Πεθαίνει το δάσος της Κόσιης...

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’70, το «περιβάλλον» ελάχιστα ή καθόλου λαμβανόταν υπόψη ως παράμετρος που έπρεπε να συνυπολογιστεί στη λήψη μεγάλου αριθμού αποφάσεων, μερικές από τις οποίες σήμαιναν μακροπρόθεσμη δέσμευση ή και παντοτινή καταστροφή φυσικών πόρων
Είδαμε πρόσφατα στην επικαιρότητα εικόνες από το δάσος της Κόσιης που απεικονίζουν μια αποκαρδιωτική κατάσταση των δέντρων μετά την ανομβρία των τελευταίων ετών. Δεν έχω ακόμη επισκεφτεί την περιοχή. Ελπίζω οι φετινές ικανοποιητικές βροχές να βοηθήσουν να αποκατασταθεί κι αυτή η ζημιά. Μια άλλη είδηση των ημερών ήταν η κατάρρευση της πρωτοποριακής κυπριακής γαλακτοβιομηχανίας Πήττας. Μπορεί να παραξενεύει η αναφορά στα δυο αυτά θέματα και η σχέση μεταξύ τους. Για να προλάβω κάθε απορία, αποκαλύπτω ότι είναι ο νορός που αποβάλλετο από το εργοστάσιο Πήττα, που βοήθησε να δημιουργηθεί το δάσος αυτό πάνω σε άγονη γη. Όποτε τυγχάνει να περάσω απ’ εκεί, συνηθίζω να λέγω στους συνεπιβάτες μου: Αυτά τα δέντρα μεγάλωσαν, όπως κι εμείς, με γάλα. Γι' αυτό είναι τόσο όμορφα!

Ήταν η εποχή που το αποχετευτικό σύστημα της Λευκωσίας δεν είχε κατασκευαστεί ακόμη, πράγμα που δημιουργούσε, ανάμεσα στα άλλα, προβλήματα στην απόρριψη υγρών αποβλήτων των βιομηχανιών. Ζήτησε τότε ο ένας από τους αδελφούς-ιδρυτές της γαλακτοβιομηχανίας Πήττας να με δει για να μου αναφέρει το πρόβλημα. Όπου δοκίμασαν να χύσουν τον νορό από την επεξεργασία του γάλακτος εύρισκαν αντίδραση από τις Τοπικές Αρχές. Ήταν η εποχή που προσπαθούσαμε να «πρασινίσουμε» την Κύπρο, όπως θα εξηγήσω πάρα κάτω.

Τηλεφώνησα αμέσως στον τότε Διευθυντή του Τμήματος Δασών και του ζήτησα να εξετάσει το ενδεχόμενο η βιομηχανία Πήττα να «ποτίζει» τα νεαρά δενδρύλλια στην περιοχή Κόσιης με νορό. Κατόπιν εξέτασης της υπόθεσης από τους ειδικούς του Τμήματος λύθηκαν και τα δυο προβλήματα: η διάθεση του νορού Πήττα και το πότισμα των νεαρών δενδρυλλίων του Τμήματος. Η διαδικασία αυτή επεκτάθηκε και σε άλλες φυτείες στην περιοχή και συνεχίστηκε για μερικά χρόνια μέχρι να αποπερατωθεί το αποχετευτικό σύστημα της πρωτεύουσας.

Όταν για πρώτη φορά περιλάβαμε αναφορά στα θέματα του περιβάλλοντος στο Δεύτερο Πενταετές Σχέδιο Ανάπτυξης, 1967-71, πολλοί ήταν εκείνοι που εκφράστηκαν με σκεπτικισμό για το «ατόπημα» αυτό, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως τροχοπέδη στην ταχεία ανάπτυξη της οικονομίας. Μέχρι τότε το θέμα «περιβάλλον» ελάχιστα ή καθόλου λαμβανόταν υπόψη ως παράμετρος που έπρεπε να συνυπολογιστεί στη λήψη μεγάλου αριθμού αποφάσεων, μερικές από τις οποίες σήμαιναν μακροπρόθεσμη δέσμευση ή και παντοτινή καταστροφή φυσικών πόρων.

Το ανθρωποποίητο περιβάλλον, τα κάθε είδους κτίσματα, ρυθμίζονταν στην περίπτωση των πόλεων και των χωριών με έναν παμπάλαιο Νόμο, τον περί Ρύθμισης Οδών και Οικοδομών Κεφ.96. Το ίδιο ίσχυε και για το φυσικό περιβάλλον. Η εργασία που έγινε στη δεκαετία του 1960, όμως, βοήθησε να εισαχθεί μια κάποια τάξη και στα δυο. Ως Γραφείο Προγραμματισμού δώσαμε ιδιαίτερη σημασία στον ορθό χωροταξικό και πολεοδομικό προγραμματισμό, καθώς και στο φυσικό περιβάλλον, που είναι το θέμα μας.

Η βρετανική αποικιοκρατική κυβέρνηση, μέσα στα περιορισμένα πλαίσια που κινήθηκε για την ανάπτυξη της νήσου, έδωσε μεγάλη σημασία στη συντήρηση, διαχείριση και ανάπτυξη των δασών. Στα αρχικά στάδια της Δημοκρατίας, όμως, η εμβέλεια του Τμήματος είχε στην πράξη περιοριστεί στα όρια των κρατικών δασών. Πολύ περιορισμένη ήταν η δραστηριότητά του αναφορικά με την αναδάσωση ευρύτερων περιοχών εκτός των δασών ή τη δενδροφύτευση άλλων χώρων.
Γεννημένος στην Κυθρέα με τους καταπράσινους κήπους της, δεν είχα συνειδητοποιήσει το μέγεθος της έλλειψης αρκετής βλάστησης και μάλιστα ολόχρονα στο υπόλοιπο νησί.

Όταν μου ζητήθηκε να διαβάσω και σχολιάσω το βιβλίο της κας Μ. Hald, συζύγου του πρώτου Ειδικού Αντιπροσώπου του Προγράμματος Ανάπτυξης των Η.Ε. στην Κύπρο, Δρος Ε. C. Hald, προτού εκδοθεί, μου έκαμε οδυνηρή εντύπωση η αναφορά σε ένα νησί που «όταν το βλέπεις από ψηλά θυμίζει έρημο» (Marjory W. Hald, A Study of the Cyprus Economy, 1968). Αυτή η περιγραφή βρισκόταν συνεχώς στο μυαλό μου σε όλες τις μετέπειτα σχετικές δραστηριότητές μας.

Η πρώτη επίμονη προσπάθεια για να γίνει δενδροφύτευση κατά μήκος των υπεραστικών δρόμων έγινε με την ευκαιρία της κατασκευής του νέου δρόμου Λευκωσίας-Τροόδους. Παρά τις διάφορες αντιρρήσεις, τελικά η δενδροφύτευση έγινε έστω και αραιή. Από τότε, φροντίζαμε, ώστε να παραχωρούνται κονδύλια για ωραιοποίηση του τοπίου κατά μήκος των νέων, κυρίως, δρόμων, είτε με δενδροφύτευση είτε και με επένδυση των τοίχων αντιστήριξης και προστασίας στους ορεινούς δρόμους με πέτρα της περιοχής.
Αναδάσωση/δενδροφύτευση

Όπως και τα περισσότερα Τμήματα της Κυβέρνησης, έτσι και το Τμήμα Δασών, είχε να αντιμετωπίσει τεράστιο όγκο δουλειάς μετά την εισβολή. Από τους τουρκικούς βομβαρδισμούς δεν γλίτωσε το δάσος της Πάφου. Με δάνειο από το Συμβούλιο της Ευρώπης (κοινωνικό δάνειο) το Τμήμα προχώρησε με ένα ταχύρρυθμο πρόγραμμα στην περισυλλογή της ξυλείας και στην αναδάσωση της περιοχής που είχε καεί.

Σε συμφωνία που κάναμε με το Τμήμα διατηρήσαμε το κονδύλι αυτό σε σχετικά υψηλά επίπεδα για αναδάσωση/δενδροφύτευση επιλεγμένων περιοχών έξω από τα δάση. Είναι με αυτόν τον τρόπο που επεκτάθηκε η δενδροφύτευση πολλών γυμνών λόφων κατά μήκος των αυτοκινητόδρομων, όπως η περίπτωση των λόφων προς τη Λάρνακα.

Βέβαια θα μπορούσαν να γίνουν πολύ περισσότερα εάν γινόταν δεκτή η εισήγησή μας να ενθαρρύνουμε και βοηθήσουμε το κοινό γενικότερα να φυτεύει περισσότερα δέντρα (ελιές, χαρουπιές, ακακίες). Αν εξαιρέσουμε κάποιες ενέργειες για δημιουργία τοπικών πάρκων ή κάποιες δενδροφυτεύσεις με την ευκαιρία σχολικών γιορτασμών του δέντρου, δεν έγινε συστηματική καμπάνια για να πρασινίσει ξανά η άλλοτε «δασόεσσα» Κύπρος.
ΔΡ ΙΑΚΩΒΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ
Πρώην Υπουργός,
πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού
www.iacovosaristidou.com