Ο Ευγένιος Τ. Ρωσσίδης και το κράτος δικαίου στην Κυπριακή Δημοκρατία

Σήμερα, αξιολογώ τη μακρόχρονη καριέρα του αείμνηστου Ευγένιου Τηλέμαχου Ρωσσίδη (1927-2020), ενός αξιοσέβαστου δικηγόρου, πολυγραφότατου συγγραφέα, ελληνορθόδοξου χριστιανού, πρωτοπόρου της ελληνικής διασποράς στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) και υποστηρικτή του κράτους δικαίου στην Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ), ο οποίος πέθανε στις 16 Μαΐου 2020, σε ηλικία 93 ετών.

Πρώτα βήματα

Ο Ρωσσίδης γεννήθηκε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης στις 23 Οκτωβρίου 1927. Καθώς ήταν βρέφος, πέθανε ο πατέρας του, γιατρός από την Κερύνεια στη Νήσο Κύπρο. Η μητέρα του καταγόταν από το Γύθειο Λακωνίας στην Πελοπόννησο.

Ο Ρωσσίδης σπούδασε στο Columbia College του κορυφαίου Πανεπιστήμιου Columbia, όπου έγινε θρυλικός παίκτης του Αμερικανικού Ποδοσφαίρου. Το 1949 αποφοίτησε με πτυχίο Bachelor of Arts (AB). Το 1952 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του ιδίου Πανεπιστημίου, με πτυχίο της Νομικής (JD).

Μετέπειτα, υπηρέτησε στην Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ (1952-53) και, σε διάφορες φάσεις (από το 1954), άσκησε το επάγγελμα τού δικηγόρου στο δικηγορικό γραφείο Rogers & Wells, τελικά ως Ανώτερος Συνεταίρος. Επίσης, εργάστηκε ως Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας της Πολιτείας της Νέας Υόρκης (1956-58), Ειδικός Βοηθός στο Υπουργείο Οικονομικών στην κυβέρνηση του Προέδρου Dwight E. Eisenhower (1958-61) και Υφυπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Προέδρου Richard M. Nixon (1969-73).

Το 1973, μετά την επανεκλογή του Προέδρου Nixon τον Νοέμβριο του 1972, ο Ρωσσίδης αποχώρησε από την κυβέρνηση και το ίδιο έκανε ο William P. Rogers, ο οποίος αντικαταστάθηκε ως Υπουργός Εξωτερικών από τον Henry Α. Kissinger. Τα σημειώνω αυτά, επειδή ο Ρωσσίδης και ο Rogers πέρασαν αρκετά χρόνια μαζί ως συνάδελφοι και συνεταίροι στο δικηγορικό γραφείο Rogers & Wells. Μάλιστα, ο Ρωσσίδης θεωρούσε τον Rogers ως «μέντορα».

Το 1974

Την 1ην Αυγούστου 1974, μεταξύ των δύο τουρκικών εισβολών της ΚΔ εκείνου του καλοκαιριού, ο Ρωσσίδης ίδρυσε το Αμερικανικό Ελληνικό Ινστιτούτου (AHI) στην Ουάσιγκτον. Είχε ήδη συνειδητοποιήσει ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ, επηρεασμένη από τον Δρα Kissinger, δεν θα εμπόδιζε την Τουρκία. Από τότε, o Ρωσσίδης καταδίκαζε την Τουρκία για την κατάχρηση αμερικανικών όπλων, τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και την εξάπλωση της ανομίας στα κατεχόμενα εδάφη της ΚΔ.

Μια βραχυπρόθεσμη επιτυχία του Ρωσσίδη ήταν η επιβολή από το αμερικανικό Κογκρέσο του εμπάργκο κατά των μεταφορών όπλων από τις ΗΠΑ προς την Τουρκία. Παρέμεινε από το 1974 έως το 1978. Εντούτοις, μια μόνιμη επιτυχία του Ρωσσίδη ήταν η είσοδος -και διατήρηση- του αγγλικού όρου «the rule of law» (το κράτος δικαίου) στο λεξιλόγιο του λεγόμενου «κυπριακού προβλήματος» (Πηγές: «National Herald», 31.07.2010, ειδικά τη σελίδα 6, www.thenationalherald.com/wp-content/uploads/2013/12/ROSSIDES_2010.pdf και www.youtube.com/watch?v=xjfKorhMfjY).

Αυτό συνέβη, λόγω των ακούραστων προσπαθειών του Ρωσσίδη μέσω καταθέσεων στο Κογκρέσο, διαλέξεων, δηλώσεων, άρθρων και βιβλίων. Μεταξύ των σημαντικότερων έργων του Ρωσσίδη είναι:

· Μια γραπτή κατάθεση, με τίτλο «Cyprus and the rule of law» («Η Κύπρος και το κράτος δικαίου»), στα πρακτικά της συνεδρίασης της 10ης Ιουλίου 1975 της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ. Δείτε: https://books.google.com.cy/books?id=K7niEpgLDdEC&pg=PA110&dq=Prepared+Statement+of+Hon.+Eugene+T.+Rossides,+Chairman&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi-9enbr9npAhUo0aYKHXo0AbsQ6AEIKDAA#v=onepage&q=Prepared%20Statement%20of%20Hon.%20Eugene%20T.%20Rossides%2C%20Chairman&f=false

· Ένα ακαδημαϊκό άρθρο-ορόσημο με τίτλο «Cyprus and the rule of law» στο «Syracuse Journal of International Law and Commerce» (Vol. 17, No. 1, 1991, pp. 21-90). Δείτε: https://surface.syr.edu/jilc/vol17/iss1/3/ και https://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1265&context=jilc

· Ένα βιβλίο το οποίο επιμελήθηκαν οι Ρωσσίδης και Βαγγέλης Κουφουδάκης, «Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κύπρος: Διπλά Πρότυπα και το Κράτος Δικαίου («The United States & Cyprus: Double Standards and the Rule of Law», AHI Foundation, 2002).

· Ένα βιβλίο του Ρωσσίδη, «Ο Κίσινγκερ και η Κύπρος: Μία Μελέτη στην Ανομία» («Kissinger and Cyprus: A Study in Lawlessness», AHI Foundation, 2014).

Τόλμη

Από το 1956 έως το 1973, Ο Ρωσσίδης μπαινόβγαινε στις «περιστρεφόμενες πόρτες» των κέντρων εξουσίας της Νέας Υόρκης και Ουάσιγκτον.

Αν το ήθελε, ενώπιον των εξελίξεων του 1974, θα μπορούσε να ακολουθήσει τόσα άλλα μέλη του αμερικανικού Κατεστημένου που επέλεξαν να γίνουν μαχητικοί απολογητές της Τουρκίας ή σιωπηλοί θεατές. Αντιθέτως, είχε την τόλμη όχι μόνο να καταδικάσει την Τουρκία, αλλά να χαρακτηρίσει την αμερικανική πολιτική ως υποκριτική και αντίθετη με τις αμερικανικές αξίες.

Ο Eisenhower

Ο Ρωσσίδης επηρεάστηκε από τον Eisenhower. Προτού αναμειχθεί στην πολιτική ως Ρεπουμπλικάνος Πρόεδρος από το 1953 ώς το 1961, ο Eisenhower ήταν στρατηγός και, μάλιστα, συνυπεύθυνος για τη νίκη των Συμμάχων στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το 1945. Μετά, υπηρέτησε ως Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Κολούμπια από το 1948 έως το 1953. Έτσι, η θητεία του επικαλύφθηκε με τις μελέτες του Ρωσσίδη στο ίδιο Πανεπιστήμιο.

Στη συνέχεια, η θητεία του Ρωσσίδη στην κυβέρνηση του Eisenhower από το 1958 έως το 1961 επικαλύφθηκε με τη θητεία του προαναφερθέντος William P. Rogers ως Γενικού Εισαγγελέα των ΗΠΑ, υπό τον Πρόεδρο Eisenhower, από το 1957 έως το 1961.

Ο Eisenhower διαμόρφωσε τον τρόπο σκέψεως του Ρωσσίδη, ο οποίος ήταν περήφανος Ρεπουμπλικανός. Αυτό φαίνεται από μια συνέντευξη που έδωσε ο Ρωσσίδης στην Προεδρική Βιβλιοθήκη του Eisenhower στις 10 Μαΐου 1990. Με ολοφάνερο σεβασμό, περιέγραψε τον Πρόεδρο Eisenhower ως «ήρωα πολέμου που μισούσε τον πόλεμο... και που ήθελε απεγνωσμένα την ειρήνη».

(Πηγή: www.eisenhowerlibrary.gov/sites/default/files/research/oral-histories/oral-history-transcripts/rossides-eugene-510.pdf, σελίδα 28).

Σε τακτική βάση, ο Ρωσσίδης επικαλείτο τον Eisenhower. Αυτό έκανε, για παράδειγμα, σε ένα καταδικαστικό άρθρο υπό τον τίτλο «Turkey’s War Crimes» («Τα Εγκλήματα Πολέμου της Τουρκίας»), που δημοσιεύτηκε στο «The National Herald» στις 30 Ιουλίου 2005. Σε αυτό, ο Ρωσσίδης ανέφερε -και σιωπηρά ενέκρινε- το ιστορικό προεδρικό διάγγελμα της 31ης Οκτωβρίου 1956 (το οποίο μπορεί να ακουστεί στο www.eisenhowerlibrary.gov/eisenhowers/speeches και να διαβαστεί στο www.presidency.ucsb.edu/documents/radio-and-television-report-the-american-people-the-developments-eastern-europe-and-the).

Στο πλαίσιο των ισραηλινών, βρετανικών και γαλλικών εισβολών στην Αίγυπτο, που αντιτάχθηκε, ο Πρόεδρος Eisenhower περιέγραψε τον πόλεμο ως «μέσο αδικίας» και, ευρύτερα, προειδοποίησε:

«Δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη χωρίς νόμο. Και δεν μπορεί να υπάρξει νόμος, εάν επικαλούμαστε έναν κώδικα διεθνούς συμπεριφοράς για εκείνους που μας αντιτίθενται και έναν άλλο για τους φίλους μας… Η ειρήνη που επιδιώκουμε και χρειαζόμαστε σημαίνει πολύ περισσότερα από την απλή απουσία πολέμου. Σημαίνει την αποδοχή του νόμου και την προαγωγή της δικαιοσύνης σε όλον τον κόσμο».

Έτσι, ο Eisenhower διατύπωσε μια ηθική προσέγγιση που εντυπωσίασε τον Ρωσσίδη.

Μια έκφραση ευγνωμοσύνης

Δεν είχα την τύχη να γνωρίσω τον Ρωσσίδη. Ωστόσο, με επηρέασε από μακριά και είμαι ευγνώμων γι’ αυτό. Προσπαθώ και εγώ, με τον δικό μου τρόπο, να προωθήσω το κράτος δικαίου. Για παράδειγμα, έχω συν-ιδρύσει δύο προγράμματα αφιερωμένα στο κράτος δικαίου στην ΚΔ – στο Συμβούλιο Πολιτικών και Επενδυτικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας (ERPIC) στη Λάρνακα και στο Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus στην Πύλα. Δείτε: https://erpic.org/programs/democracy-rule-of-law/ και https://lawblog.uclancyprus.ac.cy/rolmm/ αντιστοίχως.

ΔΔΟ

Περί το 2000, ο Ρωσσίδης, τελικά, αποφάσισε, με πολύ δισταγμό, να υποστηρίξει την επίτευξη, υπό αυστηρές δημοκρατικές συνθήκες, μιας προτεινόμενης «δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας» (ΔΔΟ).

Ενώπιον της γενικής πολιτικής των ΗΠΑ, της ΚΔ, άλλων κρατών της διεθνούς κοινότητας και του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), που ήταν όλοι υπέρ μιας ΔΔΟ, ο Ρωσσίδης υιοθέτησε μια προσεκτική και, από την άποψή του, ρεαλιστική στάση. Από τη μια, η στάση του ήταν συνεπής με τη γενική πολιτική των ΗΠΑ. Από την άλλη, στόχευε την προώθηση των δημοκρατικών αρχών, τον αποκλεισμό των υποβαθμίσεων, ανισοτήτων, διακρίσεων και άλλων αδικιών που συνδέονται με τον διαχωρισμό. Παράλληλα, στόχευε τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας, εδαφικής ακεραιότητας και κυριαρχίας του κυπριακού κράτος.

Αυτή η ενέργεια εξισορρόπησης απεικονίζεται σε τρία γραπτά κείμενα.

· Μια επιστολή του Ρωσσίδη, υπό την ιδιότητά του ως Γενικού Νομικού Συμβούλου του AHI, στη Madeleine Albright, Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, που εστάλη στις 15 Σεπτεμβρίου 2000.

· Μια επιστολή του Ρωσσίδη, της 19ης Φεβρουαρίου 2004, προς τον Πρόεδρο George W. Bush, στην οποία αναπαρήγαγε μια κοινή δήλωση διαφόρων σωματείων, όπως το AHI, τα οποία αντιτάχθηκαν στο Σχέδιο Ανάν, ενώ ταυτόχρονα υποστήριξαν τη ΔΔΟ.

· Μια ανάλυση του Ρωσσίδη που δημοσιεύθηκε από το «National Herald» στις 25 Απριλίου 2009.

(Δείτε: http://ahiworld.serverbox.net/media-center/press-releases/2000/172-in-letter-to-secretary-albright-about-cyprus-ahi-urges-us-to-reject-aggression-veto-division-of-cyprus-into-two-sovereignties-and-to-implement-un-resolutions.html, https://journals.sfu.ca/jmh/index.php/jmh/article/viewFile/252/255 και http://ahiworld.serverbox.net/media-center/press-releases/2009/1094-op-ed-obama-visits-turkey-pluses-and-minuses.html).

Η δική μου προσέγγιση είναι διαφορετική. Οποιαδήποτε μορφή ΔΔΟ, εκ φύσεως, θα τσιμεντώσει τον «δικοινοτικό» διαχωρισμό και θα νομιμοποιήσει τις παράνομες «διζωνικές» συνέπειες των δύο τουρκικών εισβολών του 1974 (δείτε, π.χ., το άρθρο μου της 19.01.2019 στο https://simerini.sigmalive.com/article/2019/1/19/o-m-l-kingk-kai-e-mokhtheria-tou-diakhorismou-sten-kupro/).

Συνεπώς, ενθαρρύνω όλους τους Αμερικανούς, ειδικά αυτούς με ελληνικές ρίζες, να υιοθετήσουν μια σκληρή γραμμή κατά του διαχωρισμού μέσω ΔΔΟ, αλλά να συνεχίσουν τη λογική, ηθική και αξιέπαινη εκστρατεία του Ρωσσίδη υπέρ του κράτους δικαίου.

Κλείνοντας, εκφράζω τα συλλυπητήριά μου στην οικογένεια του Ρωσσίδη. Αιωνία του η μνήμη.

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές