Οι πολιτικές προεκτάσεις της επίσκεψης του Πάπα Φραγκίσκου
Στους χαιρετισμούς πολιτικών και θρησκευτικών παραγόντων του νησιού το κυπριακό πρόβλημα κατείχε κεντρική θέση, με επισημάνσεις που αφορούσαν στην τουρκική κατοχή και στρατιωτική παρουσία, στο ζήτημα των εκτοπισμένων και των αγνοουμένων, καθώς και στο φαινόμενο της εθνοκάθαρσης και της καταστροφής της πολιτισμικής κληρονομιάς στα κατεχόμενα από το 1974 εδάφη
Είναι γνωστόν ότι ο Πάπας Φραγκίσκος δεν περιορίζεται στα θρησκευτικά του καθήκοντα. Δραστηριοποιείται στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και κατά καιρούς εκφράστηκε δημόσια για ζητήματα πολιτικά και κοινωνικά, ενώ έντονες ήταν οι τοποθετήσεις του και για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Συνεπώς θεωρήθηκε ότι η τριήμερη επίσκεψή του στην Κύπρο (2-4 Δεκεμβρίου 2021) ήταν ευκαιρία να καταστεί ο ίδιος δέκτης, αλλά και αναμεταδότης των ανησυχιών και προβλημάτων της τοπικής κοινωνίας. Η ιδιότητά του ως επικεφαλής κράτους και ιδίως η παγκόσμια αίγλη που απορρέει από τη θέση του ως Προκαθημένου της μεγαλύτερης χριστιανικής Εκκλησίας παρείχαν την ευκαιρία να τεθούν ενώπιόν του και να ζητηθεί η συνδρομή του στην ανάδειξη και επίλυση του μεταναστευτικού ζητήματος (που απασχολεί τις χώρες της Μεσογείου τα τελευταία χρόνια), αλλά κυρίως του Κυπριακού. Στους χαιρετισμούς πολιτικών και θρησκευτικών παραγόντων του νησιού το κυπριακό πρόβλημα κατείχε κεντρική θέση, με επισημάνσεις που αφορούσαν στην τουρκική κατοχή και στρατιωτική παρουσία, στο ζήτημα των εκτοπισμένων και των αγνοουμένων, καθώς και στο φαινόμενο της εθνοκάθαρσης και της καταστροφής της πολιτισμικής κληρονομιάς στα κατεχόμενα από το 1974 εδάφη.
Οι προσδοκίες εκφράστηκαν πριν από την άφιξη του Πάπα στο νησί. Στην ιστοσελίδα «Crux» (που αποτελεί μέσο ενημέρωσης για ζητήματα της Καθολικής Εκκλησίας), φιλοξενήθηκαν δηλώσεις του Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Χριστοδουλίδη. Πέραν της σημασίας της επίσκεψης για την επαναβεβαίωση των ιστορικών δεσμών της Κύπρου και της Αγίας Έδρας, ο Κύπριος ΥΠΕΞ υποστήριξε ότι με την άφιξη του Πάπα αναμενόταν να συζητηθούν διάφορα ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος, όπως της προώθησης της ειρήνης, της ασφάλειας και της συνεργασίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και το Κυπριακό, αλλά και το μεταναστευτικό ζήτημα. Περαιτέρω, σε σχετικές ανακοινώσεις των πολιτικών κομμάτων, πριν και κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, αντανακλώνται ακριβώς αυτές οι προοπτικές για ενημέρωση του Ποντίφικα και για την εκ μέρους του προβολή διαφόρων πτυχών του Κυπριακού. Σε ανακοίνωση του κυβερνώντος ΔΗΣΥ γινόταν επίκληση στον ειρηνικό λόγο του Πάπα και στη βοήθειά του για επίτευξη ειρήνης στο νησί. Η ΔΗΠΑ επεσήμαινε την ευκαιρία για ενημέρωσή του σχετικά με την προκλητικότητα της Τουρκίας και την επιμονή της σε λύση δύο κρατών. Από πλευράς ΕΔΕΚ απευθυνόταν πρόσκληση προς τον Προκαθήμενο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας να συμβάλει στην υιοθέτηση ενιαίας αντιμετώπισης του ζητήματος της μετανάστευσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στηρίζοντας τα αιτήματα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Παράλληλα, δε, σημειωνόταν ότι το μεταναστευτικό εργαλειοποιείται από την Τουρκία εν είδει υβριδικού πολέμου, «σε μία προσπάθεια κεφαλαιοποίησης πρόσθετων οφελών».
Οι αναφορές θρησκευτικών παραγόντων
Από εκκλησιαστικής πλευράς, ο Μητροπολίτης Πάφου Γεώργιος εξηγούσε ότι η επίσκεψη του Ποντίφικα αποτελούσε ευκαιρία ενημέρωσής του για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Κύπρος και καταγγελίας της στάσης της Τουρκίας. Προχωρώντας και σε επίπεδο σημειολογίας, ο ίδιος ιεράρχης υπογράμμιζε ότι η παρουσία του Πάπα στο νησί ως αρχηγού κράτους συνεπαγόταν την αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Β΄ υποδέχτηκε τον Πάπα Φραγκίσκο στην Αρχιεπισκοπή, ενώ αργότερα κατευθύνθηκαν στον παρακείμενο καθεδρικό ναό του Αποστόλου Βαρνάβα. Στον λόγο που εκφώνησε στον συγκεκριμένο χώρο, ο Προκαθήμενος της Κυπριακής Εκκλησίας (σε αντίθεση με τον Πάπα) δεν περιορίστηκε σε θρησκευτική θεματολογία. Αναφέρθηκε στο Κυπριακό και υποστήριξε ότι στα κατεχόμενα κυπριακά εδάφη εφαρμόζεται σχέδιο εθνικού ξεκαθαρίσματος εκ μέρους της Τουρκίας. Ενημέρωσε για την αντικατάσταση των προσφύγων με εποίκους, καθώς και για τις αλλαγές στα τοπωνύμια των κατεχόμενων περιοχών. «Το πνευματικό έρεβος της ασιατικής στέπας» σκεπάζει τα εδάφη όπου κάποτε άνθιζε ο Χριστιανισμός, κατέληξε ο Αρχιεπίσκοπος. Αναφορές στα γεγονότα του 1974 και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν έκτοτε ως απόρροιά τους έγιναν και από την εκπρόσωπο της σχολής Αγίας Μαρίας Λεμεσού, στη διάρκεια του χαιρετισμού της στον ναό της Παναγιάς των Χαρίτων, την πρώτη μέρα της επίσκεψης του Πάπα. Στην ομιλία της αδ. Αντωνίας έγινε λόγος για την καταστροφή της πολιτισμικής κληρονομιάς και την αναγκαστική εγκατάλειψη καθολικών σχολών στα υπό κατοχήν εδάφη, μετά την τουρκική εισβολή: «Το 1974 έχει σημαδέψει τραυματικά την ειρηνική συνύπαρξη των Ελληνοκυπρίων χριστιανών και των Τουρκοκυπρίων μουσουλμάνων. […] Η διαίρεση της Κύπρου έχει αλλάξει ριζικά, όχι μόνο την πολιτική και κοινωνική δομή του νησιού, αλλά και την αποστολή μας στον κατεχόμενο βορρά».
Οι αναφορές του Προέδρου της Δημοκρατίας
Σημαντικότερη πολιτική τοποθέτηση στην παρουσία του Ποντίφικα θεωρούνται οι εκ μέρους του Προέδρου της Δημοκρατίας αναφορές. Στον χαιρετισμό του στο Προεδρικό Μέγαρο, την πρώτη μέρα της επίσκεψης, ο Νίκος Αναστασιάδης σημείωσε ότι το κύρος του Πάπα μπορούσε να αποδειχτεί επιβοηθητικό στις προσπάθειες για εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό. Εξήγησε ότι η τουρκική εισβολή και η συνεχιζόμενη κατοχή, ο εποικισμός, η προσφυγοποίηση, οι αγνοούμενοι και η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων προκαλούν προβλήματα σε ολόκληρο τον κυπριακό λαό. Ανέδειξε και ο ίδιος το ζήτημα σύλησης της πολιτισμικής κληρονομιάς στα κατεχόμενα εδάφη, ενώ κατήγγειλε τη στάση της Τουρκίας: Σημείωσε ότι, παρά τις οδυνηρές υποχωρήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς, την αποφασιστικότητά της για λύση του Κυπριακού, αλλά και σε αντίθεση με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ, η Τουρκία συνέχιζε τις παραβιάσεις της στην κυπριακή θάλασσα, τις μονομερείς ενέργειες στην Αμμόχωστο, καθώς και τη γενικότερη στρατιωτικοποίηση των κατεχομένων εδαφών. «Δυστυχώς παραμένουμε η μόνη μοιρασμένη χώρα της Ευρώπης», είπε στον Πάπα, καθιστώντας όμως σαφές: «Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε την αλαζονεία που δημιουργεί η δύναμη του ισχυρού να προσαρμόζει το διεθνές δίκαιο σε στενά κρατικά συμφέροντα». Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατέληξε τονίζοντας ότι πρόθεσή του ήταν να καταστεί η Κύπρος μοντέλο συνεργασίας.
Πέραν των δηλώσεών του στη διάρκεια της επίσκεψης του Πάπα, ο Νίκος Αναστασιάδης είχε την ευκαιρία να δώσει συνέντευξη στη (μεγάλης κυκλοφορίας) ιταλική εφημερίδα «La Repubblica», με αφορμή το ίδιο γεγονός. Στη συνέντευξή του προέβαλε την κατάσταση στο νησί και εξήγησε τις θέσεις της κυπριακής Κυβέρνησης. Αναφέρθηκε στις προσπάθειες για εξεύρεση λύσης του Κυπριακού, στην αδιαλλαξία που επεδείκνυε η Τουρκία και έθιξε το ζήτημα της ανάγκης για περαιτέρω ανάμειξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «Η Κύπρος είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα ανέμενα ότι θα ήταν ενεργότερος ο ρόλος της στην προσπάθεια εξεύρεσης λύσης. Οι τελευταίες αξιώσεις της Τουρκίας για λύση δύο κρατών στην Κύπρο, κατά παράβαση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και κατ’ αντίθεση των αρχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα άνοιγαν, σε ενδεχόμενη αποδοχή τους, το κουτί της Πανδώρας». Στην ίδια συνέντευξη αναφέρθηκε και στην εργαλειοποίηση του «ανθρώπινου πόνου» από την Τουρκία, κατηγορώντας την για συνεχή διοχέτευση μεγάλου αριθμού μεταναστών προς την Κύπρο.
Σημειώνουμε ότι η πολιτική διάσταση της επίσκεψης του Πάπα και οι απηχήσεις που μπορούσε να προκαλέσει η προβολή των θέσεων της κυπριακής Κυβέρνησης κινητοποίησαν και την κατοχική πλευρά. Ο Ερσίν Τατάρ απηύθυνε πρόσκληση προς τον Ποντίφικα να επισκεφθεί το ψευδοκράτος, εκφράζοντας παράπονα για διακρίσεις και σημειώνοντας ότι στο νησί υπάρχουν δύο λαοί, «όχι μόνο οι Χριστιανοί Ελληνοκύπριοι». Κατηγόρησε, παράλληλα, την κυπριακή Κυβέρνηση ότι προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί πολιτικά την επίσκεψη του Προκαθημένου της Καθολικής Εκκλησίας: «Αυτό είναι μια νέα απόδειξη ότι η ελληνοκυπριακή διοίκηση [sic] κάνει κατάχρηση των θρησκευτικών πεποιθήσεων κι αυτό είναι πολύ λυπηρό».