Τουρκική διείσδυση στην Μαύρη Ήπειρο: Αφρικανική Ένωση, επιχειρήσεις, ΜΚΟ

Ένα χαρακτηριστικό της εποχής μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι η αύξηση της σημασίας και του ενδιαφέροντος για τη δημιουργία πολυμερών θεσμών και συμμαχιών με αμυντικούς στόχους, ανάπτυξη εμπορικών και οικονομικών δραστηριοτήτων και γενικότερη εμβάθυνση πολιτικών σχέσεων. Συγκολλητική ουσία αυτών των διακρατικών θεσμών είναι πολλές φορές οι κοινές καταβολές ή ο πολιτισμός ή η συνάφεια στη βάση κοινών αντιλήψεων για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Τέτοιοι οργανισμοί μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ο Αραβικός Σύνδεσμος, η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΟΑΣΕ (Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας) και ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών. Στην ανατολική Ευρώπη, υπό την ηγεσία της ΕΣΣΔ και μετέπειτα της Ρωσίας, έγιναν παρόμοιες προσπάθειες, ενώ δικές τους πρωτοβουλίες ανέλαβαν τα τελευταία χρόνια και άλλες μεγάλες χώρες ή ομάδες χωρών που ανταγωνίζονται την δυτική, και δη την αμερικανική ηγεμονία. Στην Αφρική, αυτή η προσπάθεια είναι η Αφρικανική Ένωση (African Union).

Παναφρικανισμός & αποαποικιοποίηση

Ο αγώνα για αποαποικιοποίηση, o οποίος στην Υποσαχάρια Αφρική ξεκίνησε το 1957 με την ανεξαρτησία της Γκάνας, οδήγησε στη δημιουργία δεκάδων νέων κρατών, αριθμός ικανός για να προωθηθεί η αφρικανική ενότητα και ο Παν-Αφρικανισμός, μια ιδέα που χρονολογείται από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα.

Σύμφωνα με άρθρο του Κωνσταντίνου Δ. Μαγκλιβερά, Καθηγητή Δικαίου των Διεθνών Οργανισμών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου («Καθημερινή», 27/03/2016) δεν υπήρξε ομόνοια μεταξύ των νέων ανεξαρτήτων κρατών ως προς το ποιο θα πρέπει να είναι το κοινό τους μέλλον. «Αντιθέτως, σημειώθηκαν σημαντικές διαφωνίες και διαμορφώθηκαν αντίρροπες δυνάμεις. Οσον αφορά τη μορφή που θα έπρεπε να λάβει η συνεργασία τους, τα νέα κράτη χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα που υποστήριζαν εντελώς διαφορετικές προοπτικές. Από τη μια πλευρά ήταν το Brazzaville Group με αρχηγό τον Αιθίοπα αυτοκράτορα Haile Selassie (αργότερα οργανώθηκε ως το Monrovia Group), το οποίο πρέσβευε μια πολυεπίπεδη συνεργασία και απέρριπτε την πολιτική ολοκλήρωση. Από την άλλη πλευρά ήταν το Casablanca Group με αρχηγό τον πρόεδρο της Γκάνας Kwame Nkrumah, έναν από τους σημαντικότερους πρωτεργάτες της σύγχρονης Αφρικής, το οποίο πρότεινε τίποτε λιγότερο από την δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αφρικής.»

Παράλληλα, τα νέα κράτη διαχωρίστηκαν σε δύο ομάδες ανάλογα με το ποια ήταν η προηγούμενη αποικιοκρατική δύναμη και έτσι προέκυψαν η αγγλόφωνη ομάδα και η γαλλόφωνη ομάδα.

Αυτός ο άτυπος διαχωρισμός, αναφέρει ο Καθηγητής Μαγκλιβεράς, «εξακολουθεί έως σήμερα με τη συμμετοχή των περισσοτέρων αφρικανικών κρατών είτε στην (πρώην Βρετανική) Κοινοπολιτεία των Εθνών είτε στον Διεθνή Οργανισμό Γαλλοφωνίας. Τέλος εξαιρετικά ακανθώδες υπήρξε το ζήτημα της χαράξεως των εξωτερικών συνόρων των νέων κρατών, σύνορα τα οποία είχαν διαμορφωθεί κατά βούληση από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις χωρίς να λαμβάνουν υπόψη ούτε τις επικρατούσες εθνοτικές διαφορές ούτε προφανείς γεωγραφικούς παράγοντες. Παρά την ύπαρξη αυτών των όχι λίγων αρνητικών παραγόντων, η πρόθεση των νέων κρατών να βοηθήσουν και τις υπόλοιπες υπό αποικιακό ζυγό χώρες να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους από τον Ευρωπαίο δυνάστη, αλλά και ο στόχος για την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων και του απαρτχάιντ στην ευρύτερη περιοχή της Νοτίου Αφρικής, αποδείχθηκαν ισχυροί συνδετικοί κρίκοι ώστε να συγκληθεί στις 15 Μαΐου 1963 προπαρασκευαστική σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών των ανεξαρτήτων κρατών με αντικείμενο τη σύνταξη του καταστατικού χάρτη ενός πολιτικού οργανισμού. Δέκα ημέρες αργότερα γεννήθηκε ο Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητος (ΟΑΕ) και τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους ξεκίνησε τις εργασίες του με τα πρώτα 32 κράτη-μέλη.»

Τουρκικές ευκαιρίες στην Αφρική

Στην φιλοκυβερνητική εφημερίδα «Daily Sabah» (11/11/2020), ο Δρ. Ahmet Kavas, Πρέσβης της Τουρκίας στη Σενεγάλη, εκθειάζει τις τουρκικές πρωτοβουλίες στην Αφρική. Το άρθρο του προσφέρει πολλές πληροφορίες για την διείσδυση που πέτυχε η Τουρκία τα τελευταία χρόνια στα αναπτυσσόμενα αφρικανικά κράτη, καλύπτωντας το κενό που άφησαν οι πρώην αποικιοκράτες, αλλά και η ΕΣΣΔ.

Ο Πρέσβης αναφέρει πως η γεωγραφική θέση της Τουρκίας την ευκολύνει να μην δυσκολεύεται στην επικοινωνία και στην ανεύρεση νέων ευκαιριών. Οι τελευταίες δεκαετίες μεταμόρφωσαν πολύ γρήγορα τις ισορροπίες ισχύος και κατέστησαν το ερώτημα που υπήρχε στις αρχές του 21ου αιώνα «τι δουλειά έχουμε εμείς στην Αφρική» άκαιρο.

Αποικιοκρατία, ΕΣΣΔ, Ινδία, Κίνα

«Τώρα, το υψηλό σημείο της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι η Αφρική. Επιπλέον, θα μπορούσαμε να πούμε πως η Τουρκία δεν έχει σημειώσει τέτοια διπλωματική πρόοδο με τους κοντινούς γειτονές της ή την Ευρώπη, παρά τις δεκαετίες σχέσεων. Ο κύριος λόγος πίσω από τις ταχέως αναπτυσσόμενες σχέσεις της Τουρκίας με την Αφρική είναι το κίντρο και των δύο μερών. Ο αποκλεισμός της Αφρικής από τον έξω κόσμο που επέβαλαν με τετελεσμένα γεγονότα οι αποικιοκρατικές δυνάμεις άφησε την ήπειρο στην επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης μετά την διαδικασία αποαποικιοποίησης την δεκαετία του 1960», γράφει ο Kavas.

Την σημασία της Αφρικής αντιλήφθηκαν νωρίς και χώρες όπως η Ινδία και η Κίνα που «συνειδητοποίησαν ότι χωρίς την Αφρική, η κατάκτηση της δύναμης είναι σχεδόν αδύνατη. Αυτές οι χώρες παρέμειναν ενεργές στην ήπειρο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν έβαλαν πόδι και οι ΗΠΑ».

Σημειώνει πως «όταν οι πρώην αποικιακές ευρωπαϊκές χώρες υπό την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιλήφθηκαν πως η ήπεριος έρχεται εγγύτερα σε άλλες δυνάμεις, η μια μετά την άλλη ξεκίνησαν να κάνουν νέες κινήσεις. Αλλά το κουτί της Πανδώρας στην Αφρική είχε ήδη ανοίξει και οι αποφάσεις για το μέλλον λαμβάνονταν από τους Αφρικανούς ηγέτες. Όλοι αυτοί οι Αφρικανοί ηγέτες θεωρούσαν την Τουρκία πολύ κοντά σε αυτούς και όλοι αποφάσισαν να κάνουν τις σκέψεις τους πράξη».

Αφρικανική Ένωση

Ο Τούρκος Πρέσβης στη Σενεγάλη κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο άρθρο του στην Αφρικανική Ένωση. Το 1963 δημιουργήκε ο πρόδρομός της από 32 κράτη-μέλη με σκοπό να συμπεριλάβει και τα αφρικανικά κράτη που δεν είχαν ακόμη καταφέρει να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. «Σήμερα, παρά το γεγονός ότι το αναγνωρίζουν, ακόμα και η Αραβική Δημοκρατία της Δυτικής Σαχάρας είναι μέλος του οργανισμού που το 2002 έγινε επίσημα African Union». Είναι ο μεγαλύτερος διεθνής οργανισμός με Αφρικανούς εκπροσώπους μετά τον ΟΗΕ.

Ο Πρέσβης εξιστορεί το πως αναπτύχθηκαν οι σχέσεις της Αφρικανικής Ένωσης (ΑΕ) με την Τουρκία: «Από το 1963, στα 57 χρόνια της ιστορίας της, πέντε από αυτούς τους αντιπροσώπους προήδευσαν της Επιτροπής της ΑΕ και δώδεκα υπηρέτησαν ως Γενικοί Γραμματείς του Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας πριν την ίδρυση της ΑΕ το 2002. Μόνο ο Amara Essy υπηρέτησε και Γενικός Γραμματέας στο παλιό καθεστώς και Πρόεδρος της Επιτροπή της ΑΕ μετά την καθιέρωση του νέου καθεστώτος.»

«Ενώ ο Alpha Oumar Konare, ο οποίος ήταν Πρόεδρος του Μάλι για δύο θητείες την δεκαετία του 1990, εκπροσώπησε την ΑΕ το 2003, ένας μεγάλος μετασχηματισμός έλαβε χώρα στα 42 χρόνια των περιορισμένων σχέσεων τους με την Τουρκία. Ο Konare έγινε ο πρώτος Πρόεδρος της ΑΕ που πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία το 2005.»

«Το 2007, ο τότε Πρωθυπουργός της Τουρκίας Recep Tayyip Erdoğan προσκλήθηκε στη Διάσκεψη Κορυφής της ΑΕ ως τιμώμενο πρόσωπο. Επιπλέον, μετά τις τεράστιες προσπάθειες του Konare, η African Statesmen Summit του 2008 έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη, θέτοντας τη νέα πορεία της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Η Τουρκία στη συνέχεια έγινε προσωρινό μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με την στήριξη των 51 από τα 53 αφρικανικά κράτη, επιτρέποντας στην Άγκυρα να διατηρεί παρουσία σε κάθε μέρος της ηπείρου. Τα τελευταία 12 χρόνια η Τουρκία άνοιξε 30 επιπλέον πρεσβείες στην Αφρική, αυξάνοντας τον αριθμό από 12 σε 42.»

Οικονομική βοήθεια, πτήσεις και ΜΚΟ

Ειδική αναφορά κάνει ο Τούρκος Πρέσβης και στην «μαλακή ισχύ» που ασκεί η Τουρκία στην Μαύρη Ήπειρο μέσα από τις κρατικές της εταιρίες, την οικονομία της και τις Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις που ελέγχει.

Οι Τουρκικές Αερογραμμές (THY) εκτελούν πτήσεις σε 39 χώρες και 60 διαφορετικούς προορισμούς, μεταφέροντας 5 εκατομμύρια επιβάτους από και προς την ήπειρο.

Ο Τουρκικός Οργανισμός Συνεργασίας & Συντονισμού (TİKA) διατηρεί περίπου 30 συντονιστικά κέντρα ενώ το Συμβούλιο Εξωτερικών Οικονομικών Σχέσεων (DEİK) διατηρεί επιχειρηματικά συμβούλιο σε πάνω από τις μισές χώρες της Αφρικής. Επίσης, όπως γράφει ο Kavas, «οι δραστηριότητες αρκετών τουρκικών ινστιτούτων και ΜΚΟ και οι επενδύσεις Τούρκων επιχειρηματιών επέτρεψαν στην Τουρκία να δημιουργήσει τέτοιες σφαίρες επιρροής στην ήπειρο».

Ο Konare, σύμφωνα με τον Πρέσβη, «αποκαλούσε την Τουρκία την ισχυρότερη γέφυρα μεταξύ Ασίας και Ευρώπης» και το όραμά που είχε το 2005 έγινε πραγματικότητα. Τα τελευταία χρόνια, ο συνολικός όγκος συναλλαγών ύψους $25 δισεκατομμυρίων άνοιξε το δρόμο για πιο μακρόχρονες και σημαντικές ευκαιρίες.

Ο Τούρκος Αντιπρόεδρος Numan Kurtulmuş είχε δηλώσει (TRT, 11/02/2015) πως η TİKA «αποτελεί την γέφυρα σύνδεσης της Τουρκίας με τις χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής» και πως μέσα από τις δραστηριότητές της «σημειώνονται σημαντικές εξελίξεις σε πολλά ωραία σχέδια σχεδόν σε κάθε γωνιά του κόσμου», συμπεριλαμβανομένης και της «αναστήλωσης των παλαιών τουρκικών μνημείων». Η TİKA, είχε πει, «αποτελεί και το σημερινό πρόσωπο της αναπτυσσόμενης Τουρκίας».

Η οργάνωση ιδρύθηκε το 1992 και σύμφωνα με την κατεύθυνση που της έδωσε ο Τούρκος Πρόεδρος είναι «σαν Τουρκία να φτάσουμε παντού στον κόσμο, όπου υπάρχει ένας πικραμένος θα πάμε εκεί και θα προσφέρουμε βοήθεια, λίγη ή πολλή» (TRT, 07/01/2019).

Αφρικανική ενοποίηση & Τουρκία

Καταλήγοντας, ο Τούρκος Πρέσβης αναφέρει:

«Με ένα πληθυσμό 1,5 δισεκατομμυρίων, 30 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα γης και πολλές περιοχές πλούτου, αναμένεται να ανοίξουν νέες τομείς στις διμερείες σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και των 54 αφρικανικών κρατών. Κάτω από τη στέγη της ΑΕ, οι χώρες της ηπείρου στην σημερινή εθνοκρατική τάξη πραγμάτων επιτρέπει την ανάπτυξη των σχέσεων των αφρικανικών κρατών με ξένα κράτη για την ενίσχυση της διαδικασίας ενοποίησης της Αφρικής και στην ανακάλυψη μεγάλων γεωπολιτικών ευκαιριών.»

«Σήμερα, οι αφρικανικές χώρες δίνουν προτεραιότητα στην επένδυση των δικών τους πόρων στην ήπειρο αντί του να επιτρέπουν τυφλά σε άλλους να καταναλώνουν αυτές τις πηγές. Τα επόμενα δέκα χρόνια είναι ζωτικής σημασίας για την Αφρική καθώς η Κίνα και η Ινδία μπορεί να αντιμετωπίσουν μεγάλη οικονομική ύφεση που θα μπορεί να επιτρέψει στα αφρικανικά κράτη να λάμψουν ακόμη περισσότερο».