Κορωνοπροβληματισμοί
Οι επιβληθέντες περιορισμοί διακίνησης και συναναστροφής έχουν ανατρέψει πρακτικές και πρακτικές. Επαγγελματικές, προσωπικές, κοινωνικές. Διότι, παρά την τεχνολογική ανέλιξη, επιτελούμε ακόμα τη λειτουργία μας διά της προσωπικής επαφής. Το πρόβλημα των κορωνομέτρων δεν είναι τόσο οι περιορισμοί καθ’ εαυτοί, όσο η αιφνίδια και βίαιη αλλαγή μιας κείμενης καθημερινής πρακτικής. Πολλοί μέμφονται την ισοπεδωτική καθημερινότητα η οποία αφαιρεί σε έμπνευση και φαντασία. Αυτό είναι ορθό. Η προδιαγεγραμμένη καθημερινή πρακτική δεν αφήνει πολλά περιθώρια στη φαντασία. Εκτός, εκτιμώ, και αν είναι κανείς άνθρωπος των τεχνών ή των γραμμάτων. Οπότε μπορεί ή έναρξη ή και κατάληξη της μέρας να έχει ένα στοιχείο επανάληψης, αλλά ο χρόνος μεταξύ να είναι όντως εντελώς αχαρτογράφητος. Να είναι ένα παράθυρο δημιουργίας. Αυτά όμως δεν παύουν να αποτελούν την εξαίρεση στον κανόνα. Για τους περισσότερους από εμάς η καθημερινότητα είναι αυστηρά δομημένη και ρουτινιάρικη. Είναι αυτή η αυστηρή δόμηση που πολλές φορές βάλλεται και ενοχοποιείται. Συχνά θα ακούσεις φίλους και γνωστούς να αναθεματίζουν τον πεπερασμένο χρόνο. ‘Μόνο να είχα περισσότερο χρόνο και θα έκανα…’
Λίγοι όμως αντιλαμβάνονται ότι η ρουτίνα λειτουργεί και ως ασπίδα προστασίας. απέναντι σε κακές, ατελέσφορες σκέψεις. Αυτή την προστασία μάς αφαίρεσε βιαίως ο κορωνοϊός. Διότι το φτερούγισμα του πνεύματος προς άγνωστη κατεύθυνση δεν προδιαγράφει κατ’ ανάγκην και ένα θετικό βίωμα. Η δημιουργικότητα και η φαντασία δεν είναι διαδικασίες που ενεργοποιούνται με το πάτημα ενός κουμπιού ή απλώς χρόνου επιτρέποντος. Η δημιουργικότητα και γενικά η λειτουργία εκτός πεπατημένης είναι μια επίπονη διαδικασία για την οποία ο ελεύθερος χρόνος είναι απλώς μια προϋπόθεση. Και πάντως όχι ικανή προϋπόθεση. Άνθρωποι του πνεύματος αλλά και επιστήμονες έχουν καταγράψει πόσο δύσκολη είναι η ενεργοποίηση μιας τέτοιας διαδικασίας. Η δυσκολία φαίνεται ακόμη και στις περιπτώσεις όπου η δημιουργία είναι μέρος της επαγγελματικής λειτουργίας. Δεν είναι λίγοι οι δημιουργοί οι οποίοι κάποια στιγμή δηλώνουν εξαντλημένοι, στερεμένοι από έμπνευση. Διότι ακριβώς αυτή η διαδικασία έχει και μια παράμετρο μαγείας. Δεν ξέρουμε, αν η δημιουργικότητα έχει κάποια καθαρή βιολογική αφετηρία, αλλά η αίσθηση που αφήνει η δημιουργία στον άνθρωπο πολλές φορές δεν είναι του κόσμου τούτου. Έχει θεία στοιχεία. Δεν είναι τυχαίον ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν επινοήσει τις Μούσες, οι οποίες υποτίθεται κόμιζαν το θείο μήνυμα. Ενδεικτικά, ο Όμηρος καλεί την Καλλιόπη για να τον εμπνεύσει στη γραφή του παλαιότερου και ίσως αξιότερου λογοτεχνικού κειμένου όλων των εποχών. Διότι, η έμπνευση κρίθηκε τόσο μυστήρια και θαυματουργή, που θεωρήθηκε και θεωρείται ως η πύλη προς τον Θεό.
Το θέμα, όμως, είναι ότι, όταν ανοίξει κανείς την πόρτα του λογισμού, δεν έρχονται μόνον οι Μούσες και οι θεοί. Έρχονται ποικίλες σκέψεις. Πολλές μαύρες και αυτοκαταλυτικές. Σύμφωνα με τις στατιστικές, περισσότεροι άνθρωποι επισκέπτονται ψυχολόγους στις περιόδους σχόλης ή εορτών. Διότι, όταν ο άνθρωπος μπει στη διαδικασία της προσωπικής αποτίμησης και επαναπροσδιορισμού, πολλά μπορούν να πάν στραβά ή να καταλήξουν στο κενό ή σε προσωπικό αδιέξοδο.
Μου φαίνεται όμως ότι η κακή κατάληξη ενός τέτοιου πνευματικού ανοίγματος δεν είναι αναγκαία κατάληξη. Δεν μπορεί ο προσωπικός αναστοχασμός να καταλήγει σε τέτοια πνευματική καταστροφή. Ή, αν καταλήγει, το πρόβλημα δεν είναι ο ίδιος ο αναστοχασμός αλλά, ίσως μια ψυχική τρωτότητα του ανθρώπου. Πράγμα που δείχνει ότι το πρόβλημα προϋπήρχε. Και είναι πρόβλημα, διότι δεν μπορεί να θεωρείται ψυχικά υγιές να ανατρέπεται η ψυχική ισορροπία, όταν ο άνθρωπος προβληματιστεί για τον ίδιο του τον εαυτό. Κατά συνέπεια, σε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η ψυχική αδυναμία και όχι να αποφεύγεται η καθαρτική διαδικασία του αναστοχασμού.
Συμπερασματικά, καλά είναι να διορθώσουμε κάποιες σημερινές βολικές αυταπάτες. Ευρέως κρίνεται ότι οι περιορισμοί του κορωνοϊού περιορίζουν την ελευθερία της διακίνησης κλπ. Πολλοί επιχείρησαν να δώσουν και νομικό υπόστρωμα σε αυτήν τη θέση επικαλούμενοι παράβαση των προνοιών των άρθρων 13 και 14 του Συντάγματος. Εγώ θα υπενθυμίσω το άρθρο 18 που κατοχυρώνει την ελευθερία της σκέψης. Το άρθρο αυτό όμως κατοχυρώνει ένα δικαίωμα και όχι μια υποχρέωση. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να στοχαστεί, αλλά όμως νομικά δεν είναι υπόχρεως. Η υποχρέωση του σκέπτεσθαι όμως δεν πρέπει να αναζητείται σε συνταγματικές επιταγές. Εκπηγάζει από τον ιδιότητά μας ως ελεύθερων ανθρώπων που είμαστε, οι οποίοι απαιτούμε συνθήκες συνταγματικής ελευθερίας ακριβώς για να μπορούμε να σκεφθούμε. Εκπηγάζει κυρίως και από μια ηθική υποχρέωση να ασκήσουμε αυτή την ελευθερία μας για να μην καταντήσουμε να λειτουργούμε απλώς ως εξωραϊσμένα ζώα. Ως αποτέλεσμα των πιο πάνω θέτω την ακόλουθη σκέψη: Είναι η καθημερινότητα και η ρουτίνα που μας είχε εγκλωβίσει και μας είχε πνίξει τη συνείδηση. Η καραντίνα του κορωνοϊού μάς έχει δώσει την ευκαιρία να ελευθερώσουμε το πνεύμα μας. Ας αξιοποιήσουμε λοιπόν την ελευθερία αυτή και ας πάψουμε να μεμψιμοιρούμε για τα χαμένα δεσμά μιας πνιγηρής καθημερινότητας.
