Διεθνή

Brexit: Τα νέα επικίνδυνα παιχνίδια της Βρετανίας απειλούν ξανά την ΕΕ

Η μονομερής αναστολή ισχύος του πρωτοκόλλου, το οποίο είναι το χειρότερο δυνατό σενάριο για το μπλοκ των 27, θα επιτρέψει στην Κυβέρνηση Τζόνσον να πιέσει για επανεγγραφή του με τους δικούς της όρους

Σε ένα ακόμα «παιχνίδι της μοίρας» η τύχη του Brexit παίζεται ξανά πάνω στα ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, χωρίς να αποκλείει κανείς η τρίτη φορά επανάληψης του ίδιου σεναρίου να είναι και η φαρμακερή. ΕΕ και Ηνωμένο Βασίλειο επιστρέφουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων σε μια προσπάθεια να λύσουν το αίνιγμα της Βόρειας Ιρλανδίας, ενώ, θέλοντας να κάνουν τα πράγματα πιο περίπλοκα, έθεσαν χρονικό περιορισμό μέχρι το τέλος του έτους για την επίλυσή του. Το πρωτόκολλο για την Ιρλανδία/Βόρεια Ιρλανδία συμφωνήθηκε από κοινού και επικυρώθηκε τόσο από την ΕΕ όσο και από το Ηνωμένο Βασίλειο, ωστόσο τους τελευταίους μήνες πλήθαιναν τα αιτήματα του Λονδίνου για αναθεώρησή του, ενώ δεν έλειψαν οι απειλές για μονομερή αναστολή ισχύος του. Υπό την απειλή του ξεσπάσματος ενός εμπορικού πολέμου, οι Βρυξέλλες καλούνται να συμψηφίσουν τα συμφέροντα των 27 κρατών μελών, προστατεύοντας παράλληλα την Ενιαία Αγορά αλλά και την ίδια την ενότητα της Ένωσης.

Τα σημεία τριβής

Τις προθέσεις της Μεγάλης Βρετανίας για αλλαγή των όρων του Πρωτοκόλλου για τη Βόρεια Ιρλανδία επιβεβαίωσε σε ομιλία του ο λόρδος Φροστ, νυν Υφυπουργός Brexit και πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής της συμφωνίας από τη βρετανική πλευρά.

Το προηγούμενο διάστημα οι δύο πλευρές είχαν επιδοθεί σε ένα υπόγειο μπραντ-ντε-φερ με φόντο τη Βόρεια Ιρλανδία και την εφαρμογή των προνοιών του Πρωτοκόλλου που είχε συμφωνηθεί. Η συμφωνία στην οποία είχαν φτάσει προνοούσε ελέγχους σε ορισμένα προϊόντα που διακινούνται από τη Μεγάλη Βρετανία προς τη Βόρεια Ιρλανδία, ώστε να αποτραπεί η επαναφορά «σκληρών» συνόρων μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και να προστατευθεί με αυτόν τον τρόπο η ειρηνευτική συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής.

Από το πρώτο κιόλας διάστημα της εφαρμογής αυτών των προνοιών υπήρξαν αντιδράσεις κυρίως από πλευράς Βόρειας Ιρλανδίας. Οι προτεστάντες ενωτικοί, που παραμένουν πιστοί στο βρετανικό Στέμμα, θεωρούν ότι το Πρωτόκολλο υπονομεύει την ειρήνη χωρίζοντάς τους από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο με την ύπαρξη του τελωνειακού συνόρου στην Ιρλανδική Θάλασσα.

Το Λονδίνο επικαλείται πρακτικά προβλήματα, ισχυριζόμενο ότι εγείρει εμπόδια στο εμπόριο μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Βόρειας Ιρλανδίας, απειλώντας με αυτόν τον τρόπο την ακεραιότητα του Ηνωμένου Βασιλείου. Επίσης, καταγγέλλει ότι οι εξαγωγές της Ιρλανδίας στη Βόρεια Ιρλανδία αυξήθηκαν κατά 45% σε ετήσια βάση τους πρώτους επτά μήνες του έτους, ενώ οι εισαγωγές στην Ιρλανδία αυξήθηκαν κατά 60%, σύμφωνα με τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας της Ιρλανδίας. Συγκρίσιμα στοιχεία για το εμπόριο Βρετανίας/Βόρειας Ιρλανδίας δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί.

Με βάση αυτά τα επιχειρήματα, η κυβέρνηση Τζόνσον ζητάει αλλαγή των όρων διακυβέρνησης του πρωτοκόλλου και αφαίρεση του ρόλου της εποπτείας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Σύμφωνα πάντως με τους Financial Times, αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ξεκαθάρισε ότι για την ΕΕ ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου συνιστά «κόκκινη γραμμή». Η εφημερίδα σχολιάζει ως εκ τούτου ότι οι δύο πλευρές «πλησιάζουν πιο κοντά σε έναν εμπορικό πόλεμο».

Η «θεραπεία» της ΕΕ

Οι Βρυξέλλες πάντως απέρριψαν το αίτημα των Βρετανών για διαπραγμάτευση ενός νέου πρωτοκόλλου, εμμένοντας στη θέση για βελτίωση του τρέχοντος μοντέλου. Σύμφωνα με την Κομισιόν, «η δέσμη μέτρων προτείνει μεγαλύτερη ευελιξία στον τομέα των τροφίμων, της υγείας των φυτών και των ζώων, των τελωνείων, των φαρμάκων, καθώς και της συνεργασίας με τα ενδιαφερόμενα μέρη της Βόρειας Ιρλανδίας».

Όπως υποστηρίζει, το μοντέλο αυτό θα διευκολύνει σε σημαντικό βαθμό τη ροή των εμπορευμάτων ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία και στη Βόρεια Ιρλανδία, αλλά περιορίζεται στα εμπορεύματα που προορίζονται να παραμείνουν στη Βόρεια Ιρλανδία. Η διευκόλυνση αυτή καθίσταται δυνατή με μια σειρά διασφαλίσεων και αυξημένη εποπτεία της αγοράς, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα εμπορεύματα δεν εισέρχονται στην ενιαία αγορά της ΕΕ.

Η ΕΕ θεωρεί ότι η προτάσεις αυτές είναι περισσότερο από αρκετές για να αρχίσει η διαπραγμάτευση πάνω στα βασικά ζητήματα του πρωτοκόλλου. Γνωρίζει όμως καλά ότι δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της Βρετανίας, έτσι προκύπτει το ερώτημα εάν μπορεί να προχωρήσει σε περαιτέρω υποχωρήσεις από τις «κόκκινες γραμμές» της.

Ειδικοί θεωρούν ότι το ευρωπαϊκό μοντέλο αφήνει «ανικανοποίητες» δύο απαιτήσεις του Λονδίνου. Αρχικά, δεν γίνεται καμιά αναφορά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και στον εποπτικό του ρόλο. Δεύτερο, δεν υπάρχει καμιά πρόβλεψη για την πρόνοια που απαγορεύει τις κρατικές επιδοτήσεις στις βρετανικές επιχειρήσεις.

Οι απειλές της Βρετανίας

Από την άλλη, το Λονδίνο επιμένει να κρατάει κλειστά τα χαρτιά του και αναμένει την έναρξη των διαπραγματεύσεων, παρά το γεγονός ότι είχε εξαγγείλει την παρουσίαση ενός «νέου νομικού κειμένου», το οποίο υπήρχε η έντονη υποψία ότι θα ήταν στην ουσία ένα «ξαναγραμμένο» με τους δικού του όρους πρωτόκολλο για τη Βόρεια Ιρλανδία.

Υπάρχει η εκτίμηση ότι το νομικό αυτό κείμενο θα αξιώνει ο έλεγχος της εφαρμογής του νέου πρωτοκόλλου να γίνεται με τον τρόπο που ελέγχεται η εμπορική συμφωνία Ηνωμένου Βασιλείου-ΕΕ. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ακύρωση της δικαιοδοσίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και αντικατάστασή του με πρόνοια για επίλυση των διαφορών από ανεξάρτητη διεθνή διαιτησία.

Αναλυτές εκτιμούν ότι το Λονδίνο επιδιώκει τη μερική αναστολή ισχύος του πρωτοκόλλου, ειδικά στα σημεία όπου δεν έχει υπάρξει συμφωνία. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη μη εφαρμογή των άρθρων 5 και 7 του πρωτοκόλλου, που αφορούν τους δασμούς στα εμπορεύματα που εισέρχονται στη Βόρεια Ιρλανδία από οποιοδήποτε άλλο μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως επίσης την πιστοποίηση και τα πρότυπα στα προϊόντα.

Επιπρόσθετα, εάν οι διαπραγματεύσεις φτάσουν σε αδιέξοδο, ο Τζόνσον για να ασκήσει περισσότερη πίεση, δεν αποκλείεται να προσθέσει και το άρθρο 10 στον «πάγο». Το εν λόγω άρθρο υποχρεώνει τη Βρετανία να ενημερώσει τις Βρυξέλλες για τυχόν αποφάσεις κρατικής επιδότησης προς όφελος των βρετανικών επιχειρήσεων που προμηθεύουν αγαθά στη Βόρεια Ιρλανδία.

Ειδικοί θεωρούν ότι η μονομερής αναστολή ισχύος του πρωτοκόλλου, το οποίο είναι το χειρότερο δυνατό σενάριο για το μπλοκ των 27, θα επιτρέψει στην κυβέρνηση Τζόνσον να πιέσει για επανεγγραφή του με τους δικούς της όρους. Με αυτήν την τακτική, το Λονδίνο θα κερδίσει χρόνο, ώστε να ενισχύσει τους ισχυρισμούς τους ότι αυτές οι κινήσεις δεν υπονομεύουν την Ενιαία Αγορά, ενώ με εκβιαστικό τρόπο θα υποστηρίξει ότι σε περίπτωση επιστροφής των πυρών από τις Βρυξέλλες, το αποτέλεσμα θα πλήξει περισσότερο τις οικονομίες των κρατών μελών παρά το Ηνωμένο Βασίλειο.

Γιατί απειλείται η ενότητα της ΕΕ

Ορατό πλέον είναι το σενάριο τα δύο μέρη να φτάσουν σε αδιέξοδο και η Βρετανία να κάνει πράξει την απειλή, ενεργοποιώντας το Άρθρο 16 που ορίζει μονομερή αναστολή ισχύος του πρωτοκόλλου.

Ο τρόπος ανταπόκρισης της ΕΕ σε αυτήν την κίνηση και η ταχύτητα λήψης της απόφασης θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό την ενότητα του μπλοκ, αναφέρουν διπλωματικές πηγές. Ουσιαστικά, η εξέλιξη αυτή θα έρθει να προστεθεί σε μια σειρά από άλλες «προκλήσεις» της Βρετανίας, όπως το σύμφωνο AUKUS και διαμάχη για τα ψάρια στη Μάγχη, και θα δοκιμάσει την υπομονή των κρατών μελών που επηρεάζονται περισσότερο.

Ο Charles Grant, επικεφαλής του Centre for European Reform, θεωρεί ότι η ρίζα του προβλήματος είναι οι σχέσεις Γαλλίας- Βρετανίας. Εάν ο Τζόνσον είχε σοβαρή διπλωματική στρατηγική, θα μπορούσε να κερδίσει την εύνοια κάποιων Ευρωπαίων εταίρων και θα πατούσε πάνω στη διαμάχη που θα ξεσπούσε όταν οι πιο μετριοπαθείς δεν θα ήθελαν να συμπλεύσουν με τη σκληρή στάση του Παρισιού.

Σε κάθε περίπτωση, ένας εμπορικός πόλεμος θα είχε αρνητικό αντίκτυπο και για τις δύο πλευρές, γι’ αυτό και τα κράτη μέλη προσπαθούν να αποφύγουν το σενάριο της εισαγωγής δασμών. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι 27 παρέμειναν ενωμένοι στο ζήτημα του Brexit, επειδή όλοι συμφώνησαν ότι η υπεράσπιση της ακεραιότητας της Ενιαίας Αγοράς ήταν πιο σημαντική από οποιοδήποτε πλεονέκτημα που θα μπορούσε να εξασφαλίσει κανείς σε διμερές επίπεδο.

Διπλωματικές πηγές που επικαλείται το Politico αποκαλύπτουν την πιθανή απάντηση των Βρυξελλών στην ενεργοποίηση των άρθρου 16 από το Λονδίνο. Αρχικά, θα μπορούσαν να ακυρώσουν το μνημόνιο συνεργασίας των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, το οποίο διαπραγματεύτηκε το Υπουργείο Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου και η Κομισιόν, αλλά δεν έχει ακόμη υπογραφεί από τις κυβερνήσεις της ΕΕ. Επίσης, εξετάζεται το ενδεχόμενο του αποκλεισμού της Βρετανίας από το πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης Horizon Europe, στο οποίο ήθελε να συμμετάσχει.

Όμως, κανένα από αυτά τα μέτρα δεν προβλέπεται ότι θα αλλάξει μυαλά στον Τζόνσον. Έτσι κι αλλιώς, σύμφωνα με τον επικεφαλής σύμβουλο του Μπόρις Τζόνσον, Ντόμινικ Κάμινγκς, το Λονδίνο εξαρχής σκόπευε να επιδιώξει αλλαγές στο Πρωτόκολλο για τη Βόρεια Ιρλανδία. Σύμφωνα με τον Κάμινγκς, η απόφαση για υπογραφή του Πρωτοκόλλου για τη Βόρεια Ιρλανδία ήταν στην ουσία μία κίνηση τακτικής για να υλοποιηθεί το Brexit και να κερδηθούν οι εκλογές του Δεκεμβρίου του 2019. «Σκοπεύαμε να βάλουμε τον Μπόρις Τζόνσον να εγκαταλείψει τα κομμάτια που δεν μας άρεσαν, αφού θα νικούσαμε τον Κόρμπιν», αποκάλυψε μεταξύ άλλων ο κ. Κάμινγκς αναφερόμενος στην περίοδο πριν από τις εκλογές.

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 17/10/2021)