Αναζητώντας το μέτρο και τη λογική

Εάν οι αποφάσεις για τις περικοπές ελαμβάνονταν νωρίτερα, σε συνδυασμό και με άλλα μέτρα στον νομισματοπιστωτικό τομέα, οι συνέπειες της κρίσης που βιώνουμε δεν θα ήταν τόσο έντονες
Η πρόσφατη απόφαση του Διοικητικού Δικαστηρίου, με την οποία κρίθηκαν αντισυνταγματικές οι περικοπές στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων τον Δεκέμβριο του 2012, ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενη, καθώς είχε προηγηθεί ανάλογη ετυμηγορία του Ανωτάτου Δικαστηρίου για τους μισθούς των δικαστών.

Αναμενόμενη ήταν και η αντίδραση της Κυβέρνησης για έφεση, καθώς τυχόν υλοποίηση της συγκεκριμένης απόφασης θα οδηγήσει σε σοβαρές αρνητικές συνέπειες για την οικονομία. Υπενθυμίζουμε ότι το 1974, μετά την εισβολή, ψηφίστηκαν δύο νομοθεσίες, με τις οποίες μειώθηκαν οι αμοιβές όλων (συμπεριλαμβανομένων και των δικαστών) λόγω της ιδιάζουσας κατάστασης που επικρατούσε.

Είναι σημαντικό να αξιολογήσουμε τα πραγματικά δεδομένα. Η κυπριακή οικονομία άρχισε να παρουσιάζει σημάδια κάμψης από τα τέλη του 2008, περίοδο κατά την οποία η διεθνής οικονομία παρουσίασε έντονους κλυνωδισμούς. Ενώ η Κύπρος είχε υιοθετήσει την 1η Ιανουαρίου 2008 το ευρώ, πέραν της θριαμβολογίας δυστυχώς λίγοι κατανοούσαν τις προεκτάσεις και τις υποχρεώσεις.

To δημοσιονομικό έλλειμμα και το δημόσιο χρέος αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το 2009 και μετά. Η αύξηση του κρατικού μισθολογίου ως αποτέλεσμα των προσλήψεων, των αυξήσεων, των προσαυξήσεων και καταβολής της ΑΤΑ, ήταν ένας από τους παράγοντες γι’ αυτήν την επιδείνωση. Το κράτος και το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας ξόδευαν πέραν των δυνατοτήτων τους. Όλα αυτά συνέβαιναν στην Κύπρο ενώ στον σκληρό πυρήνα της Ευρωζώνης -Γερμανίας, Ολλανδίας και σε άλλες χώρες- ακολουθείτο μια πολιτική σκληρής δημοσιονομικής πειθαρχίας και μείωσης μισθών. Και οι εισηγήσεις για περισυλλογή εκαυτηριάζοντο ως «νεοφιλελεύθερες συνταγές». Αντί του μέτρου και της κοινής λογικής επροβάλλετο η θέση από την τότε κυβέρνηση ότι η Κύπρος δεν θα επηρεαζόταν από την κρίση - ήταν αλώβητη... Η περαιτέρω επιδείνωση του δημόσιου χρέους μετά το 2012 ήταν αποτέλεσμα του Μνημονίου και της βαθιάς ύφεσης.

Τα δεδομένα στον τραπεζικό τομέα ήταν ακόμα χειρότερα. Υπήρχε μια τεράστια μεγέθυνσή του καθώς και αλόγιστος δανεισμός. Τον Οκτώβριο του 2011 ο τραπεζικός τομέας απώλεσε €4,5 δισεκατομμύρια ως αποτέλεσμα του κουρέματος του ελληνικού χρέους. Σημειώνεται, επίσης, ότι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια πριν από τον Μάρτιο του 2013 ανέρχονταν περίπου στο 25% του συνόλου. Παράλληλα η Κυβέρνηση δεν μπορούσε να εκπληρώσει επαρκώς τις δημοσιονομικές της υποχρεώσεις, περιλαμβανομένου και του κρατικού μισθολογίου.

Το χειρότερο ήταν ότι δεν μπορούσε να δανεισθεί από εξωτερικές πηγές. Έτσι ζητούσε συνεχώς χρήματα από τις κυπριακές τράπεζες για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της. Μέχρι τα τέλη του 2012 ο συνολικός δανεισμός του κράτους καθώς και των οργάνων τοπικής αυτοδιοίκησης από τη Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα ήταν €2 δισεκατομμύρια, ποσό που δεν αποπληρώθηκε ποτέ. Σημειώνεται επίσης ότι το χρέος του κράτους προς το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων το 2012 είχε ανέλθει στα €7,5 δισεκατομμύρια. Όταν ήλθε η Τρόικα μηδένισε το χρέος αυτό...

Παρά τη δραματική επιδείνωση των οικονομικών δεικτών εξακολουθούσε να υφίσταται η απαίτηση για αυξήσεις, προσαυξήσεις και ΑΤΑ στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, ως αποτέλεσμα των συλλογικών συμβάσεων. Ποτέ δεν κατανοήθηκε ότι η εκπλήρωση των συλλογικών συμβάσεων δεν είναι ανεξάρτητη από τις οικονομικές συνθήκες και τη δυνατότητα του κράτους να το πράξει. Ούτε υπήρξε ο αναμενόμενος προβληματισμός για τον κίνδυνο εκτροχιασμού της οικονομίας.

Εν κατακλείδι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αποφάσεις για τις περικοπές τον Δεκέμβριο του 2012 ήταν επιβεβλημένες. Παρά ταύτα ξένοι αξιωματούχοι θεώρησαν ότι τα μέτρα αυτά ήταν “too little and too late”. Εάν ελαμβάνοντο ενωρίτερα, σε συνδυασμό και με άλλα μέτρα στον νομισματοπιστωτικό τομέα, οι συνέπειες της κρίσης που βιώνουμε δεν θα ήταν τόσο έντονες. Και ενώ η δημοσιονομική περισυλλογή εξακολουθεί να είναι σήμερα μια προτεραιότητα, όπως και ο πλήρης εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών, θεωρώ, κρίνοντας από διάφορες εκφάνσεις του δημόσιου βίου, ότι η κρίση δεν μας έχει κάνει σοφότερους. Ο δρόμος για την αναζήτηση του μέτρου και της λογικής εξακολουθεί να είναι μακρύς.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ
Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
Δημοσιονομικό Έλλειμμα/Πλεόνασμα και Δημόσιο Χρέος 2007-2014
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Δημοσιονομικό
έλλειμα/Πλεόνασμα % 3,2 0,9 -5,4 -4,7 -5,7 -5,6 -5,1 -9,0
Δημόσιο χρέος* % 3,1 44,5 53,3 56,3 65,7 79,7 102,6 108,0
Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου
* Σημειώνεται ότι το 2014 η Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία Eurostat διαφοροποίησε τον τρόπο υπολογισμού του ΑΕΠ με τρόπο που παρουσιαζόταν ψηλότερο. Ως εκ τούτου, τόσο το δημοσιονομικό έλλειμμα όσο και το δημόσιο χρέος φαίνονται χαμηλότερα απ’ ό,τι ήταν στη συγκεκριμένη περίοδο. Για παράδειγμα, πριν από την αλλαγή αυτή το δημόσιο χρέος το 2012 ήταν περίπου 87% του ΑΕΠ.