Αγνοούμενοι 1974: Η ανεπούλωτη πληγή και το έργο της ΔΕΑ

Κατά τη διάρκεια και μετά την τουρκική εισβολή, χιλιάδες Ελληνοκύπριοι είχαν συλληφθεί και κρατηθεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Κύπρο από τον τουρκικό στρατό και τους Τουρκοκύπριους παραστρατιωτικούς, που ενεργούσαν υπό τις οδηγίες των Τούρκων στρατιωτικών. Επιπρόσθετα, πάνω από 2.000 αιχμάλωτοι πολέμου είχαν μεταφερθεί παράνομα στην Τουρκία και κρατηθεί σε τουρκικές φυλακές. Κάποιοι από αυτούς δεν αφέθησαν ελεύθεροι κι εξακολουθούν να αγνοούνται. Εκατοντάδες άλλοι Ελληνοκύπριοι, τόσο στρατιώτες όσο και πολίτες (περιλαμβανομένων ηλικιωμένων, γυναικών και παιδιών) εξαφανίστηκαν σε περιοχές υπό τουρκική κατοχή και είναι σήμερα αγνοούμενοι.

14 Αυγούστου 1974 – 14 Αυγούστου 2022. 48 χρόνια μετά τη δεύτερη εισβολή, οι συγγενείς των αγνοουμένων περιμένουν ακόμη. Περιμένουν αυτό το τηλεφώνημα που θα φέρει νέα, που θα τους πληροφορήσει πως ο άνθρωπός τους βρέθηκε.

Δυστυχώς, πολλοί από αυτούς δεν πρόλαβαν να λάβουν αυτό το τηλεφώνημα, άφησαν όμως παρακαταθήκη στα παιδιά και στα εγγόνια τους να μην ξεχάσουν. Χάνεται πραγματικά μόνο όποιος σβήνεται από τη μνήμη των δικών του.

Ο Λεωνίδας Παντελίδης από τη Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων μίλησε στη «Σ» για το έργο της ΔΕΑ, για τους αγνοουμένους μας αλλά και για το πώς μπορούμε να συμβάλουμε στο δύσκολο έργο που καλείται η Επιτροπή να φέρει εις πέρας.

Πόσοι Κύπριοι παραμένουν αγνοούμενοι μέχρι και σήμερα;

Από τον επίσημο κατάλογο της ΔΕΑ, που συμπεριλαμβάνει 2002 άτομα, έχουν ταυτοποιηθεί 719 Ελληνοκύπριοι και 273 Τουρκοκύπριοι. Από έναν συμπληρωματικό κατάλογο έχουν ταυτοποιηθεί ακόμη 73 Ελληνοκύπριοι.

Διευκρινίζεται ότι ο γνωστός αριθμός 1619 συμπεριλαμβάνει 1493 στον επίσημο κατατεθειμένο κατάλογο και επιπρόσθετα άλλους 126 σε συμπληρωματικό κατάλογο που καταρτίστηκε με κριτήριο το είδος της μαρτυρίας που αντιστοιχεί στην κάθε περίπτωση. Αντίστοιχα, έχει ταυτοποιηθεί ένας επιπρόσθετος αριθμός 18 Τουρκοκυπρίων από επίσης συμπληρωματικό κατάλογο.

Στις 14 Αυγούστου θυμόμαστε τη δεύτερη εισβολή και την κατάληψη της Αμμοχώστου. Πόσοι είναι οι αγνοούμενοι από την τραγική εκείνη ημέρα του 1974;

Μεταξύ 14 και 16 Αυγούστου χάθηκαν τα ίχνη 596 Ελληνοκυπρίων, ενώ από τις 17 μέχρι τις 30 Αυγούστου χάθηκαν τα ίχνη ακόμη 325 ατόμων.

Η Επιτροπή αναζητά τόσο Ελληνοκύπριους όσο και Τουρκοκύπριους αγνοούμενους; Πόσοι είναι οι Τ/κ που ακόμα αγνοούνται;

Οι Τ/κ οι οποίοι ακόμη αγνοούνται είναι 221 από σύνολο 494 που βρίσκονται στον επίσημο κατάλογο.

H Τουρκία βοήθησε στην προσπάθεια που κατέβαλε η Κυπριακή Δημοκρατία στην ανεύρεση των αγνοουμένων;

Εάν αναφέρεστε στο ιστορικό των προσπαθειών, δεν είμαι ο κατάλληλος να απαντήσω. Η ΔΕΑ επενδύει τα μέγιστα στο να εξασφαλίζεται η αναγκαία συνεργασία για να προχωρεί με το έργο της. Το θέμα είναι καθαρά ανθρωπιστικό και φροντίζουμε να το διαχωρίζουμε από το πολιτικό περιβάλλον. Διαφορετικά, δεν θα μπορούσαμε να δουλεύουμε σε συνθήκες έντασης όπως τις παρούσες.

Επικοινωνούν μαζί σας ακόμη οικογένειες που έχουν αγνοούμενο μέλος; Ορισμένοι άνθρωποι έχουν φύγει με τον καημό του ανθρώπου τους που αγνοείται. Τα νεότερα μέλη των οικογενειών αναζητούν τους αγνοουμένους τους ή έχουν ξεχάσει;

Ναι, είμαστε σε συνεχή επαφή τόσο με οικογένειες όσο και τις οργανώσεις τους. Στα μνημόσυνα και τρισάγια βλέπω ότι οι γεροντότεροι φέρνουν μαζί τους τούς νεότερους και παιδιά. Επίσης, στο Γραφείο όταν έρχονται συγγενείς κάποιες φορές φέρνουν εγγόνια για να ακούσουν τις πληροφορίες για το αγαπημένο τους πρόσωπο.

Ποια είναι η αντίδραση όταν επικοινωνείτε με τους συγγενείς, ενημερώνοντας ότι έχετε βρει τον άνθρωπό τους; Πώς το αντιμετωπίζετε;

Το Γραφείο μας απασχολεί τρεις ψυχολόγους, οι οποίοι έχουν την ευθύνη επικοινωνίας με τους συγγενείς σε τέτοια περίπτωση. Αρχικά, η επικοινωνία γίνεται στο σπίτι της οικογένειας. Στη συνέχεια η οικογένεια έρχεται στο εργαστήριο της ΔΕΑ, όπου τυγχάνουν λεπτομερούς ενημέρωσης και έχουν την ευκαιρία να δουν τα οστά. Τα οστά παραδίδονται στις οικογένειες την ημέρα της ταφής. Γενικά η εμπειρία μας είναι ότι μετά τα πολύ έντονα συναισθήματα της πρώτης επαφής, αφού γίνει η κηδεία, οι οικογένειες επιτέλους αισθάνονται μαζί με τη θλίψη και ότι φεύγει ένα βάρος.

Πώς λειτουργεί η Επιτροπή;

Η Επιτροπή είναι τριμελής και λειτουργεί με βάση ομόφωνες αποφάσεις των τριών Μελών: ενός Ελληνοκύπριου Εκπροσώπου, ενός Τουρκοκύπριου και ενός αντιπροσώπου του Γενικού Γραμματέα των Η.Ε., ο οποίος προέρχεται από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Το πρόγραμμα απασχολεί πάνω από 100 επιστήμονες και διαθέτει 7 εξοπλισμένα συνεργεία αρχαιολόγων, τα οποία πραγματοποιούν ανασκαφές σε ολόκληρη την Κύπρο. Τα έξι εργάζονται στα κατεχόμενα και το ένα στις περιοχές που ελέγχει το κυπριακό κράτος. Εκτός από αρχαιολόγους και ψυχολόγους που ήδη ανέφερα, η ΔΕΑ απασχολεί ανθρωπολόγους, γεωλόγους, μηχανολόγους, γενετιστές, ερευνητές, διαχειριστές δεδομένων, κ.ο.κ. Το όλο πρόγραμμα χρηματοδοτείται κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαδικασία ξεκινά με τη συλλογή και επεξεργασία των πληροφοριών. Στην συνέχεια, αφού ετοιμασθεί μια ολοκληρωμένη υπόθεση, υποβάλλεται στα τρία Μέλη για συναπόφαση και δίδεται εντολή στα συνεργεία. Όταν εντοπισθούν οστά, μεταφέρονται στο εργαστήριο της ΔΕΑ, αναλύονται και επιλέγονται δείγματα για αποστολή στις ΗΠΑ, όπου γίνονται οι αναλύσεις DNA. Εάν προκύψει κάποιο γενετικό προφίλ, τότε οι γενετιστές μας προχωρούν σε ταυτοποίηση, νοουμένου ότι αφορά σε αγνοούμενο άτομο για το οποίο διαθέτουμε οικογενειακά γενετικά δεδομένα.

Η αποτυχία της Συμφωνίας της 31ης Ιουλίου 1997 μεταξύ του Προέδρου Γλαύκου Κληρίδη και του Τ/κ ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς ήταν αφορμή να χαθεί πολύτιμος χρόνος;*

Πράγματι χάθηκε πολύς πολύτιμος χρόνος για διάφορους λόγους. Να πω ότι η ΔΕΑ εγκαθιδρύθηκε το 1981, αλλά οι πρώτες ανασκαφές έγιναν μόλις το 2006. Τα πρώτα χρόνια γίνονταν απλώς εβδομαδιαίες συναντήσεις, όπου η κάθε πλευρά υπέβαλλε κάποιες ερωτήσεις για υποθέσεις, ζητώντας πληροφορίες από την άλλη πλευρά. Αυτό γινόταν σε ένα κλίμα καχυποψίας και αμφισβήτησης όπως μπορείτε να φανταστείτε. Οι συγγενείς, όμως, σωστά επέμεναν όχι μόνο σε πληροφορίες αλλά και σε αποδεικτικά τεκμήρια. Τελικά, η άποψη των συγγενών επικράτησε με μεγάλη καθυστέρηση. Σήμερα σκάβουμε σε ολόκληρη την Κύπρο με μεικτές ομάδες και βασιζόμαστε απόλυτα στη συνεργασία, αφού το θέμα είναι ανθρωπιστικό και ο σκοπός είναι να τελειώσει το δράμα των οικογενειών.

Έχει αυξηθεί η ροή πληροφοριών; Αν ναι, πού οφείλεται;

Υπάρχει ροή πληροφοριών. Υπάρχουν επίσης πολύτιμες πληροφορίες από την περίοδο αμέσως μετά τα γεγονότα. Σήμερα, με τη βοήθεια της τεχνολογίας στη σύνθεση και επεξεργασία των πληροφοριών, προσπαθούμε να συνδυάσουμε όλες τις πηγές πληροφοριών για να έχουμε ολοκληρωμένη οπτική απεικόνιση επί χάρτου.

Θα θέλαμε να μας δώσετε τη δική σας εκτίμηση - ένα σχόλιο για τον σκυβαλότοπο στο Δίκωμο με τους αγνοούμενους της Άσσιας.

Όχι σχόλιο. Η ευθύνη μας είναι η διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων και ο εντοπισμός τους. Στο Δίκωμο είμαστε αντιμέτωποι με ένα υπέρμετρα δύσκολο εγχείρημα, το οποίο όμως δεν μπορούμε να μην επιχειρήσουμε. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή και υπομονή, αλλά προχωρούμε.

Πιστεύετε, από τα στοιχεία που έρχονται σε ’σας, ότι υπάρχουν αγνοούμενοι που είναι εν ζωή;

Εάν προκύψουν τέτοια στοιχεία θα τα διερευνήσουμε. Αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχουν στη ΔΕΑ τέτοια στοιχεία. Πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί, γιατί στο παρελθόν δόθηκαν ελπίδες σε διάφορες οικογένειες που ακολούθως αποδείχθηκαν χωρίς βάση.

Πώς μπορεί να βοηθήσει ο απλός πολίτης αλλά και η Πολιτεία το έργο σας;

Ο απλός πολίτης, εάν γνωρίζει κάτι, να μας προσεγγίσει. Να παρακαλέσω, επίσης, να μη μηδενίζεται η προσπάθεια, παρ’ όλα τα πολλά προβλήματα, και να δίδεται απαισιόδοξο μήνυμα στις οικογένειες που περιμένουν. Σας διαβεβαιώ ότι γίνεται σοβαρή και συστηματική προσπάθεια.

Το κράτος στηρίζει την προσπάθειά σας; Έχετε αιτήματα που δεν ικανοποιούνται;

Η στήριξη από το κράτος αλλά και το Κοινοβούλιο και τους πολίτες είναι ικανοποιητική και βεβαίως αναγκαία.

Πιστεύετε πως θα βρεθούν μέσα στα επόμενα 5 χρόνια όλοι οι αγνοούμενοι;

Κάθε μια οικογένεια που καταφέρνει επιτέλους να ενημερωθεί με τεκμήρια για την τύχη του αγαπημένου της προσώπου, είναι μια σημαντική εξέλιξη. Δεν μπορώ να γνωρίζω πόσος χρόνος θα απαιτηθεί για να βρεθούν όλοι, αλλά η προσπάθεια δεν θα πρέπει να σταματήσει μέχρι αυτό να συμβεί. Άλλες χώρες διατηρούν προγράμματα ακόμη και για αγνοούμενους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του Πολέμου της Κορέας, κ.ο.κ. Να πω ταυτόχρονα ότι ευελπιστούμε μέσα στον αμέσως επόμενο χρονικό ορίζοντα να λύσουμε μερικές μεγάλες υποθέσεις και να βρεθεί μεγάλος αριθμός σε σχετικά σύντομο διάστημα.

Το δικό σας μήνυμα στον αγώνα που δίδετε;

Απλώς να επαναλάβω ορισμένα στοιχειώδη. Αποτελεί ύψιστο καθήκον να βοηθήσουμε τις οικογένειες των ατόμων, των οποίων η τύχη ακόμη παραμένει αδιευκρίνιστη, να τερματισθεί επιτέλους η αγωνία και η αβεβαιότητά τους. Το έργο είναι καθαρά ανθρωπιστικό. Το απομονώνουμε από τις πολιτικές εξελίξεις, οι οποίες γενικά δεν είναι βοηθητικές, και επενδύουμε στο να εξασφαλίζονται και να διασφαλίζονται οι αναγκαίες συνεργασίες. Δεν κάνουμε διάκριση αγνοουμένων. Πρέπει να βρεθούν όλοι. Μας πιέζει ο χρόνος γιατί οι συγγενείς φεύγουν από τη ζωή. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να αφεθεί το πρόγραμμα να ολοκληρωθεί, όσος χρόνος και όσες προσπάθειες χρειασθούν. Η δική μας δέσμευση παραμένει δεδομένη.

*Την 31η Ιουλίου 1997, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γλαύκος Κληρίδης, και ο τότε ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας, Ραούφ Ντενκτάς, κατέληξαν, στην παρουσία του Επικεφαλής της Αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, σε συμφωνία για τους αγνοουμένους. Κατά τη δεύτερη συνάντησή τους, ο Τουρκοκύπριος αντιπρόσωπος προέβαλε νέες προϋποθέσεις, που δεν προβλέπονταν στη συμφωνία, με αποτέλεσμα η εφαρμογή της να μην καταστεί δυνατή.