Οδεύοντας προς νέα κρίση στη Μέση Ανατολή υπό πυρηνική σκιά

Με τις συνομιλίες των ΗΠΑ με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα να επαναρχίζουν με δυσκολία, και το Ισραήλ να διαμηνύει πως είναι έτοιμο να δράσει μονομερώς, η Μέση Ανατολή βρίσκεται εκ νέου στα πρόθυρα αστάθειας. Ο ίδιος ο Τραμπ, γνωστός για την απρόβλεπτη στρατηγική του, έχει δηλώσει πως «κρατά όλες τις επιλογές ανοιχτές». Παρότι εμφανίζεται να επιδιώκει διπλωματική επίλυση μέσω των συνεχιζόμενων συνομιλιών στη Μουσκάτ και σε άλλες πρωτεύουσες, εντούτοις δεν αποκλείει το ενδεχόμενο στρατιωτικής δράσης σε περίπτωση αποτυχίας. Παράλληλα, το Πεντάγωνο, υπό την καθοδήγηση του CENTCOM, έχει ήδη υποβάλει προτάσεις για περιορισμένα αλλά «καίρια» πλήγματα εναντίον ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, σε περίπτωση που η διαπραγμάτευση ναυαγήσει.

Κεντρικό σημείο διαφωνίας παραμένει ο εμπλουτισμός ουρανίου. Η ιρανική πλευρά επιμένει ότι έχει κυριαρχικό δικαίωμα να συνεχίσει τον εμπλουτισμό σε επίπεδα που – κατά τους ειδικούς της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) – φτάνουν σε όριο κατασκευής πυρηνικού όπλου. Ο Αμερικανός πρόεδρος επανέλαβε πως δεν θα αποδεχθεί καμία συμφωνία που επιτρέπει στο Ιράν να διατηρεί ικανότητα για στρατιωτικό πυρηνικό πρόγραμμα. Την ίδια στιγμή, η ΙΑΕΑ διατυπώνει αυστηρές προειδοποιήσεις για αδιαφάνεια από την πλευρά της Τεχεράνης και προετοιμάζεται για ψήφισμα παραπομπής της χώρας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Η Τεχεράνη, από την πλευρά της, απορρίπτει οποιαδήποτε αναστολή των προγραμμάτων της και χαρακτηρίζει τις διεθνείς πιέσεις ως πολιτικά υποκινούμενες. Δεν διστάζει, μάλιστα, να παρουσιάζει νέα «ασφαλή» πυρηνικά κέντρα που θα είναι αθέατα σε διεθνείς ελέγχους, προκαλώντας μεγαλύτερη ανησυχία.

Ιδιαίτερο βάρος προσλαμβάνει η στάση του Ισραήλ. Η ισραηλινή κυβέρνηση, διά του πρωθυπουργού Νετανιάχου, δηλώνει ξεκάθαρα ότι δεν πρόκειται να επιτρέψει στο Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, ανεξαρτήτως της στάσης της Ουάσινγκτον. Σε πρόσφατες επαφές με Αμερικανούς αξιωματούχους, το Ισραήλ φέρεται να ζήτησε ελευθερία κινήσεων για μονομερή επίθεση κατά ιρανικών εγκαταστάσεων, εφόσον αποτύχουν οι συνομιλίες.

Αν και οι ΗΠΑ δηλώνουν ότι προτιμούν τη διπλωματική οδό, εντούτοις ο Λευκός Οίκος έχει εγκρίνει την αποχώρηση μη απαραίτητου προσωπικού από τις πρεσβείες στο Ιράκ, το Μπαχρέιν και το Κουβέιτ – ένα μέτρο προειδοποίησης, αλλά και ένδειξη προετοιμασίας για το χειρότερο. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι το γεγονός πως ο ίδιος ο Τραμπ έχει απευθύνει προσωπική επιστολή στον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, προσκαλώντάς τον σε «τελική συνεννόηση», την ώρα που διαμηνύει δημόσια ότι «αν το Ιράν δεν θέλει συμφωνία, θα βρει μπροστά του άλλον δρόμο». Η διπλωματική γλώσσα είναι πλέον αναμεμειγμένη με στρατιωτικές προειδοποιήσεις.

Η πιθανότητα ευρείας σύρραξης δεν μπορεί να αποκλειστεί. Σ’ ένα τέτοιο σενάριο, ολόκληρη η περιοχή θα επηρεαστεί: από τη ροή πετρελαίου μέσω των Στενών του Ορμούζ, μέχρι την ασφάλεια ναυσιπλοΐας στην Ανατολική Μεσόγειο και τον Περσικό Κόλπο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και προς το παρόν παρακολουθεί διακριτικά, ήδη προετοιμάζεται για συνέπειες, όπως ανατιμήσεις στην ενέργεια και νέες προσφυγικές ροές από αποσταθεροποιημένα μέτωπα.

Η Κυπριακή Δημοκρατία, λόγω γεωγραφικής θέσης, οφείλει να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις. Η αναβάθμιση της Κύπρου ως κρίσιμος κόμβος φιλοξενίας και διπλωματίας – όπως φάνηκε και σε προηγούμενες αποστολές εκκένωσης ή αποτροπής κρίσεων – την καθιστά δυνητικό εταίρο για μεσολαβητικές αποστολές. Παράλληλα, η παρουσία σημαντικών ευρωπαϊκών και αμερικανικών συμφερόντων στο νησί ενισχύει τη σημασία σταθερότητας.

Το ερώτημα παραμένει: Πόσο μακριά είναι η «κόκκινη γραμμή» για τις ΗΠΑ και το Ισραήλ; Θα βρεθεί κοινός τόπος στις διαπραγματεύσεις, ή θα οδηγηθούμε σε προληπτικό πλήγμα; Αν ο διάλογος αποτύχει, θα επακολουθήσει μείζονα στρατιωτική επέμβαση ή ένας ακόμα πόλεμος φθοράς σε επίπεδο πληρεξουσίων δυνάμεων; Ο χρόνος θα δείξει. Προς το παρόν, ο Λευκός Οίκος στέλνει διπλό μήνυμα: από τη μια προτείνει συμφωνία που θα επιτρέπει σταδιακή άρση κυρώσεων με αντάλλαγμα σκληρούς ελέγχους, και από την άλλη αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο χτυπημάτων. Η ισορροπία είναι εξαιρετικά λεπτή.

Σε κάθε περίπτωση, η διεθνής κοινότητα καλείται να δραστηριοποιηθεί, προτού μια νέα κρίση εκτροχιάσει πλήρως το ήδη εύθραυστο γεωπολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής. Οι επιλογές είναι γνωστές. Το ερώτημα είναι αν θα επικρατήσει η διπλωματία ή η ισχύς των όπλων.

*Καθηγητής-ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην πρύτανης.