Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι γεωπολιτικές του προεκτάσεις

Η χρήση ένοπλης βίας από τη Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας, που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022, αποτελεί την πιο πρόσφατη έναρξη εχθροπραξιών, παρόλο το γεγονός ότι σε διάφορα μέτωπα ανά τον κόσμο μαίνονται ήδη διεθνείς ή εσωτερικές συρράξεις. Υπενθυμίζεται εκ προοιμίου ότι η χρήση ένοπλης βίας και η επέμβαση στα εσωτερικά ζητήματα μιας χώρας απαγορεύεται ρητά από τον Καταστατικό Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, πλην των εξαιρέσεων που ρητά αναφέρονται στο ίδιο το Καταστατικό του Οργανισμού. Αν και το επιτιθέμενο μέρος στην παρούσα σύρραξη (ήτοι η Ρωσία) έχει προσπαθήσει να αιτιολογήσει τη χρήση ένοπλης βίας εναντίον της Ουκρανίας στη βάση του διεθνούς δικαίου, η νομιμότητα της εισβολής αμφισβητείται έντονα για λόγους που εδράζονται στο ίδιο το διεθνές δίκαιο.

Στο παρόν κείμενο περιοριζόμαστε στο να αποτυπώσουμε τις γεωπολιτικές προεκτάσεις του πολέμου στην Ουκρανία, που εκ των πραγμάτων και των γεγονότων είναι ιδιαίτερα σημαντικές και έχουν τεράστιο ενδιαφέρον για γεωπολιτικούς, γεωοικονομικούς, γεωστρατηγικούς και άλλους λόγους, που έχουν ουσιώδεις προεκτάσεις σε ένα ευρύ φάσμα της διεθνούς τάξης πραγμάτων.

Πρωτίστως, οι προεκτάσεις αυτές αφορούν στα ίδια τα δεδομένα και γεγονότα που αφορούν στην επέμβαση καθαυτή, συνεπεία της χρήσης ένοπλης βίας. Η εισβολή έχει, προφανώς, ως αποτέλεσμα την απώλεια ζωών μεταξύ των μαχομένων και του άμαχου πληθυσμού. Αν και δεν έχει μέχρι στιγμής επιβεβαιωθεί ανεξάρτητα ο αριθμός αυτών των απωλειών, οι διάφορες πληροφορίες που έχουμε ενώπιόν μας καταδεικνύουν έναν σημαντικό αριθμό απωλειών σε όλα τα επίπεδα. Παράλληλα, έχουν καταστραφεί πολλές υποδομές (στρατιωτικές και άλλες), που καθιστούν την μέχρι πρότινος ομαλότητα της ζωής ανώμαλη και προβληματική. Επιπρόσθετα, έχει δημιουργηθεί μια σοβαρή, υπερμεγέθης ανθρωπιστική κρίση συνεπεία της χρήσης ένοπλης βίας, που, πέραν των άλλων, έχει δημιουργήσει μια τεράστια ροή εκτοπισμένων και προσφύγων από τις εστίες τους πολιτών, που έχουν εγκαταλείψει τις περιοχές τους προς άλλα μέρη εντός της επικράτειας της Ουκρανίας αλλά και εκτός. Τέλος, υπάρχουν εδώ και αρκετές μέρες, αναφορές για σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και του δικαίου του πολέμου στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών.

Δεύτερον, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία, λόγω του γεγονότος ότι αφορά στην πιο πρόσφατη και έκδηλα άμεση και απευθείας εμπλοκή της Ρωσίας σε εχθροπραξίες και γενικευμένη σύρραξη. Υπενθυμίζεται η τεράστια γεωπολιτική, γεωστρατηγική και γεωοικονομική σημασία της Ρωσίας, που αποτελεί μια παγκόσμια δύναμη, μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και το σταθερό αντίπαλον δέος (ή ένα τουλάχιστον εξ αυτών στο πλαίσιο της μεταψυχροπολεμικής περιόδου) των ΗΠΑ και κατ’ επέκτασιν αυτού που ονομάζουμε γενικώς ως Δυτικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ρωσία αποδεικνύει (με την αρνητική έννοια φυσικά) τη δυνατότητά της να εμπλακεί με αυτόν τον τρόπο εκεί και όπου θεωρεί ότι θίγονται τα γεωπολιτικά της συμφέροντα ή οι εθνικές της επιδιώξεις και αυτό είναι ιδιαίτερα (ανησυχητικά) σημαντικό λαμβάνοντας υπόψη τις στρατιωτικές δυνατότητες της χώρας, το γεγονός ότι κατέχει πυρηνικά, βιολογικά και χημικά όπλα, αλλά και το ίδιο το εύρος των συμφερόντων που έχει και της θέσεώς της στο παγκόσμιο γεωπολιτικό, γεωστρατηγικό και γεωοικονομικό περιβάλλον και γίγνεσθαι.

Τρίτον, η παρούσα κατάσταση χαρακτηρίζεται από ένα έντονο αίσθημα πόλωσης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, που θυμίζει χαρακτηριστικά και κατ’ αναλογίαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Υπάρχουν προφανώς διαφορές, με κύρια το γεγονός ότι η Ρωσία διάγει μια περίοδο απομονωτισμού από τη μεγάλη πλειοψηφία της διεθνούς κοινότητας, αφού έχουν καταλυθεί τα κράτη-δορυφόροι που υπήρχαν εκείνη την περίοδο. Η απομόνωση αυτή της Ρωσίας δημιουργεί δυο κύρια δεδομένα: η Δύση φαίνεται να ενώνεται σε διαφορετικό αυξητικά ρυθμό απ’ ό,τι ποτέ προηγουμένως και η Ρωσία παραμένει σχεδόν μόνη με καταδίκη των ενεργειών της, ενώ της έχουν επιβληθεί αυστηρές κυρώσεις.

Τέταρτον και πέραν των πιο πάνω, οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία λόγω της εισβολής της στην Ουκρανία είναι ιδιαίτερα επαχθείς και δεν έχουν αντίκτυπο μόνο στη Ρωσία αλλά σε ένα παγκόσμιο επίπεδο, αφού επηρεάζουν τομείς που πλέον αποτελούν αντικείμενο των κυρώσεων και αφορούσαν τις σχέσεις Ρωσίας με άλλα κράτη, όπως για παράδειγμα στον τομέα της ενέργειας, του εμπορίου, του τουρισμού, των μεταφορών και ούτω καθεξής. Οι επιδράσεις είναι προφανείς στην καθημερινότητα των πολιτών πολλών κρατών και κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πέμπτον, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενήργησε με ιδιαίτερα γοργούς, και ενδεχομένως κατ’ αναλογίαν με άλλες περιπτώσεις, πρωτοφανείς ρυθμούς, επιβάλλοντας διάφορα και διαφορετικά πακέτα κυρώσεων απέναντι στη Ρωσία. Αντίστοιχες κυρώσεις επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ αλλά και έναν μεγάλο αριθμό άλλων κρατών. Η δράση και αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ομόφωνη αν και επιμέρους έχουν ακουστεί διαφορετικές απόψεις από κάποια κράτη-μέλη της Ένωσης, λόγω ακριβώς των επιδράσεων και των συνεπειών αυτών των κυρώσεων.

Έκτο, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών παρουσιάστηκε γι’ ακόμη μια φορά σχεδόν ανήμπορος να αντιδράσει στην παραβίαση θεμελιωδών του κανόνων, όπως είναι, για παράδειγμα, η απαγόρευση χρήσης ένοπλης βίας. Η αδυναμία αυτή εδράζεται, φυσικά, στο γεγονός ότι η Ρωσία αποτελεί μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο), το οποίο ασκεί όσον αφορά καταδικαστικά ψηφίσματα εναντίον της.

Τέλος, αν και η πιο πάνω παράθεση των γεωπολιτικών προεκτάσεων του πολέμου στην Ουκρανία δεν είναι προφανώς εξαντλητική, τονίζεται το γεγονός ότι είναι πλέον προφανές ότι οι πόλεμοι, όπου και αν αυτοί γίνονται, έχουν κατά το μάλλον ή ήττον, σημαντικές επιπτώσεις στη γεωπολιτική τάξη πραγμάτων και στην ίδια την καθημερινότητα των κρατών και των πολιτών τους ανεξαρτήτως της θέσης που ακολουθούν σε σχέση με τη στήριξη ή καταδίκη της σύρραξης. Με αυτήν την έννοια, οι τοπικές και περιφερειακές συρράξεις παγκοσμιοποιούνται με όλες τις συνεπακόλουθες συνέπειες που έχει αυτό το γεγονός.