Προσωρινή κατάπαυση του πυρός στις σχέσεις Ρωσίας - Τουρκίας

Η νέα συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας για αποκλιμάκωση της όξυνσης της κατάστασης στην Ιντλίμπ δεν σηματοδοτεί σε καμιά περίπτωση την οριστική επίλυση του συριακού ζητήματος. Οι πρόνοιές της, οι οποίες δεν έχουν οριστικοποιηθεί ακόμα, καταδεικνύουν με ρεαλιστικό τρόπο τις πραγματικότητες που έχουν διαμορφωθεί στη Συρία. Πίσω από την «πολυπόθητη» για τον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν κατάπαυση του πυρός διαφαίνεται η ξεκάθαρη αποτυχία προώθησης των πολιτικών του στην Ιντλίμπ. Έτσι κι αλλιώς, οι προσεκτικοί σχεδιασμοί του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και η «τρομακτική» απουσία δηλώσεών του για την κλιμακούμενη ένταση των τελευταίων ημερών προμήνυαν μια βέβαιη συμφωνία υπέρ των δυνάμεων του συριακού καθεστώτος. Η ήττα όμως της Άγκυρας συνοδεύεται -σε θεωρητικό τουλάχιστον επίπεδο- από μιαν ανάσα για τον Ερντογάν στο προσφυγικό πρόβλημα αλλά και τη δικαίωση των πολιτικών του Πούτιν σε βάρος της αναλγησίας της ΕΕ.

Οι αυτοκινητόδρομοι «κλειδιά»

Μετά τις μαραθώνιες διαβουλεύσεις στη Μόσχα οι δύο πλευρές με την κοινή τους δήλωση έδωσαν τις λεπτομέρειες για τη νέα συμφωνία που συνομολόγησαν. Σύμφωνα με το κείμενο της κοινής δήλωσης, συμφώνησαν στο να δημιουργηθεί ένας διάδρομος ασφαλείας στην επαρχία Ιντλίμπ στην περιοχή του αυτοκινητοδρόμου Μ4, ο οποίος θα αρχίζει από τον αυτοκινητόδρομο και θα έχει εύρος έξι χιλιομέτρων προς τον βορρά και έξι χιλιομέτρων προς τον νότο. Το πιο ενδιαφέρον σημείο παρουσιάζει όχι η ρύθμιση για τον αυτοκινητόδρομο Μ4 αλλά η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στον αυτοκινητόδρομο M5. Αυτό δείχνει ότι η Τουρκία έχει αποδεχτεί την παρούσα εδαφική κατάσταση, γεγονός που αποτελεί μεγάλη νίκη για το καθεστώς Άσαντ, αφού θα του ανοίξει τον δρόμο για την πλήρη ανακατάληψη της Συρίας με την εξασφάλιση ενός ασφαλούς δρόμου για τα βόρεια της χώρας. Όσον αφορά τον αυτοκινητόδρομο Μ4 και τον διάδρομο ασφαλείας, η μη άμεση διευθέτηση -οι παράμετροι της λειτουργίας του θα συμφωνηθούν μεταξύ των Υπουργείων Άμυνας της Ρωσίας και της Τουρκίας σε διάστημα επτά ημερών- δείχνει ότι υπάρχουν βασικές διαφωνίες που δεν μπορούν να επιλυθούν. Στην κοινή δήλωση μάλιστα δεν γίνεται καμιά αναφορά στα τουρκικά παρατηρητήρια, τα οποία βρίσκονται νότια του αυτοκινητοδρόμου Μ4. Αναλυτές εντοπίζουν επίσης ότι τέθηκε εκτός τραπεζιού το αίτημα του Ερντογάν για ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ιντλίμπ, συνιστώντας έτσι άλλη μια ήττα για την τουρκική πλευρά.

Η εύθραυστη εκεχειρία

Όπως και οι προηγούμενες συμφωνίες έτσι κι η νέα μοιάζει να δημιουργεί μια προσωρινή κατάσταση για την Ιντλίμπ. Αρχικά, ως προς την πρόνοια για κατάπαυση του πυρός κατά μήκος της υπάρχουσας γραμμής επαφής στην ζώνη αποκλιμάκωσης στο Ιντλίμπ από τις 6 Μαρτίου και τον τερματισμό των εχθροπραξιών, θεωρείται βέβαιο ότι θα παραβιαστεί, αφού, όπως έχει αποδειχτεί μέχρι τώρα τουλάχιστον από πλευράς Τουρκίας δεν μπορεί να ελέγξει τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS, ο πρώην συριακός κλάδος της Αλ-Κάιντα). Στο εύθραυστο της εκεχειρίας συνηγορούν άλλα δύο στοιχεία. Αρχικά, ο Ερντογάν κατά τις δηλώσεις του στη Μόσχα, μετά το πέρας της συνάντησης, κατέστησε σαφές ότι ο στρατός της Τουρκίας «διατηρεί το δικαίωμα να αντιδράσει με όλη του την ισχύ και οπουδήποτε ενάντια σε οποιαδήποτε επίθεση του καθεστώτος». Κατά δεύτερο, λίγο πριν ανακοινωθεί η συμφωνία οι βομβαρδισμοί συνεχίζονταν, ενώ δύο Τούρκοι στρατιωτικοί σκοτώθηκαν από πυρά του συριακού καθεστώτος. Ακόμα και μετά τη συμφωνία, όμως, καταγράφονταν κατά τόπους «πυρά πυροβολικού από τις δυνάμεις του συριακού καθεστώτος εναντίον θέσεων οργανώσεων ανταρτών» σε τομείς των επαρχιών του Χαλεπιού και της Χάμας γύρω από την Ιντλίμπ, οι οποίοι ελέγχονται από τζιχαντιστές και αντάρτες. Αναλυτές εκτιμούν επίσης ότι ο διάδρομος ασφαλείας κοντά στον αυτοκινητόδρομο M4 κατά πάσα πιθανότητα θα παραβιαστεί από τις αντιμαχόμενες δυνάμεις, ενώ οι κοινές περιπολίες της Τουρκίας και της Ρωσίας θα αρχίσουν στις 15 Μαρτίου και μέχρι τότε ίσως κλιμακωθούν οι εντάσεις στην περιοχή. Εντούτοις, η συμφωνία σηματοδοτεί μια «κατάπαυση του πυρός» στις σχέσεις Ρωσίας- Τουρκίας όσον αφορά την Ιντλίμπ. Υπάρχει η εκτίμηση ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες μια μόνιμη διευθέτηση του συριακού ζητήματος είναι αδύνατη, αφού τα συμφέροντα των δύο πλευρών βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό αντικρουόμενα. Έτσι, με τα περιθώρια ελιγμών να παραμένουν περιορισμένα, το προσωρινό αυτό επίτευγμα ίσως να ήταν το μέγιστο δυνατό με βάση τα δεδομένα που έχουν διαμορφωθεί μέχρι σήμερα.

Πίσω από τις λέξεις του Πούτιν

Σε κάθε συνάντηση ηγετών ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάγνωση των δηλώσεών τους πίσω από τις λέξεις. Ειδικότερα στη συνάντηση του Προέδρου της Ρωσίας με τον ομόλογό του στη Μόσχα, οι δηλώσεις πριν από την έναρξη των διαβουλεύσεων έδωσαν το στίγμα για το τι θα ακολουθούσε. Μεταξύ άλλων ο Πούτιν ανέφερε ότι «πρέπει μαζί να συζητήσουμε οπωσδήποτε τα πάντα, όλη την κατάσταση, η οποία διαμορφώθηκε μέχρι σήμερα, ώστε να μην επαναληφθεί κάτι παρόμοιο… για να μην καταστραφούν οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις, τις οποίες εμείς -και όπως γνωρίζω και εσείς- αντιμετωπίζουμε πολύ προσεκτικά και τις διαφυλάττουμε». Με αυτήν τη δήλωση ο Ρώσος Πρόεδρος ουσιαστικά προειδοποιούσε τον Ερντογάν ότι επικεντρώνεται στη μεγάλη εικόνα, αφήνοντας να εννοηθεί ότι δεν θα «θυσιάσει» τη Συρία για να επωφεληθεί η Τουρκία από αυτήν την κατάσταση. Τις προθέσεις του Πούτιν πριν από τη συνάντηση είχε συμπυκνώσει στις δηλώσεις του ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, ο οποίος κάλεσε την άλλη πλευρά να κατανοήσει την απαρχή αυτής της κρίσης, τους λόγους και τα αποτελέσματά της. Με άλλα λόγια, η ρωσική πλευρά κάλεσε την Τουρκία να «κατανοήσει» ότι η κρίση δημιουργήθηκε λόγω της αδυναμίας της να ελέγξει και να οδηγήσει εκτός τους αντικαθεστωτικούς στην Ιντλίμπ, όπως προνοούσε η συμφωνία του Σότσι. Αντ' αυτού, η Άγκυρα βοήθησε την Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ να διατηρήσει τις θέσεις της, ενώ την εξόπλιζε στη μάχη της κατά του καθεστώτος Άσαντ.

Η δικαίωση των ιδεών του Πούτιν

Το προσφυγικό χωρίς αμφιβολία αποτέλεσε το κορυφαίο κίνητρο του Ερντογάν για να φτάσει σε συμφωνία με τη Μόσχα. Με τον κλοιό να στενεύει στο εσωτερικό της Τουρκίας, ο Ερντογάν εμφανιζόταν έτοιμος να συμβιβαστεί με λιγότερα απ’ όσα φιλοδοξούσε πριν από τις συνομιλίες, φτάνει να εξασφάλιζε την «άμεση κατάπαυση του πυρός στην περιοχή». Γι’ αυτό και η συμφωνία στην οποία κατέληξαν είναι βασισμένη σε μεγάλο βαθμό στην τρέχουσα κατάσταση στην περιοχή, με τις συριακές δυνάμεις να εμφανίζονται κερδισμένες παρά τις εξαγγελίες της Τουρκίας για απόσυρση από τις θέσεις που κατέλαβαν. Όπως διεφάνη, όμως, όντας σε ανίσχυρη θέση, ο Ερντογάν περιορίστηκε στην εξασφάλιση της εκεχειρίας με την ελπίδα ότι αυτή θα τερματίσει τις προσφυγικές ροές. Παρά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, όμως, η κατάσταση με το προσφυγικό παραμένει αβέβαιη. Κερδισμένος φυσικά είναι ο Πούτιν, ο οποίος «δικαιολογημένα» πλέον θα μπορεί να χρησιμοποιήσει την «συνεισφορά» του στην επίλυση του προσφυγικού στις μελλοντικές διαβουλεύσεις με τα κράτη μέλη της ΕΕ. Έτσι κι αλλιώς το μπλοκ των 27 από το 2015 έχει δείξει την αδυναμία του να προετοιμαστεί για τις προσφυγικές ροές που θεωρείτο βέβαιο ότι θα δεχόταν λόγω της έκρυθμης κατάστασης στη Συρία. Η αδυναμία αυτή οδήγησε την ΕΕ να βρίσκεται στο έλεος της Τουρκίας και κατ’ επέκτασιν της Ρωσίας για διευθέτηση, έστω θεωρητικά, της προσφυγικής κρίσης. Παράλληλα, όπως εύστοχα εντοπίζουν ειδικοί, η έμμεση επίλυση του προσφυγικού προβλήματος από τον Πούτιν σηματοδοτεί τη δικαίωση των ιδεών του ότι η στρατιωτική ισχύς και ο αυταρχισμός μπορούν να τερματίσουν πιο εύκολα τη σύγκρουση από τη διπλωματία που προτείνουν οι Ευρωπαίοι.