Από την έκρηξη της καινοτομίας ώς τον αγωγό EastMed

Ο David Reich στο βιβλίο του Who we are and how we got here αναφέρει ότι «Ο ανθρωπολόγος Richard Klein υποστηρίζει την ιδέα ότι μια γενετική αλλαγή μπορεί να εξηγήσει πώς έχουμε γίνει συμπεριφορικά διακριτοί (behaviorally distinct) από τους προγόνους μας. Υποστήριξε την ιδέα ότι η Ύστερη Εποχή του Λίθου στην Αφρική και η Ανώτερη Παλαιολιθική Επανάσταση στη Δυτική Ευρασία, όταν η ανθρώπινη συμπεριφορά όπως τη γνωρίζουμε σήμερα άνθισε ξαφνικά πριν περίπου 50.000, ήταν αποτέλεσμα της αύξησης στη συχνότητα μιας μόνο μετάλλαξης ενός γονιδίου που επηρεάζει τη βιολογία του εγκεφάλου, η οποία επέτρεψε την κατασκευή καινοτόμων εργαλείων και την ανάπτυξη πολύπλοκης συμπεριφοράς. Με βάση τη θεωρία του Klein, η αύξηση στη συχνότητα της μετάλλαξης αυτής προετοίμασε τους ανθρώπους για ένα υποβοηθητικό χαρακτηριστικό (enabling trait), όπως είναι η ικανότητα να χρησιμοποιούν εννοιολογική γλώσσα (conceptual language), το σήμα κατατεθέν του σύγχρονου ανθρώπου».

Σύμφωνα με τη θεωρία του David Reich, οι εξελίξεις στη γενετική έχουν βοηθήσει στο να κατανοήσουμε την εντυπωσιακή πρόοδο στη συμπεριφορά και τις ικανότητες που σημειώθηκε κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική και την Ύστερη Λίθινη Εποχή. Οι γενετικές αυτές αλλαγές και η ανάπτυξη της εννοιολογικής γλώσσας, σε συνδυασμό με την ανάγκη για αλλαγή και προσαρμογή στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες, προκαλούν περαιτέρω αλλαγές στον τρόπο ζωής και την καινοτομία, σε έναν κύκλο που αυτοενισχύεται.

Τα μαζικά μεταναστευτικά ρεύματα που σημειώθηκαν μεταξύ των ηπείρων τα τελευταία 50.000 χιλιάδες χρόνια, οι προσμίξεις των διαφόρων φυλών, η ποικιλομορφία, η ανάπτυξη καινοτόμων εργαλείων και γεωργικών μεθόδων και οι νέες μετασχηματιστικές τεχνολογίες επιτάχυναν την πρόοδο και την ανάπτυξη. Στη μεγάλη αυτή πορεία, ο ρόλος της εννοιολογικής γλώσσας ήταν κεντρικής σημασίας. Τα σταυροδρόμια όλων αυτών των τεράστιων αρχαίων μετακινήσεων των ανθρώπων μπορούμε να τα παρομοιάσουμε με τις σύγχρονες περιφέρειες/κόμβους καινοτομίας (innovation districts/hubs).

Ζωγραφιές και σκαλίσματα στην επιφάνεια βράχων αρχίζουν να εμφανίζονται κατά την Ύστερη Παλαιολιθική Περίοδο, περίπου πριν από τριάντα δύο χιλιάδες χρόνια (π.χ. σε σπήλαια της βόρειας Ισπανίας και της νότιας και κεντρικής Γαλλίας). Η εφεύρεση της αγγειοπλαστικής πριν δεκαεννέα χιλιάδες χρόνια και η ανάπτυξη της γεωργίας πριν εννέα χιλιάδες χρόνια στην Ανατολική Ασία, τα πρώτα λίθινα εργαλεία της Ανώτερης Παλαιολιθικής Εποχής στην Εγγύ Ανατολή, η καλλιέργεια ρυζιού στην Κίνα πριν εννέα χιλιάδες χρόνια. Η Εποχή του Χαλκού με την εφεύρεση του τροχού στη Μεσοποταμία και των τροχοφόρων μέσων μεταφοράς και την εξημέρωση των αλόγων.

Οι αρχαίες μεταναστεύσεις βοήθησαν στην εξάπλωση των γλωσσών, της κουλτούρας, των δημητριακών και των τεχνολογικών καινοτομιών. Ξύλινα μαχαίρια με λεπίδες από λαξευμένη πέτρα χρησιμοποιούνται στην Παλαιστίνη το 10.000 π.Χ. Η Ιεριχώ υιοθετεί την υφαντουργία, την οχύρωση, την καλλιέργεια δημητριακών το 7.500 π.Χ. Η γεωργία εξαπλώνεται στη Μακεδονία το 6.000 π.Χ. Οι Σουμέριοι αρχίζουν να χρησιμοποιούν τη γραφή, τα ιστιοφόρα πλοία, τα οχήματα με τροχούς και άροτρα που σέρνουν ζώα το 3.300 π.Χ. Η Αίγυπτος αναπτύσσει την τεχνολογία και τη βιομηχανία του γυαλιού το 1.500 π.Χ.

Ο Σωκράτης βάζει τα θεμέλια της δυτικής φιλοσοφίας και με τον μαθητή του Πλάτωνα εισάγει τον διάλογο ως μηχανισμό για τη διερεύνηση ερωτημάτων στη φιλοσοφία, την πολιτική και τη διοίκηση το 450 π.Χ. Ο Πλάτωνας ιδρύει την Ακαδημία των Αθηνών, το πρώτο ίδρυμα ανώτερης εκπαίδευσης στη Δύση το 385 π.Χ. Ο Αριστοτέλης δημιουργεί ένα ενιαίο σύστημα φιλοσοφίας, που καλύπτει την ηθική, την αισθητική, τη λογική, την επιστήμη, την πολιτική και τη μεταφυσική το 350 π.Χ. Δημιουργείται το χαρτί στην αρχαία Κίνα το 105 π.Χ.

Τον Πρώιμο Μεσαίωνα ο Έλληνας μαθηματικός Ανθέμιος χρησιμοποιεί τα παραβολικά κάτοπτρα. Τον Μέσο Μεσαίωνα ο βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας εκδίδει τη Μάγκνα Κάρτα, στην οποία περιγράφονται τα δικαιώματα των πολιτών έναντι του Βασιλιά. Τον Ύστερο Μεσαίωνα το εμπόριο εξαπλώνεται μέσω των χανσεατικών διαδρομών και του Δρόμου του Μεταξιού. Ο Γουτεμβέργιος φτιάχνει την πρώτη τυπογραφική μηχανή το 1444 περίπου. Ο Κολόμβος ανοίγει τις θαλάσσιες οδούς προς το δυτικό ημισφαίριο το 1492.

Η νεωτερικότητα (1500-2000) ξεκινάει με τον Πίκο να μιλάει για την ανθρώπινη δημιουργικότητα, τον Έρασμο για τις διευρυνόμενες δυνατότητες, και τον Λούθηρο για την ελευθερία των χριστιανών να διαβάζουν και να ερμηνεύουν τη Βίβλο μόνοι τους. Ο Σαίξπηρ δημοσιεύει το πρώτο κείμενο του Άμλετ το 1603. Ο Σάμουελ Μπράουν φτιάχνει την πατέντα για την πρώτη μηχανή εσωτερικής καύσης που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία το 1823. Ο Σάμουελ Μορς αναπτύσσει το ηλεκτρικό τηλεγραφικό σύστημα και τον κώδικα Μορς το 1836. Εκδίδεται στο Λονδίνο το Ντέιβιντ Κόπερφιλντ του Κάρολου Ντίκενς το 1858. Το έργο του Κάρολου Δαρβίνου Περί της Προέλευσης των Ειδών (1859) περιγράφει τη φυσική επιλογή μεταξύ διαφορετικών τύπων ειδών που εμφανίζονται τυχαία.

Ο Τζόζεφ Σούμπετερ δημοσιεύει στη Λειψία το βιβλίο-ορόσημο The Theory of Economic Development το 1934. Η γραμμή παραγωγής του Χένρι Φορντ φτιάχνει το αυτοκίνητο Model T σε μια ώρα και 33 λεπτά. Ο πρώην ιδιοκτήτης εταιρείας φορτηγών Malcom McLean σχεδιάζει το σύγχρονο διατροπικό εμπορευματοκιβώτιο με τον μηχανικό Keith Tantlinger και προσφέρει τα σχέδια της ευρεσιτεχνίας του στη βιομηχανία το 1955. Ακολουθώντας πρωτόκολλα που συμφωνήθηκαν νωρίτερα τη δεκαετία του 1990, η πρώτη εισαγωγή στο χρηματιστήριο της Netscape λανσάρει στην αγορά το Διαδίκτυο για ευρεία χρήση το 1992.

Οι ανακαλύψεις του σιδήρου, του ατμού, της τυπογραφίας, του άνθρακα, του τηλεφώνου, των υπολογιστών και, πιο πρόσφατα, της τεχνολογίας ψηφιακής πληροφορίας, είναι μερικές από τις βασικές καινοτομίες που έχουν πυροδοτήσει τη συνεχιζόμενη μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας.

Το διάστημα μεταξύ της «Εποχής του Υπολογιστή» και της «Εποχής της Πληροφορίας και της Ψηφιοποίησης» δεν ήταν μεγαλύτερο από τριάντα περίπου χρόνια -σε σύγκριση με τις χιλιάδες χρόνια μεταξύ των Εποχών του Λίθου, του Ορειχάλκου και του Σιδήρου. Πρέπει να καινοτομούμε με συνεχώς υψηλότερο ρυθμό. Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, οι Αλγόριθμοι και η Τεχνητή Νοημοσύνη παρέχουν στους Οργανισμούς τη δυνατότητα να καινοτομούν σε πραγματικό χρόνο.

Στην αυγή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης δεν μπορείς να καινοτομήσεις αποτελεσματικά και να αντιμετωπίσεις τις πολλαπλές προκλήσεις με τα στατικά εργαλεία του γραμμικού κόσμου της δεκαετίας του 1970–1980. Ζούμε σε ένα μη γραμμικό κόσμο που χαρακτηρίζεται από ρευστότητα, αβεβαιότητα, μεταβλητότητα, πολυπλοκότητα, αλληλεξαρτήσεις, ασσυμετρίες, εκρηκτικές κρίσεις, καταστροφικά ρίσκα και έντονο ανταγωνισμό.

Χρειαζόμαστε νέες στρατηγικές και δυναμικά εργαλεία για να τιθασεύσουμε αυτό που ο Nassim Taleb ορίζει ως Αntifragility: τη δυνατότητα τροποποίησης της έκθεσης (modify the exposure) μιας καινοτομίας, ώστε να ελαχιστοποιείται το ρίσκο και η ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους) και να μεγιστοποιείται το όφελος από θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες).

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας, το οποίο αποτελεί το πρώτο εργαλείο -σε διεθνές επίπεδο-που εφαρμόζει τη στρατηγική Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας. Το ευέλικτο, διεπιστημονικό αυτό εργαλείο μπορεί: α) να μεγιστοποιήσει τον επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της καινοτομίας, β) να δημιουργήσει περισσότερες ανατρεπτικές και μετασχηματιστικές καινοτομίες και γ) να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη.

Η υπογραφή της Διακρατικής Συμφωνίας για τον αγωγό φυσικού αερίου EastMed αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «Antigragility». Ο αγωγός EastMed αποτελεί μια καινοτομία που θα γίνεται καλύτερη με τον χρόνο, ενισχύοντας διαρκώς την ανθεκτικότητα «Antifragility» της Κύπρου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.

*Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας