανοικτά βιβλία. Να ψάχνουν να βρίσκουν τα δεδομένα και τη γνώση, για να τα αξιοποιήσουν και να δώσουν ή να τεκμηριώσουν την απάντησή τους. Αυτή η πρακτική θα αποτελούσε και μια τεράστια καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και θα μείωνε σημαντικά την αποστήθιση και την ανάκληση της γνώσης.

Τέλος, μια μεταρρύθμιση, που θα αποτελούσε και μεγάλη κοινωνική αλλαγή, θα ήταν η λειτουργία των σχολείων ως ολοήμερα. Όχι για να αυξήσουμε την ύλη. Το κανονικό σχολείο να τελειώνει όπως τώρα, ώς τη 1:05. Από τη 1:00 με άλλο προσωπικό ώς τις 5:00 το απόγευμα. Μια ώρα για γεύμα και το υπόλοιπο απόγευμα να χρησιμοποιείται για ευχάριστες δραστηριότητες, για συμπλήρωση εργασίας του σπιτιού, για εμπέδωση γνώσης, για υποβοήθηση παιδιών και ίσως για τα κλασικά φροντιστηριακά μαθήματα. Το μεσημεριανό γεύμα δεν αποτελεί δυσκολία με τις τωρινές κοινωνικές συνθήκες, ούτε και χρειάζονται εγκαταστάσεις κουζίνας, μαγειρείων και τραπεζαρίας. Η δαπάνη θα είναι σημαντική, ιδιαίτερα για την αγορά υπηρεσιών για το προσωπικό του απογεύματος. Όμως νομίζω ότι πολλοί γονείς, που δεν μπορούν να απασχολούν τα παιδιά τους το απόγευμα, θα πλήρωναν ένα μέρος των μηνιαίων εξόδων τους για φροντιστηριακά και άλλα μαθήματα, που γεμίζουν το χρόνο των παιδιών, όταν θα ξέρουν ότι το παιδί τους θα απασχολείται ευχάριστα και δημιουργικά ώς τις 5:00 μ.μ. Μετά θα το παραλάβουν για να απολαύσουν μαζί του μια οικογενειακή ζωή χωρίς το άγχος του διαβάσματος. Τα παιδιά στο σπίτι να παίρνουν μόνο βιβλία της βιβλιοθήκης για να τα διαβάζουν.

Είναι δύσκολη αλλαγή. Χρειάζεται καλή οργάνωση και πολύ μεράκι για να γίνει εύκολη και αποδοτική. Και κυρίως να δώσει λύση σε ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα της σημερινής κοινωνίας.

Όσο για τη μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση… έχουμε χρόνια μπροστά μας.