Ένα περίεργο «ατύχημα» και ο βάτραχος ανάμεσα στους κροκόδειλους

Στις 2 Ιουλίου 2019, η παράνομη υποτελής διοίκηση της Τουρκίας στα κατεχόμενα βόρεια εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) ισχυρίστηκε ότι ένας πύραυλος ρωσικής προέλευσης, που ονομάζεται S-200, υπό την καθοδήγηση της Συρίας, έπεσε στα κατεχόμενα. Η παράνομη διοίκηση εξήγησε ότι οι πρώτες ενδείξεις υπεδείκνυαν πως αυτή η πτώση ήταν αποτέλεσμα ατυχήματος [«accident»], που προέκυψε μετά από έντονες επιθέσεις του Ισραήλ στη Συρία. (Πηγή: https://pio.mfa.gov.ct.tr/en/ozersay-it-is-understood-that-by-an-accident-a-missile-from-syria-fell-in-the-trnc/).

Mπερδεμένες συνθήκες

Είναι περίεργο το γεγονός ότι η παράνομη διοίκηση βιάστηκε να περιγράψει το επεισόδιο ως «ατύχημα». Εδώ, πρέπει να υπογραμμίσω ότι οι σχετικές λεπτομέρειες στον δημόσιο τομέα είναι ελάχιστες, και αυτές που είναι διαθέσιμες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με προσοχή. Όπως λέει το ρητό και όπως αποδεικνύεται από την ιστορία, «στην ομίχλη του πολέμου, το πρώτο θύμα είναι η αλήθεια». Επίσης, αυτοί που μας ενημερώνουν από τα κατεχόμενα δεν έχουν καθαρά χέρια. Όχι μόνο είναι εκπρόσωποι μιας παράνομης διοίκησης, αλλά πάσχουν από ένα αντιδημοκρατικό πολιτικό πνεύμα, που περιλαμβάνει τη συστηματική μυστικοπάθεια.

Χωρίς να υπερασπίζομαι το καθεστώς του Προέδρου Assad, επισημαίνω ότι, το 2011, η Τουρκία ενθάρρυνε τις πρώτες αντικυβερνητικές ταραχές στη Συρία. Από τότε, η Τουρκία έχει παίξει σημαντικό ρόλο υπέρ διαφόρων ομάδων τζιχαντιστών που έχουν καταστρέψει τη Συρία (Δείτε, π.χ. Emrullah Uslu (2016) ‘Jihadist Highway to Jihadist Haven: Turkey’s Jihadi Policies and Western Security’, Studies in Conflict & Terrorism, 39:9, 781-802).

Παράλληλα με την εμπλοκή της στη Συρία, η Τουρκία έχει οικοδομήσει μια στενή διμερή συμμαχία με τη Ρωσία, η οποία υποστηρίζει τον Πρόεδρο Assad. Αυτή η συμμαχία έχει σφραγιστεί από τον υπό κατασκευή πυρηνικό σταθμό στη νότια Τουρκία, λιγότερο από 100 χιλιόμετρα από την κατεχόμενη Κερύνεια.

Σε τέτοιες μπερδεμένες συνθήκες, ο σωστός ρόλος του ακαδημαϊκού σε μια δημοκρατική κοινωνία είναι να θέτει απλές αλλά κρίσιμες ερωτήσεις, οι οποίες πρέπει να απαντηθούν από αυτούς που κρατούν την κοινωνία στα χέρια τους. Σε αυτό το άρθρο, θα θέσω έξι απλές ερωτήσεις σε σχέση με την ασφάλεια της ΚΔ. Τις θέτω γνωρίζοντας ότι, από τα 28 σημερινά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), μόνον έξι δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ και, έτσι, δεν προστατεύονται από τη Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού. Αναφέρομαι, βεβαίως, στην ΚΔ, καθώς και στις Ιρλανδία, Αυστρία, Σουηδία, Φινλανδία και Μάλτα.

Η τουρκική κατοχή συνεχίζεται, η ΚΔ δεν προστατεύεται από το ΝΑΤΟ και οι μάχες στην Συρία θέτουν σε κίνδυνο την ΚΔ. Επίσης, απ’ ό,τι φαίνεται, τα διάφορα συστήματα ασφάλειας του 1960 δεν λειτουργούν και η UNFICYP είναι χωρίς δόντια

Έξι ερωτήσεις

Πρώτον, σε σχέση με το ξένο αντικείμενο που φαίνεται ότι έπεσε στα κατεχόμενα, ποια μέτρα έχουν λάβει οι αρμόδιες Αρχές της ΚΔ, του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) και των «Βάσεων» για να διαπιστώσουν την αλήθεια; Μήπως από το αντικείμενο κινδύνεψε οποιοδήποτε αεροσκάφος στον εναέριο χώρο της ΚΔ ή στο FIR Λευκωσίας; Η Αστυνομία της ΚΔ έχει διενεργήσει κάποιαν ανεξάρτητη ποινική έρευνα σε σχέση με αυτό το επεισόδιο, από το οποίο κινδύνεψαν ζωές και προκάλεσαν ζημιές σε κυρίαρχο έδαφος της ΚΔ; Οι κατοχικές δυνάμεις θα παραδώσουν τα συντρίμμια του αντικειμένου στην Αστυνομία της ΚΔ, ίσως μέσω του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), για να διευκολυνθεί η ποινική έρευνα;

Δεύτερον, όταν το ξένο αντικείμενο πλησίαζε τον κυπριακό εναέριο χώρο, λειτούργησε το σύστημα ασφάλειας που δημιουργήθηκε κατά την εγκαθίδρυση της ΚΔ το 1960; Εάν ναι, πότε και πώς; Εάν όχι, γιατί όχι; Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρώ ότι, σύμφωνα με το άρθρο 3 της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης του 1960, η ΚΔ, η Ελλάδα, η Τουρκία και το ΗΒ έχουν αναλάβει να συμβουλεύονται και να συνεργάζονται «για την κοινή άμυνα της Κύπρου». Στην πράξη, υπάρχει καμία χώρα που σέβεται το άρθρο 3, ή έχει ουσιαστικά καταργηθεί, π.χ., λόγω της τουρκικής κατοχής;

Τρίτον, σε αυτό το επεισόδιο λειτούργησε το σύστημα εγγυήσεων που δημιουργήθηκε το 1960; Εάν ναι, πότε και πώς; Εάν όχι, γιατί όχι; Εδώ σημειώνω ότι, σύμφωνα με την πρώτη παράγραφο του άρθρου ΙΙ της Συνθήκης Εγγυήσεων του 1960, η Ελλάδα, η Τουρκία και το ΗΒ αναγνωρίζουν και εγγυώνται την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια της ΚΔ.

Τέταρτον, σε αυτό το επεισόδιο λειτούργησε το σύστημα συμμαχίας που δημιουργήθηκε το 1960; Εάν ναι, πότε και πώς; Εάν όχι, γιατί όχι; Σύμφωνα με το άρθρο ΙΙ της Συνθήκης Συμμαχίας του 1960, η ΚΔ, η Ελλάδα και η Τουρκία, αλλά όχι το ΗΒ, ανέλαβαν την υποχρέωση να αντισταθούν σε οποιαδήποτε επίθεση ή προσβολή, άμεση ή έμμεση, κατά της ανεξαρτησίας ή της εδαφικής ακεραιότητας της ΚΔ. Στην πράξη, υπάρχει καμία χώρα που σέβεται το άρθρο ΙΙ, ή έχει και αυτό καταργηθεί;

Πέμπτον, σε αυτό το επεισόδιο, λειτούργησε το σύστημα διατήρησης της ειρήνης («peacekeeping») του ΟΗΕ στην ΚΔ; Εάν ναι, πότε και πώς; Εάν όχι, γιατί όχι; Σύμφωνα με την παράγραφο 5 του Ψηφίσματος 186 της 4ης Μαρτίου 1964, η Δύναμη του ΟΗΕ στην Κύπρο (UNFICYP) είναι υποχρεωμένη, προς όφελος της διατήρησης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, να «καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτρέψει την επανάληψη των συγκρούσεων και, εφόσον είναι αναγκαίο, να συμβάλει στη διατήρηση και την αποκατάσταση του νόμου και της τάξης και στην επιστροφή σε κανονικές συνθήκες».

Έκτον, σε αυτό το επεισόδιο, λειτούργησε το σύστημα βοήθειας της ΕΕ; Εάν ναι, πότε και πώς; Εάν όχι, γιατί όχι; Σύμφωνα με την παράγραφο 7 του άρθρου 42 της Συνθήκης για την ΕΕ: «Σε περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Αυτό δεν επηρεάζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών».

Ο εξευτελισμός της ΚΔ

Εν συντομία, σε σχέση με το ξένο αντικείμενο που έπεσε στα κατεχόμενα, τι έκαναν η ΚΔ, η Ελλάδα, η Τουρκία, το ΗΒ, οι «βάσεις», ο ΟΗΕ και η ΕΕ; Αναμένω απαντήσεις από καθέναν από αυτούς. Εν τω μεταξύ, η τουρκική κατοχή συνεχίζεται, η ΚΔ δεν προστατεύεται από το ΝΑΤΟ και οι μάχες στη Συρία θέτουν σε κίνδυνο την ΚΔ. Επίσης, απ’ ό,τι φαίνεται, τα διάφορα συστήματα ασφάλειας του 1960 δεν λειτουργούν και η UNFICYP είναι χωρίς δόντια. Ακόμη χειρότερα, η ΚΔ δεν έχει ούτε σύγχρονο πολεμικό ναυτικό, ούτε πολεμική αεροπορία με σύγχρονα αεροπλάνα. Τα λέω αυτά με απόλυτο σεβασμό προς το προσωπικό που υπηρετεί στις ένοπλες δυνάμεις. Δεν ευθύνεται για τον εξευτελισμό της ΚΔ.

Χειρότερο από όλα, σχεδόν όλα τα κράτη, οι παραστρατιωτικές ομάδες και οι τρομοκρατικές οργανώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο δεν σέβονται το Διεθνές Δίκαιο και, ειδικά, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Εάν υπήρχε τέτοιος σεβασμός, ίσως να μην έφτανε στα κατεχόμενα ένα τόσο επικίνδυνο αντικείμενο, το οποίο είχε την δυνατότητα να σκοτώσει.

Σε σχέση με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, ούτε η ΚΔ, ούτε οι τρεις της «εγγυήτριες δυνάμεις» έχουν υπογράψει την Διεθνή Σύμβαση για την Καταστολή και Τιμωρία του Εγκλήματος του Απαρτχάιντ του 1973. Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει άλλα σχετικά κείμενα, όπως τα Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977 των τεσσάρων Συμβάσεων της Γενεύης του 1949 και το Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο του 1998. Ο Λίβανος, το Ισραήλ και η Λιβύη είναι οι άλλες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου που δεν έχουν υπογράψει αυτό το Καταστατικό. Επίσης, όπως στην περίπτωση της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, η Αίγυπτος και η Συρία έχουν υπογράψει, αλλά δεν έχουν επικυρώσει το Καταστατικό. Στην Ανατολική Μεσόγειο, τα μόνα κράτη που έχουν κυρώσει το Καταστατικό είναι η Ελλάδα και η ΚΔ, συν το ΗΒ.

Συμπεράσματα

Για να αντιμετωπίσει την έκθεσή της σε όλους αυτούς τους κινδύνους, η ΚΔ θα πρέπει (ι) να αναγνωρίσει ότι τα προαναφερθέντα συστήματα του 1960 δεν πρέπει να ανανεωθούν μέσω μιας «διευθέτησης» του «Κυπριακού», (ιι) να ενισχύσει τις ένοπλες δυνάμεις της, και (ιιι) να γίνει ο κορυφαίος υποστηρικτής του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου στην Ανατολική Μεσόγειο, μιαν από τις πιο επικίνδυνες περιοχές στη Γη. Εάν, όμως, δεν λάβει σωστά μέτρα, η ΚΔ θα παραμείνει εκτεθειμένη σαν ένας βάτραχος σε ύδατα γεμάτα κροκοδείλους.

Yστερόγραφο: Αυτό το άρθρο βασίζεται εν μέρει σε προφορικές παρατηρήσεις του συγγραφέα στο Ράδιο Πρώτο στις 3.07.2019.

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές.