Αχ. Αιμιλιανίδης: «Στο κυπριακό δίκαιο πρέπει να αποδειχθεί η δημοσιοποίηση ενός έργου»

Ποια η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας, το πεδίο εφαρμογής της και πώς οι νέοι που βγάζουν συχνά φωτογραφίες με το κινητό τους τηλέφωνο μπορούν να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους; Πρέπει να γίνει κατοχύρωση του έργου τους;

Για τα πιο πάνω συζητούμε στη συνέντευξη που ακολουθεί με τον διακεκριμένο Νομικό και Ακαδημαϊκό Αχιλλέα Αιμιλιανίδη.

Ποια είναι η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων; Ποιο είναι το πεδίο εφαρμογής; Ισχύουν οι ίδιοι κανόνες σε όλον τον κόσμο;

Πνευματική ιδιοκτησία είναι τα δικαιώματα που έχουν δημιουργοί έργων του λόγου και της τέχνης (όπως βιβλίων, θεατρικών έργων, ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας, αλλά και άλλων δημιουργιών πιο εμπορικής υφής όπως το λογισμικό ή η βάσεις δεδομένων) για να εκμεταλλεύονται το έργο τους και να απαγορεύουν σε τρίτους τη χρήση του έργου χωρίς την άδειά τους ως δημιουργών. Εκτός από τα περιουσιακής φύσης δικαιώματα, το δικαίωμα περιλαμβάνει και το ηθικής φύσης δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού δεσμού του δημιουργού με το έργο. Δεν ισχύει το ίδιο δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας σε όλον τον κόσμο, αν και οι κανόνες έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Επιπρόσθετα υπάρχουν διεθνείς συνθήκες και σε επίπεδο ΕΕ κανόνες ευρωπαϊκού δικαίου, που θέτουν ορισμένους κοινούς κανόνες. Συγγενικά είναι τα δικαιώματα για τα οποία δεν αναγνωρίζεται πλήρες δικαίωμα, αλλά συμπληρωματικό. Για παράδειγμα συγγενικά δικαιώματα αναγνωρίζονται στους ερμηνευτές (τραγουδιστές ή ηθοποιούς), ανεξαρτήτως αν το βασικό πνευματικό δικαίωμα ανήκει στην εταιρεία παραγωγής.

Ποιο είναι το υποκείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας και με ποιον τρόπο η πνευματική ιδιοκτησία λειτουργεί προς όφελος των δημιουργών, των δικαιούχων, των καταναλωτών, της κοινωνίας, της οικονομίας και του πολιτισμού;

Το υποκείμενο είναι ο δημιουργός. Αυτός σε ορισμένα συστήματα είναι μόνο φυσικό πρόσωπο, δηλαδή ένας άνθρωπος, ενώ σε άλλα μπορεί να είναι και νομικό πρόσωπο (όπως μια εταιρεία). Τα πρόσωπα αυτά είναι εκείνα που δημιουργούν το έργο ή στην περίπτωση νομικού προσώπου που έχουν επενδύσει οικονομικά στη δημιουργία του έργου. Στα συστήματα στα οποία δημιουργός μπορεί να είναι μόνο φυσικό πρόσωπο, τα περιουσιακής φύσης δικαιώματα μπορούν να μεταβιβαστούν σε νομικό πρόσωπο μέσω σύμβασης. Αν ο δημιουργός είναι εργοδοτούμενος του νομικού προσώπου και δημιούργησε το έργο κατά την άσκηση των καθηκόντων του, τότε η πνευματική ιδιοκτησία μεταβιβάζεται αυτοδίκαια στον εργοδότη. Προσθέτω ότι η μέχρι σήμερα κρατούσα άποψη είναι ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης δεν θεωρούνται ως δημιουργοί έργων και δεν έχουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Η εκμετάλλευση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι επιτρέπει στους δημιουργούς να εμπορεύονται τα έργα τους κατά τρόπο που να τους αποφέρει τόσο ηθική αναγνώριση, όσο και περιουσιακά οφέλη. Με τον τρόπο αυτό δίνεται κίνητρο σε έναν δημιουργό να αφοσιωθεί στη δημιουργία παρόμοιων έργων και σε έναν φορέα (όπως εκδότη, παραγωγό κ.ο.κ.) να επενδύσει όπως μέσα από την εργοδότηση του δημιουργού, μέσα από τη διάχυση του έργου στην αγορά, μέσα από την ανάπτυξη συστημάτων λογισμικού ή βάσεων δεδομένων κ.ο.κ.

Προστατεύομαι αυτόματα με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, αν βγάλω, για παράδειγμα, μια φωτογραφία με το τηλέφωνό μου, ή θα πρέπει να γίνει καταχώριση του έργου μου για να προστατευθώ;

Στο κυπριακό δίκαιο δεν υπάρχει ανάγκη να γίνει καταχώριση του έργου πνευματικής ιδιοκτησίας. Θα πρέπει όμως να αποδειχθεί πως το έργο έτυχε δημοσιοποίησης. Για παράδειγμα, αν εκδώσετε ένα βιβλίο ή δώσετε στη δημοσιότητα ένα τραγούδι σας, θα προστατεύεστε αυτόματα με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Σημειώνω όμως πως σε άλλα κράτη μπορεί να χρειάζεται κατοχύρωση για να αποκτήσετε δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, οπότε χρειάζεται προσοχή ως προς το σημείο αυτό, ιδιαίτερα ενόψει των δυνατοτήτων που δίνει το διαδίκτυο για δημοσιοποίηση σε όλον τον κόσμο.

Ποια είναι η έννοια της προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας; Μπορεί να έχω προβλήματα σε περίπτωση προσβολής του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας; Τι θα συμβεί αν δεν γνωρίζω ότι διαπράττω προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας;

Αν αντιγράφετε κατά γράμμα το έργο κάποιου δημιουργού που προστατεύεται από δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, τότε θα προσβάλλετε το δικαίωμά του. Το ίδιο θα συμβαίνει και αν δεν έχετε αντιγράψει το έργο του κατά γράμμα, αλλά το έχετε ουσιαστικά αντιγράψει, δηλαδή σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να θεωρηθεί πως έχετε προσβάλει το δικαίωμα. Πάντως σημειώνω πως εκείνο που προστατεύεται δεν είναι η ιδέα, αλλά το αποτύπωμα, το έργο. Η προστασία δεν αφορά επομένως την προσβολή κάποιας ιδέας που είχατε, αλλά ενός συγκεκριμένου έργου. Αν έχετε παραβιάσει το δικαίωμα, τότε θα μπορεί να εκδοθεί απαγορευτικό διάταγμα εναντίον σας και να ζητηθούν αποζημιώσεις. Αν δεν είχατε πρόθεση, αυτό μπορεί να τεθεί ενώπιον του δικαστηρίου κατά τον καθορισμό των αποζημιώσεων, αν και στο κυπριακό δίκαιο το κύριο ζητούμενο είναι αν με την παραβίαση προκαλέσατε ζημία.

Σε ποιες ενέργειες μπορεί να προβεί ένας πολίτης, εάν αντιληφθεί ότι έχει πέσει θύμα παραβίασης των πνευματικών του δικαιωμάτων;

Η Αστυνομία έχει ειδικό τμήμα που χειρίζεται παρόμοια ζητήματα, αν πρόκειται για παραβιάσεις που αφορούν σε ποινικά αδικήματα. Αν όμως πρόκειται για τη συνηθέστερη μορφή ιδιωτικής διαφοράς και όχι ποινικού αδικήματος, τότε θα σταλεί συνήθως από τον δικηγόρο σας μια επιστολή και θα ληφθούν τα αναγκαία νομικά μέτρα. Αυτό, όμως, αντιλαμβάνεστε ότι χρειάζεται εξειδικευμένη συμβουλή από τον δικηγόρο σας αναλόγως της περίπτωσης, οπότε το ορθότερο είναι, αν αντιληφθείτε ότι έχετε πέσει θύμα παραβίασης των δικαιωμάτων σας, να επικοινωνήσετε με τον δικηγόρο σας, εφόσον σε πρώτη φάση θα πρέπει να αξιολογήσει αν όντως υπάρχει παραβίαση.