Η έννοια της πολιτικής ευθύνης έρχεται συχνά στο επίκεντρο της σφαίρας του δημόσιου διαλόγου και επιδέχεται διάφορες ερμηνείες, συχνά αυθαίρετες και ατεκμηρίωτες, αλλά και ελαυνομένες από σκοπιμότητες. Επιφανείς Ευρωπαίοι, μεταξύ των οποίων και Έλληνες συνταγματολόγοι, έχουν ενδιατρίψει κατ’ επανάληψιν στο θέμα.
Τα βασικά συμπεράσματα από μια σύνοψη του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού γύρω από την έννοια της πολιτικής ευθύνης και της ακολουθούμενης πρακτικής καθορίζουν το εξής πλαίσιο:
Η πολιτική ευθύνη διακρίνεται ουσιωδώς από την ποινική, πειθαρχική και αστική ευθύνη. Οι τρεις τελευταίες, κατά απαρέκκλιτο νομικό κανόνα, ρυθμίζονται από κανόνες δικαίου, συχνά με συνταγματική πρόβλεψη. Ως εκ τούτου η πολιτική ευθύνη, ως προς την ανάληψή της, δεν ρυθμίζεται ούτε επιβάλλεται από οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση.
Το βέβαιον είναι ότι συνδέεται άρρηκτα με τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Με την αρχή της δημοκρατίας. Είναι αδιανόητη και ταυτόχρονα ασύμβατη με τη λειτουργία της δημοκρατίας η μη ανάληψη, ή η μη απόδοση πολιτικής ευθύνης.
Η πολιτική ευθύνη είναι συνακόλουθη της άσκησης οποιασδήποτε μορφής εξουσίας. Άρα η διαχείριση δημοσίων υποθέσεων και η αρμοδιότητα λήψης και εφαρμογής σχετικών αποφάσεων οδηγεί αναπόδραστα και στην ανάληψη πολιτικής ευθύνης. Για πράξεις, παραλείψεις ή αστοχίες.
Όπως επιβάλλεται η ανάληψη της πολιτικής ευθύνης για πράξεις ή παραλείψεις, ζημιογόνες για το δημόσιο συμφέρον, αντίστοιχα πιστώνονται οι φορείς άσκησης εξουσίας και με πολιτικό όφελος για την επιτυχή άσκηση των αρμοδιοτήτων τους. Μια κυβέρνηση με την επανεκλογή της και το ίδιο, μεμονωμένα πολιτικά πρόσωπα με την επανεκλογή ή τον επαναδιορισμό τους.
Σε ό,τι αφορά τη συνήθη πρακτική μετατόπισης της πολιτικής ευθύνης από μια κυβέρνηση, πρόεδρο, πρωθυπουργό ή υπουργό σε υπηρεσιακούς, υφιστάμενους λειτουργούς, ο γνωστός Έλληνας συνταγματολόγος Ευάγγελος Βενιζέλος αναφέρει:
«Προβληματικότερο απ’ όλα είναι το να παραδέχεται ένα πολιτικό όργανο, όπως η κυβέρνηση ή ένα πολιτικό πρόσωπο, ότι υπάρχει πολιτική ευθύνη, αλλά αυτή να καταλογίζεται σε υπηρεσιακό παράγοντα, έστω και υψηλόβαθμο. Ένας απλός δημοκρατικός κανόνας λέει ότι πολιτική ευθύνη μπορεί να έχει μόνον όποιος δικαιούται, κατά τον λόγο της αρμοδιότητάς του, να έχει πολιτική άποψη και διακριτική ευχέρεια πολιτικών χειρισμών. Αλλιώς, η ευθύνη ενός υπηρεσιακού προσώπου, μπορεί να είναι πειθαρχική, ποινική ή αστική, αυτή όμως προκύπτει μέσα από τις σχετικές νομικές διαδικασίες και όχι με τους ταχείς ρυθμούς που υπαγορεύει η επικοινωνιακή αντίληψη για την πολιτική ευθύνη. Η πρόταξη της πολιτικής ευθύνης υπηρεσιακών προσώπων, δεν είναι η καλύτερη δημοκρατική μέθοδος».
Συμπερασματικά. Ο πολιτισμός της δημοκρατίας είναι σύμφυτος με την έννοια της πολιτικής ευθύνης. Είναι θεμελιακός κανόνας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Κάθε διαφορετική αντίληψη οδηγεί στην αυθαιρεσία της εξουσίας, ακόμα και στην απολυταρχική εκδοχή της.
ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Λ. ΟΜΗΡΟΥ Τέως Πρόεδρος Βουλής των Αντιπροσώπων
