Ρευματικές παθήσεις: Τι είναι και πώς αντιμετωπίζονται

Τι πρέπει να γνωρίζετε για την ασθένεια αυτή
Πώς κάποιος καταλαβαίνει ότι πάσχει από ρευματοπάθεια, πώς διαγνώσκεται και πώς θεραπεύεται
Ποιες είναι οι κυριότερες ρευματικές παθήσεις; Ποια είναι τα συμπτώματα που θα μας οδηγήσουν στον ρευματολόγο; Πώς γίνεται η διάγνωση και ποια είναι η θεραπεία; Απαντήσεις στο επιστημονικό άρθρο που ακολουθεί.
Τι είναι η Ρευματολογία
Ο όρος Ρευματολογία προέρχεται από την ελληνική λέξη «ρεύμα», παράγωγο του ρήματος «ρέω», που δείχνει κίνηση προς μία κατεύθυνση. Πρώτος ο Έλληνας γιατρός Ιπποκράτης χρησιμοποίησε τον όρο ρευματισμός για τις παθήσεις των αρθρώσεων. Πίστευε ότι ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τέσσερις χυμούς: το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και μέλαινα χολή. Οι παθήσεις των αρθρώσεων και γενικότερα οι ασθένειες οφείλονται σε διαταραχή της κίνησης ενός εκ των τεσσάρων χυμών. Αναλυτικότερα για τις ρευματικές παθήσεις πίστευε ότι μια ουσία που ξεκινά από τον εγκέφαλο και διαχέεται σαν «ποτάμι» σε όλα τα σημεία του σώματος προκαλεί κακοδιαθεσία και ασθένεια. Είναι η πρώτη αναφορά στην ύπαρξη του νευρο-ενδοκρινολογικού άξονα.

Το 1642 ο όρος rheumatism εισάγεται από τον Γάλλο γιατρό Dr Baillou, ο οποίος τονίζει ότι η αρθρίτιδα είναι συστηματικό νόσημα. Σήμερα ο όρος Rheumatology και Rheumatic diseases έχουν καθιερωθεί από τη διεθνή ιατρική κοινότητα για τη μελέτη και θεραπεία των επώδυνων καταστάσεων του μυοσκελετικού συστήματος. Ο όρος μυοσκελετικό σύστημα περιλαμβάνει τις ανθρώπινες δομές που συνεργάζονται ομαλά για την κίνηση και τη στήριξη του ανθρώπινου σώματος. Δηλαδή τα οστά, συνδέσμους, τένοντες, ορογόνους θυλάκους, σπονδυλική στήλη.
Τα ρευματικά νοσήματα
Τα ρευματικά νοσήματα είναι περισσότερα από 150. Μπορούμε να τα κατατάξουμε αδρά σε πέντε κατηγορίες:
1. Εκφυλιστικές παθήσεις, με κύριο αντιπρόσωπο την οστεοαρθρίτιδα. Πρόκειται για χρόνιες εκφυλιστικές διαταραχές, που σχετίζονται με τη φθορά του αρθρικού χόνδρου. Ο τελευταίος καλύπτει τις αρθρικές επιφάνειες και λειτουργεί σαν λιπαντικό σώμα, δηλαδή δίνει αντοχή και ανθεκτικότητα στην άρθρωση καθώς και την ικανότητα στα οστά να ολισθαίνουν ομαλά και ανώδυνα κατά την κίνηση. Αποτελείται κατά κύριο λόγο από νερό (>60%) και θεμέλια ουσία (ίνες κολλαγόνου-πρωτογλυκάνες-χονδροκύτταρα). Σιγά-σιγά ο αρθρικός χόνδρος αφυδατώνεται, μειώνεται η περιεκτικότητά του σε πρωτεογλυκάνες, χάνει την ελαστικότητά του και παρουσιάζει ρωγμές. Το υποκείμενο οστό αυξάνει σε μέγεθος αντιδραστικά, προβάλλει μέσα στην άρθρωση με συνέπεια τη δημιουργία οστικών «ρυγχών», που ονομάζονται οστεόφυτα. Πρόκειται για τα γνωστά «άλατα». Μειώνεται το εύρος της κίνησης που γίνεται επώδυνη. Πιο συχνά προσβάλλεται το γόνατο, το ισχίο, η σπονδυλική στήλη και οι μικρές αρθρώσεις άνω και κάτω άκρων.
2. Αυτοάνοσες παθήσεις ή νοσήματα του κολλαγόνου ή του συνδετικού ιστού. Ο ρόλος του ανοσοποιητικού συστήματος είναι να προστατεύει τον οργανισμό από τους ξένους εισβολείς, π.χ. μικρόβια, ενώ παράλληλα να αναγνωρίζει τα δικά του στοιχεία, να τα ανέχεται και να μη στρέφεται εναντίον τους. Σε αυτές τις παθήσεις για άγνωστο λόγο, ο οργανισμός χάνει την ικανότητα αναγνώρισης του «δικού» του στοιχείου και στρέφει τους μηχανισμούς άμυνας λανθασμένα ενάντια των δικών του δομών. Ως συνέπεια έχουμε την καταστροφή του οργάνου-στόχου. Είναι πολυσυστηματικά νοσήματα, δηλαδή δεν περιορίζονται στο μυοσκελετικό σύστημα αλλά προσβάλλουν και άλλα όργανα όπως νεφρά-μάτια- δέρμα. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν: η Ρευματοειδής Αρθρίτιδα, ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος, η Ψωριασική Αρθρίτιδα, το Συστηματικό Σκληρόδερμα, οι Αγγεϊτιδες, η Λεύκη, η Σκλήρυνση κατά πλάκας.
3. Κρυσταλλογενείς αρθρίτιδες, με κυριότερο εκπρόσωπο την ουρική αρθρίτιδα. Ξεκινά από αυξημένη παραγωγή ουρικού οξέος, που δεν μπορεί να αποβληθεί από τους νεφρούς φυσιολογικά, συσσωρεύεται και δημιουργούνται κρύσταλλοι ουρικού οξέος που παγιδεύονται μέσα στην αρθρική κοιλότητα. Ο οργανισμός τους αναγνωρίζει ως ξένο σώμα και ενεργοποιεί τους μηχανισμούς καταστροφής τους. Η άρθρωση που πιο συχνά προσβάλλεται είναι η άρθρωση του μεγάλου δακτύλου του άκρου ποδιού και γι' αυτό η νόσος είναι γνωστή και ως ποδάγρα. Μπορεί, επίσης, να έχουμε δημιουργία κρυστάλλων από άλλα μεταβολικά προϊόντα όπως πυροφοσφωρικού ασβεστίου ή υδροξυαπατίτη.
4. Μεταβολικά νοσήματα, όπως η οστεοπόρωση που αν δεν προληφθεί, οδηγεί σε σταδιακή μείωση της οστικής πυκνότητας και σε υποβάθμιση της ποιότητας του οστού. Έτσι, τα οστά γίνονται λιγότερο ανθεκτικά και δημιουργούνται εύκολα κατάγματα που υποβαθμίζουν τη ζωή του ασθενούς. Πιο συχνά προσβάλλονται οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, που χάνουν την προστατευτική δράση των οιστρογόνων, άτομα που λαμβάνουν φάρμακα όπως κορτιζόνη και άτομα με ελλιπή διατροφή σε ασβέστιο και βιταμίνη D.
5. Εξωαρθρικός ρευματισμός, π.χ. ινομυαλγία. Πρόκειται για ψυχοσωματική μεταβολή που εκδηλώνεται ως σωματικός πόνος με πόνο διάχυτο στους μυς και στις αρθρώσεις, αίσθημα κόπωσης, διαταραχές ύπνου, αίσθημα ανεπάρκειας ξεκούρασης και έλλειψη ενέργειας.
Τα συμπτώματα
Τα συμπτώματα που θα μας οδηγήσουν στον ρευματολόγο είναι:
· Aρθραλγίες, δηλαδή πόνος στις αρθρώσεις που διαρκούν περισσότερο από 6 εβδομάδες.
· Αρθρίτιδα, φλεγμονή της άρθρωσης με τοπική αύξηση της θερμοκρασίας, οίδημα, διόγκωση και ενίοτε ερυθρότητα.
· Αρθρίτιδα 3ης-4ης εγγύς φαλαγγικής άρθρωσης.
· Πρωινή δυσκαμψία, η επίταση της συμπτωματολογίας το πρωί με αδυναμία εκτέλεσης των καθημερινών πρωινών δραστηριοτήτων. Μειώνεται σε ένταση κατά τη διάρκεια της ημέρας και υποτροπιάζει αν το άτομο παραμείνει ακίνητο για ώρα.
· Οσφυαλγία, που χειροτερεύει με την κατάκλιση, ξυπνά τον ασθενή τις πρώτες πρωινές ώρες και βελτιώνεται με την κίνηση.
· Αρθρίτιδα μαζί με οσφυαλγία.
· Αρθρίτιδα μαζί με εξάνθημα ψωρίασης.
· Εξάνθημα ψωρίασης άκρας χειρός
· Αρθρίτιδα μαζί με ξηροφθαλμία.
· Πόνος στους μυς για εβδομάδες και σταδιακή απώλεια της μυικής ισχύος.
· Αλλαγή χρώματος δακτύλων (άσπρο-κυανό-κόκκινο) με την έκθεση στο κρύο (ph. Raynaud).
Η διάγνωση
H διάγνωση μιας ρευματικής πάθησης δεν είναι εύκολη δεδομένου ότι δεν υπάρχει ένας ειδικός δείκτης που να συνδέεται άμεσα με ένα νόσημα. Πρέπει να γίνεται από ειδικό γιατρό, τον Ρευματολόγο, που έχει εκπαιδευθεί στα νοσήματα αυτά. Η διάγνωση στηρίζεται στη λήψη του ιστορικού, στην καλή και συστηματική κλινική εξέταση, στον εργαστηριακό έλεγχο, στα απεικονιστικά ευρήματα, δηλαδή σε ακτινογραφίες, αξονικές-μαγνητικές τομογραφίες και στην καλή συνεργασία γιατρού-ασθενούς.
Η θεραπεία
Πρέπει να τονισθεί ότι η βάση κάθε επιτυχημένης θεραπείας είναι η πρώιμη διάγνωση. Κάθε θεραπευτικό σχήμα για να είναι επιτυχημένο πρέπει να εφαρμοσθεί πριν γίνουν μόνιμες παραμορφώσεις και βλάβες. Η θεραπευτική προσέγγιση του ασθενούς με ρευματική νόσο είναι πολυδιάστατη και δεν πρέπει να περιορίζεται στη φαρμακευτική αγωγή. Χρειάζεται συνδυασμό φαρμάκου, φυσικοθεραπείας, άσκησης, διατροφής και ψυχολογικής υποστήριξης.
Φυσικοθεραπεία-άσκηση
Σκοπός είναι η διατήρηση του εύρους κίνησης, η λύση του επώδυνου μυϊκού σπασμού και η ενδυνάμωση των μυϊκών ομάδων. Ο ασθενής πρέπει να μάθει μία σειρά ασκήσεων διάτασης που θα τις εφαρμόζει και μόνος του. Έτσι, θα χαλαρώνει το σώμα του, ενώ αν τις εκτελέσει απογευματινές ώρες, θα μειώσει και τη διάρκεια της πρωινής δυσκαμψίας. Χρειάζεται δε μικρή έως μέτριας έντασης αερόβια άσκηση για να ισχυροποιήσει τους μυς.
Διατροφή
Για κάποια νοσήματα, όπως η ουρική αρθρίτιδα, η διατροφή είναι το πρώτο και βασικό θεραπευτικό βήμα. Άλλα και στα άλλα νοσήματα είναι βασικό κομμάτι. Σκοπός της σωστής διατροφής είναι μια ισορροπημένη δίαιτα μεσογειακού τύπου που θα προσφέρει τις απαραίτητες πρωτεΐνες, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και μέταλλα. Δεν χρειάζεται υπερβολική πρόσληψη θερμίδων για την αποφυγή της αύξησης του σωματικού βάρους αλλά ούτε και υποθερμιδική δίαιτα που θα έχει αρνητικές συνέπειες στους μυς και θα επιτείνει το πρόβλημα. Η διατροφή μεσογειακού τύπου περιλαμβάνει ψάρια, ελαιόλαδο, πλούσια σε ω3 λιπαρά οξέα, φρούτα ως πηγή βιταμινών, ξηρούς καρπούς που παρέχουν ιχνοστοιχεία, αβγό-κοτόπουλο- ψάρι που δίνουν πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας, γαλακτομικά που παρέχουν ασβέστιο.
Φαρμακευτική αγωγή
Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας διάφορες κατηγορίες φαρμάκων. Πρέπει να τονίσουμε ότι βασική προϋπόθεση επιτυχίας είναι η συμμόρφωση του ασθενούς. Πρέπει να ακολουθεί τις οδηγίες του γιατρού, να μη διακόπτει, τροποποιεί τη δόση από μόνος του και να μην εγκαταλείπει την αγωγή του για εναλλακτικού τύπου θεραπείες. Τα φάρμακα λαμβάνονται ή μόνα τους ή συνδυαστικά και είναι απόφαση του θεράποντος ιατρού αναλόγως της κλινικής εικόνας και ανταπόκρισης του ασθενούς. Ένας θεραπευτικός συνδυασμός που βοήθησε κάποιον μπορεί να μην ωφελήσει έναν άλλο. Δεδομένου ότι είναι ουσίες που τροποποιούν την άμυνα του οργανισμού, έχουν αρκετές παρενέργειες. Γι' αυτό πρέπει να εφαρμόζεται αυστηρά το θεραπευτικό πρόγραμμα και κάτω από την επιτήρηση του γιατρού μας.
ΔΑΜΙΑΝΗ Ζ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ
Ειδικός Ρευματολόγος
MBA Διοίκηση Μονάδων Υγείας-Πρόνοιας/ CNAΜ