Συνάντηση Πούτιν - Ζελένσκι: Η διπλωματική παγίδα και το αγκάθι των εγγυήσεων

Η πιθανότητα μιας συνάντησης ανάμεσα στον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι μοιάζει με διπλωματική «παγίδα», που απειλεί ν’ ανατρέψει ισορροπίες και αφηγήματα τριών και πλέον ετών πολέμου. Ο Ρώσος Πρόεδρος βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα, που δύσκολα μπορεί να επιλύσει χωρίς κόστος. Από τη μια, η πίεση του Ντόναλντ Τραμπ τον ωθεί να δεχθεί μιαν απευθείας συνάντηση με τον Ουκρανό ομόλογό του. Από την άλλη, η εικόνα ενός Πούτιν να κάθεται στο ίδιο τραπέζι με εκείνον που συστηματικά παρουσιάζει ως «ανδρείκελο» της Δύσης θα ακύρωνε το βασικό αφήγημα του Κρεμλίνου, ότι η σύγκρουση δεν είναι διμερής, αλλά μέρος μιας ευρύτερης αντιπαράθεσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ. Σε αυτό το πλαίσιο, η συνάντηση, αν τελικά πραγματοποιηθεί, δεν θα είναι απλώς μια ακόμη προσπάθεια για κατάπαυση του πυρός. Θα είναι ένα τεστ προθέσεων, όπου ο Πούτιν θα κληθεί να δείξει αν πράγματι αναζητά συμβιβασμό ή αν συνεχίζει να κερδίζει χρόνο, βάζοντας στο τραπέζι μαξιμαλιστικές απαιτήσεις για να ναρκοθετήσει την όποια διπλωματική προσπάθεια.

Ο συμβολισμός «παγίδα» της συνάντησης Πούτιν - Ζελένσκι

Ο Πούτιν πλέον βρίσκεται μπροστά σ’ ένα μεγάλο δίλημμα, αφού μια ενδεχόμενη συνάντηση θα έφερνε τον Ρώσο ηγέτη πρόσωπο με πρόσωπο με τον άνθρωπο που εδώ και τριάμισι χρόνια παρουσιάζει ως «ανδρείκελο της Δύσης» και «παράνομο ηγέτη».

Αναλυτές εξηγούν ότι η αποδοχή μιας τέτοιας συνάντησης θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με το αφήγημα που ο Πούτιν έχει καλλιεργήσει για να δικαιολογήσει την εισβολή του 2022 στην Ουκρανία, σύμφωνα με το οποίο ο πόλεμος δεν είναι μια διμερής διαμάχη, αλλά μέρος της σύγκρουσης με τη Δύση, στην οποία το Κίεβο αποτελεί απλώς πιόνι.

Ουσιαστικά, η πίεση του Τραμπ οδηγεί σε αδιέξοδο τον Πούτιν. Αν αρνηθεί, κινδυνεύει να συγκρουστεί με τον Αμερικανό Πρόεδρο, ο οποίος έχει ήδη απειλήσει με νέες κυρώσεις. Από την άλλη, αν καθίσει στο ίδιο τραπέζι με τον Ζελένσκι, θα έχει πολιτικό κόστος εντός της Ρωσίας.

Η αντιπαράθεση γύρω από μια πιθανή συνάντηση Πούτιν - Ζελένσκι ξεπερνά κατά πολύ το πρόσωπο του Ουκρανού Προέδρου. Όπως σημειώνουν αναλυτές, ο Ρώσος ηγέτης αντιμετωπίζει τον πόλεμο ως κομμάτι μιας ευρύτερης προσπάθειας αναθεώρησης της τάξης που διαμορφώθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η εμπλοκή του με την κυβέρνηση Τραμπ δεν περιορίζεται σε εδαφικές παραχωρήσεις στην Ουκρανία, αλλά αφορά τη συνολική αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης.

Ωστόσο, μια συνάντηση με τον Ουκρανό Πρόεδρο θα μπορούσε να εκθέσει τον Πούτιν. Μέχρι σήμερα έχει προσπαθήσει να ισορροπήσει, εμφανιζόμενος υπέρ της ειρήνης για ν’ αποφύγει τις σκληρές κυρώσεις, την ίδια στιγμή που εντείνει τις επιθέσεις στην ανατολική Ουκρανία. Μια σύνοδος με τον Ζελένσκι θα μπορούσε ν’ αποκαλύψει αν πράγματι έχει διάθεση για συμβιβασμό ή αν παίζει απλώς για τον χρόνο. Σύμφωνα με τον αναλυτή της Rand Corporation, Σάμιουελ Τσαράπ, «μια τέτοια συνάντηση θα έδειχνε ότι είναι πραγματικά πρόθυμος να διαπραγματευτεί το τέλος του πολέμου. Δεν νομίζω πως είναι έτοιμος».

Με τις πιέσεις να εντείνονται από την Ουάσιγκτον και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η Μόσχα δείχνει έτοιμη να δώσει νέα διάσταση στην άρνησή της, παρουσιάζοντας τον Ζελένσκι ως «ερασιτέχνη» που δεν αξίζει συνάντηση με τον Πούτιν. Ο πρώην Πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ και η εκπρόσωπος του ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα εξαπέλυσαν νέες επιθέσεις εναντίον του Ουκρανού ηγέτη, επιχειρώντας να δικαιολογήσουν τη στάση του Κρεμλίνου.

Σύμφωνα με τους αναλυτές, ο Πούτιν πιθανότατα θα συνεχίσει τη γνωστή τακτική του, αποδυναμώνοντας την προοπτική συνάντησης χωρίς να την διαψεύδει ευθέως, όπως έχει πράξει και σε προηγούμενες εκκλήσεις για εκεχειρία. Το πιθανότερο είναι να θέσει ως προϋπόθεση τους «μαξιμαλιστικούς όρους» που η Ρωσία είχε παρουσιάσει στην Κωνσταντινούπολη, απαιτώντας αφοπλισμό της Ουκρανίας, ουδετερότητα και εγκατάλειψη κάθε φιλοδοξίας ένταξης στο ΝΑΤΟ.

Το δύσκολο μέρος των διαπραγματεύσεων

Ακόμα όμως και στην περίπτωση που διευθετηθεί τελικά αυτή η συνάντηση, αρχίζει ένα ακόμα δυσκολότερο κομμάτι για το ουκρανικό πρόβλημα. Ειδικοί εξηγούν ότι ακόμα και εάν η συνύπαρξη του Πούτιν και του Ζελένσκι στο ίδιο δωμάτιο είναι από μόνη της ένα σοβαρό επίτευγμα, η επίτευξη εκεχειρίας, και πόσω μάλλον μιας μακροχρόνιας ειρήνης που θα αποτρέπει μελλοντική εισβολή, αποτελεί μια διπλωματική πρόκληση χωρίς προηγούμενο για τους εμπλεκομένους.

Στο τραπέζι βρίσκονται κρίσιμα ερωτήματα, όπως το αν θα «παγώσουν» οι γραμμές του μετώπου σε άλλες περιοχές της Ουκρανίας, τον ρόλο που θα παίξει η Ευρώπη είτε ως διαπραγματευτικό μέρος είτε ως δύναμη εγγύησης της ασφάλειας του Κιέβου, αλλά και οι δεσμεύσεις που θα χρειαστεί να παράσχουν η ΕΕ και οι ΗΠΑ, ώστε να γίνουν αποδεκτές από τον Πούτιν.

Σε κάθε περίπτωση, μια νέα συνάντηση Πούτιν - Ζελένσκι θα σηματοδοτήσει μόνο την έναρξη της πιο σκληρής φάσης των διαπραγματεύσεων, χωρίς καμία εγγύηση επιτυχίας. Ακόμη και ο Τραμπ έχει αναγνωρίσει πως ο τερματισμός του πολέμου είναι δυσκολότερος απ’ όσο φανταζόταν, παρότι προεκλογικά ισχυριζόταν ότι θα χρειαζόταν μόλις 24 ώρες για να πετύχει μια συμφωνία. Για τον Αμερικανό Πρόεδρο, μια διαρκής ειρηνευτική συμφωνία θ’ αποτελούσε διπλωματικό θρίαμβο, που θα σφράγιζε την προεδρική του υστεροφημία.

Πάντως, οι διαπραγματεύσεις που διενεργήθηκαν το προηγούμενο διάστημα καταδεικνύουν ότι οι δύο πλευρές παραμένουν πολύ μακριά από έναν συμβιβασμό. Στην πρότασή του την περασμένη εβδομάδα, ο Πούτιν έθεσε ως όρο την παράδοση ολόκληρου του Ντονμπάς, συμπεριλαμβανομένων περιοχών του Ντονέτσκ που εξακολουθούν να ελέγχονται από τον ουκρανικό στρατό. Το Κίεβο αντέτεινε ότι το Σύνταγμα δεν επιτρέπει εκχώρηση εδάφους

Οι πιο καχύποπτοι Ευρωπαίοι εκτιμούν ότι οι απαιτήσεις του Πούτιν διατυπώθηκαν εσκεμμένα, ώστε ν’ αναγκάσουν το Κίεβο να τις απορρίψει, μεταφέροντας έτσι την ευθύνη για πιθανή κατάρρευση των διαπραγματεύσεων στην ουκρανική πλευρά και επιτρέποντας στη Μόσχα να συνεχίσει τον πόλεμο χωρίς να δεχθεί πίεση από την Ουάσιγκτον.

Το χάσμα ανάμεσα σε Κίεβο και Μόσχα είναι τόσο μεγάλο, που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να έχει γεφυρωθεί πριν από την οργάνωση μιας τόσο προβεβλημένης συνάντησης κορυφής. Ο ίδιος ο Τραμπ εμφανίζεται να κινείται αντιφατικά, αφού στην Αλάσκα συντάχθηκε με τη θέση του Πούτιν ότι δεν χρειάζεται εκεχειρία και εγκατέλειψε τις απειλές για νέες κυρώσεις, ενώ λίγες ημέρες αργότερα, στον Λευκό Οίκο, έδωσε στήριξη στην ιδέα μακροπρόθεσμης άμυνας της Ουκρανίας.

Σύμφωνα με το τρέχον σχέδιο, ο Αμερικανός Πρόεδρος θέλει πρώτα μια κατ’ ιδίαν συνάντηση Πούτιν–Ζελένσκι και στη συνέχεια μια τριμερή σύνοδο, στην οποία θα συμμετάσχει ο ίδιος. Το Κρεμλίνο, ωστόσο, δεν έχει δεσμευθεί γι’ αυτό το σχήμα. Η ασάφεια στρατηγικής είναι, κατά ορισμένους ειδικούς, το μεγαλύτερο πρόβλημα. «Η διαδικασία που ξεκίνησε ο Τραμπ είναι ανάποδη», σχολίασε στη Wall Street Journal ο Τζιμ Τάουνσεντ, πρώην ανώτατο στέλεχος του Πενταγώνου επί Ομπάμα, που σήμερα εργάζεται στο Center for a New American Security. «Ελπίζω η δύσκολη δουλειά να γίνει πριν από τη συνάντηση, ώστε οι δύο εχθροί να χρειαστεί απλώς να συμφωνήσουν σε ένα χαρτί και να μη διαπραγματεύονται επί τόπου. Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες».

Το αγκάθι των εγγυήσεων

Η Μόσχα έστειλε σαφές μήνυμα την Τετάρτη ότι σκοπεύει να έχει ουσιαστικό δικαίωμα βέτο σε οποιαδήποτε ενέργεια ενίσχυσης της Ουκρανίας μετά την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας, «αδειάζοντας» τις Δυτικές εγγυήσεις ασφαλείας προς το Κίεβο.

Ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ σημείωσε ότι η χώρα του πρέπει να έχει λόγο στον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοστούν οι όποιες εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία, μια θέση που βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με το όραμα της κυβέρνησης Τραμπ, που υποστήριζε μετά τη σύνοδο της Αλάσκας πως ο Πούτιν είχε αποδεχθεί τον ευρωπαϊκό και αμερικανικό ρόλο.

Οι εγγυήσεις ασφαλείας από τη Δύση θεωρούνται κρίσιμες για να πειστεί το Κίεβο να συνυπογράψει μια συμφωνία ειρήνης. Ωστόσο, ο Λαβρόφ υπενθύμισε ότι η ρωσική θέση παραμένει αυτή που είχε τεθεί στις αποτυχημένες συνομιλίες του Μαρτίου 2022, ότι δηλαδή η Μόσχα θα διαθέτει δικαίωμα βέτο στις αποφάσεις των άλλων εγγυητών της ουκρανικής ασφάλειας, κάτι που στην πράξη θα καθιστούσε τις εγγυήσεις κενό γράμμα. Προχώρησε μάλιστα ένα βήμα παραπέρα, λέγοντας ότι και η Κίνα θα πρέπει να έχει ισότιμο ρόλο.

Δημοσίευμα του Reuters αναφέρει ότι ο Πούτιν εμμένει στις προηγούμενες απαιτήσεις του να εγκαταλείψει η Ουκρανία τις φιλοδοξίες της για ένταξη στο ΝΑΤΟ και να λάβει μια νομικά δεσμευτική εγγύηση από την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στρατιωτική συμμαχία ότι δεν θα επεκταθεί περαιτέρω προς τα ανατολικά. Ζητά επίσης περιορισμούς στον ουκρανικό στρατό και μια συμφωνία ότι κανένα Δυτικό στράτευμα δεν θα αναπτυχθεί στο έδαφος της Ουκρανίας ως μέρος μιας ειρηνευτικής δύναμης.

Η ιδέα αυτών των εγγυήσεων έχει στόχο να κάνει μια συμφωνία ειρήνης πιο σταθερή και πιο ανεκτή για το Κίεβο, το οποίο αντιμετωπίζει τις εδαφικές αξιώσεις του Πούτιν. Ωστόσο, οι δηλώσεις του Λαβρόφ έριξαν βαριά σκιά, δημιουργώντας αμφιβολίες για το κατά πόσον η Μόσχα αποσύρει τώρα τη συναίνεση που θεωρούσε δεδομένη η Ουάσιγκτον ή αν πρόκειται απλώς για παρερμηνεία των προθέσεων του Κρεμλίνου.