Από την ανταρσία στον Αττίλα

Την περασμένη Κυριακή είδαμε πώς οι Τουρκοκύπριοι ηγέτες, Ραούφ Ντενκτάς και Δρ Φαζίλ Κουτσιούκ, εισηγούνταν με υπόμνημά τους στην τουρκική κυβέρνηση την ανακήρυξη ξεχωριστού τουκοκυπριακού κράτους και τον έγκαιρο καταρτισμό συγκεκριμένων σχεδίων, για την επίτευξη του σκοπού τους. Μεταξύ άλλων, Κουτσιούκ και Ντενκτάς συνόψιζαν ως εξής τα κύρια σημεία τού υπό καταρτισμό σχεδίου:

1. Ο Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας θα γίνει αποδεκτός από την τουρκική κυβέρνηση, ως πρόεδρος της “δημοκρατίας της τουρκικής κοινότητας”, και θα εγκατασταθεί μια κυβέρνηση -που θα αποτελείται ολοκληρωτικά από Τούρκους- σύμφωνα με προβλέψεις του υπάρχοντος Συντάγματος.
2. Η μητέρα πατρίδα μας θα αναγνωρίσει αμέσως την κυβέρνηση που θα σχηματισθεί και η οποία θα ζητήσει τη βοήθεια της μητέρας πατρίδας.
3. Την επέμβαση της μητέρας πατρίδας θα ακολουθήσει το αίτημα γι’ αυτήν τη βοήθεια και αν χρειαστεί, θα αναγνωριστούν τα δικαιώματα της “τουρκικής δημοκρατίας” στους Τουρκοκυπρίους, που είναι στην Τουρκία, θα τους δοθούν διαβατήρια εκ των προτέρων έτοιμα, στο όνομα της “τουρκικής δημοκρατίας” και θα εξασφαλιστεί η διείσδυσή τους στην Κύπρο.

Συνταγματική κρίση

Για την πολιτική που θα πρέπει να ακολουθηθεί, στην περίπτωση που οι Ελληνοκύπριοι επιμένουν στην τροποποίηση του Συντάγματος με τα 13 σημεία που πρότεινε ο Μακάριος -τα οποία, όπως προαναφέραμε, η Άγκυρα απέρριψε προτού δώσει απάντηση ο Κουτσιούκ- ο ίδιος και ο Ντενκτάς στο υπόμνημά τους προς την Άγκυρα εισηγούνται την πρόκληση συναγματικής κρίσης, με συγκεκριμένες κινήσεις της τουρκικής πλευράς, όπως:

(α) Πρωτοβουλία σε κάθε πεδίο, για ένα κίνημα σφοδρής πίεσης, ώστε να εξαναγκαστούν οι Ελληνοκύπριοι να εφαρμόσουν το Σύνταγμα ως έχει. Το πιο φυσιολογικό αποτέλεσμα μιας τέτοιας δράσης, αναφέρουν, θα είναι ότι τα μέλη των τουρκικών δημόσιων υπηρεσιών θα βρεθούν αντιμέτωπα με τους Ελληνοκυπρίους στη διάρκεια της άσκησης των καθηκόντων τους, βασίζοντας τις ενέργειές τους στο Σύνταγμα.

(β) Από οικονομκή άποψη, προκειμένου να καταστεί η τουρκική κοινότητα αυτάρκης και να εξασφαλίσει επιτυχία το σχέδιο, θα πρέπει να δημιουργήσουμε χρήσιμες βιομηχανίες. Μιας και οι βιομηχανίες αυτές θα έχουν το μποϊκοτάζ των Ελληνοκυπρίων, θα εξασφαλίσουμε αγορές στην Τουρκία, ικανές για την επιβίωση αυτών των επιχειρήσεων.

(γ) Για την ενδυνάμωση της τουρκικής κοινότητας και την εφαρμογή του προτεινόμενου σχεδίου είναι αναγκαίο να υπάρξουν γρήγορες και συχνές συνδέσεις μεταξύ της Κύπρου και της μητέρας πατρίδας, ιδιαίτερα θαλάσσιες (φέρι μπόουτ κ.λπ) και να αυξηθεί στο ανώτατο δυνατό όριο ο πληθυσμός των Τούρκων της νήσου, με την εισδοχή ατόμων από την Τουρκιά ως τουριστών.

Καταληκτικά, στο υπόμνημά τους προς την Άγκυρα, ημερομηνίας 14.9.1963, ο Δρ Φαζίλ Κουτσιούκ, Αντιπρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και ο Ραούφ Ντενκτάς, πρόεδρος της Βουλής της Τουρκικής Κοινότητας, αναφέρουν: «Η τουρκική κοινότητα, αφού θα έχει πλήρως ετοιμαστεί οικονομικά, στρατιωτικά και ηθικά, θα πρέπει να βάλει σε εφαρμογή το πρώτο σχέδιο, εκείνο της δημιουργίας συνταγματικής κρίσης από τους Ελληνοκυπρίους».

Όπως θα αποκαλυφθεί αργότερα, το υπόμνημα αυτό είχε καταρτιστεί από την Τ.Μ.Τ. πολύ πιο πριν και ήταν γέννημα και θρέμμα του Γραφείου Ειδικού Πολέμου και των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών της Τουρκίας. Μετά τον απαγχονισμό του Μεντερές και του Ζορλού, η Τ.Μ.Τ. άπλωσε τα πλοκάμια της όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στην Τουρκία. Ο κυπριακής καταγωγής συνταγματάρχης του τουρκικού στρατού Αλπασλάν Τουρκές, ιδρυτής της εξτρεμιστικής οργάνωσης “Γκρίζοι Λύκοι” και ένας από τους πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος που ανέτρεψαν τον Μεντερές, ανέλαβε το νευραλγικό πόστο του υφυπουργείου Προεδρίας. Και όταν ενημερώθηκε λεπτομερώς για τη δράση της Τ.Μ.Τ. είπε στον Τάνσου: «Οποιαδήποτε ανάγκη έχετε για την Κύπρο ενημερώστε με και θα ικανοποιηθεί αμέσως».

Η υπόθεση “Ντενίζ”

Ενώ Κουτσιούκ και Ντενκτάς ετοίμαζαν το υπόμνημά τους, η Άγκυρα είχε ήδη αρχίσει να εφαρμόζει το δικό της σχέδιο για επανάκτηση της Κύπρου. Έστελλε, προτού ακόμα ανακηρυχθεί η Κυπριακή Δημοκρατία, οπλισμό στους Τουρκοκυπρίους και στελέχη του τουρκικού στρατού, τα οποία τους εκπαίδευαν, για να είναι έτοιμοι να δράσουν, όταν οι συνθήκες θα τους επέτρεπαν. Από το 1958 βρισκόταν στην Κύπρο ο αντισυνταγματάρχης του τουρκικού στρατού, Αλί Ριζά Βουρουσκάν, και ετέθη επκεφαλής της τουρκοκυπριακής μυστικής οργάνωσης Τ.Μ.Τ., που είχε ιδρυθεί από τον Ντενκτάς και στενούς συνεργάτες του. Η βύθιση του πλοιαρίου “Ντενίζ”, που μετέφερε παράνομο οπλισμό στην τρομοκρατική οργάνωση Τ.Μ.Τ., στις 19 Οκτωβρίου 1959, αποτελούσε την πιο αδιάψευστη απόδειξη ότι οι Τούρκοι ουδέποτε είχαν πιστέψει στην υπό ίδρυση Κυπριακή Δημοκρατία, παρόλο που τους έδινε υπερπρονόμια, σε βάρος των Ελλήνων. Όπως θ’ αποκαλύψει αργότερα ο τότε ταγματάρχης του τουρκικού στρατού, Ισμαήλ Τάνσου, εγκέφαλος του σχεδίου για επανάκτηση της Κύπρου από την Τουρκία και ουσιαστικός αρχηγός του κλάδου της Τ.Μ.Τ. Τουρκίας, ο προορισμός του “Ντενίζ”, που είχε τον κωδικό “Ελμάζ,” και είχε αναχωρήσει από το λιμάνι “Τάσουτζου” της Μερσίνας στις 17 Οκτωβρίου 1959, ήταν η Κερύνεια. Τελικά, την υπόθεση των τριών μελών του πληρώματος, Ρεσάτ Γιαβούλ, καπετάνιου, Μουράτ Γκουντούζ και Οζούλ Κόντογλου, ανέλαβε ο Ντενκτάς, ο οποίος έδρασε παρασκηνιακά και, με τη συγκατάθεση των Άγγλων, οι τρείς Τούρκοι αφέθηκαν ελεύθεροι και γύρισαν στην Τουρκία.

Η υπόθεση “Ντενίζ”, μόλις έγινε γνωστή στη Λευκωσία, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Ο Μακάριος βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση. Αναστατώθηκε. Διότι αυτή η τουρκική ενέργεια αποκαλύφθηκε, ενώ αυτός δεχόταν από τη μια τα πυρά της αντιπολίτευσης κι από την άλλη κατέβαλλε μεγάλες προσπάθειες να οικοδομήσει το ζυριχικό κράτος. Αντιλαμβανόταν ότι οι Τούρκοι εξοπλίζονταν και ανησυχούσε. Η αντιπολίτευση, μ’ επικεφαλής τους Γιάννη Κληρίδη και Θεμιστοκλή Δέρβη, ηγέτες της “Δημοκρατικής Ένωσης”, που είχε ταχθεί εναντίον των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου, ζητούσε επίμονα από τον Αρχιεπίσκοπο να εκμεταλλευθεί την υπόθεση “Ντενίζ” και να καταγγείλει τις συμφωνίες.

Από την άλλη, Άγκυρα, τουρκοκυπριακή ηγεσία και αποικιακή κυβέρνηση, που έπνεε τα λοίσθια, κατέβαλλαν συνδυασμένες προσπάθειες να υποτιμηθεί η σημασία του “Ντενίζ” και να φυγαδεύσουν “αβρόχοις ποσί” τους τρεις άντρες του πλοιαρίου στην Τουρκιά. Στην υπόθεση ”Ντενίζ” ο Ραούφ Ντενκτάς, ως αρχηγός της Τ.Μ.Τ., διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο. Είχε αναλάβει παρασκηνιακά, σε συνεννόηση με την αποικιακή κυβέρνηση, την εικονική δίκη των τριών μελών του πληρώματος και την απέλασή τους στην Τουρκία, ενώ η Άγκυρα προσπαθούσε να υποτιμήσει τη σοβαρότητα της υπόθεσης. Ο Υπουργός Εξωτερικών, Φατίλ Ζορλού, που είχε τη γενική ευθύνη του σχεδίου για την επανάκτηση της Κύπρου, προσπαθούσε να “βγάλει καθαρή” την κυβέρνησή του. Σε μια σύντομη ανακοίνωση, αναφερόταν ότι “το καΐκι που βυθίστηκε στ’ ανοικτά της Κύπρου ήταν αλιευτικό” και ότι, “με τα τυφέκια που μετέφερε, το πλήρωμα σκότωνε δελφίνια, που κατέστρεφαν τα δίκτυα και θεωρούσε το θέμα λήξαν”.

Ο Ισμαήλ Ντάνσου αποκαλύπτει

Για το παρασκήνιο της απελευθέρωσης των τριών Τούρκων ναυτικών του “Ντενίζ” θα γράψει ο ταγματάρχης Ισμαήλ Ντάνσου, που χειριζόταν το θέμα της αποστολής των όπλων από την Τουρκία στην Κύπρο: «Στη Λευκωσία συνεχιζόταν η ανάκριση των ναυτικών μας. Θα προσάγονταν ενώπιον δικαστηρίου. Μια βδομάδα μετά τη συνάντησή μου με τον Ζορλού, ο Αλί Ριζά Βουρουσκάν (αρχηγός της Τ. Μ.Τ. Κύπρου), συνταγματάρχης του τουρκικού στρατού, μου έστειλε ένα σήμα: “Ο Άγγλος εισαγγελέας κάλεσε τον Ντενκτάς και του υπέδειξε οι κατηγορούμενοι, που βαρύνονταν με αριθμό κατηγοριών, να παραδεχθούν μια μόνο από αυτές και μάλιστα την πιο ασήμαντη''. Αμέσως παρουσιάστηκα στον στρατηγό Καράμπελεν (αρχηγό του Γραφείου Ειδικού Πολέμου των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων και γενικά αρχηγό της Τ.Μ.Τ.) και του είπα ότι οι ενέργειες του Ζορλού άρχισαν να αποδίδουν καρπούς. Αφού πήραμε την έγκρισή του απαντήσαμε στον Βουρουσκάν να αποδεχθεί την εισήγηση του Εισαγγελέα. Ο Ντενκτάς αντιδρούσε, αλλά δεν γνώριζε το παρασκήνιο. Νέο σήμα διαβιβάστηκε στον Βουρουσκάν για την άρνηση του Ντενκτάς και τον καλούσε να αποδεχθεί την εισήγηση του Εισαγγελέα για να κλείσει ο Φάκελος. Η απάντησή μας ήταν ότι αναλαμβάνουμε εμείς την ευθύνη για οτιδήποτε συμβεί. Τελικά, οι ναυτικοί καταδικάστηκαν σε εννεάμηνη φυλάκιση, με τον όρο να εκτίσουν την ποινή τους στην Τουρκία.Την επομένη της καταδίκης τους απεστάλησαν με αεροσκάφος στην Άγκυρα...».

Έτσι, έληξε η υπόθεση “Ντενίζ” όπως ήθελαν οι Τούρκοι καθώς και οι φίλοι τους Βρετανοί αποικιοκράτες, που ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν την Κύπρο.

Οι εκτιμήσεις του Μ. Χριστοδούλου

Ο Μιλτιάδης Χριστοδούλου, στενότατος συνεργάτης του Μακαρίου και κυβερνητικός εκπρόσωπος, στο βιβλίο του “Η Πορεία των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων και η Κύπρος”, αναφέρει ότι «με την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου οι Έλληνες της Κύπρου έμπαιναν στην περίοδο της ανεξαρτησίας με το αίσθημα του αδικημένου, που υποχρεώθηκε να υπογράψει, σαν αδήριτη ανάγκη. Έβλεπαν με πόνο, πικρία και παράπονο, αλλά και με κρατημένη την ψυχή, την προνομιακή θέση, που δημιουργούσαν αυτές για τους συνοίκους, μια θέση που και την αρχή της πλειοψηφίας καταργούσε και πολλούς φόβους υποκινούσε για πιθανή κατάχρηση υπερβολικών τουρκικών δικαιωμάτων, των τουρκικών προνομίων σε βάρος των Ελλήνων. Οι Τούρκοι θεωρούσαν τις συμφωνίες ως εφαλτήριο για τη διχοτόμηση της Κύπρου. Η γενικότερη στάση και συμπεριφορά της τουρκικής ηγεσίας στην Κύπρο και στην Τουρκία και οι επίσημες διακηρύξεις και σ’ αυτήν ακόμα την τουρκική εθνοσυνέλευση, ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι η τουρκική πλευρά ήταν έτοιμη να χρησιμοποιήσει τα παράλογα και υπερβολικά δικαιώματα, μαζί με τις διαιρετικές, διχοτομικές πρόνοιες του Συντάγματος, για να επαναφέρει ανοικτά τη διχοτομική πολιτική της...».

Χωριστικές κινήσεις

Στην πράξη οι Τουρκοκύπριοι, με τις υποδείξεις Ντενκτάς-Κουτσιούκ και τις ευλογίες της Άγκυρας, έμπαιναν σε μια νέα φάση χωριστικής οικονομικής ανάπτυξης, όπως την είχαν διακηρύξει και ουσιαστικά προγραμματίσει από το τέλος του 1959, όταν επανέφεραν το σύνθημα της Τ. Μ.Τ., “από Τούρκο σε Τούρκο”. Οι χωριστικές κινήσεις των Τούρκων δεν άργησαν να εκδηλωθούν. Ο εντολοδόχος της Άγκυρας, Ντενκτάς, υποχρέωσε του Τούρκους βουλευτές και τον Δρα Κιουτσιούκ να προχωρήσουν σε συγκεκριμένες ενέργειες. Στις 31 Μαρτίου 1961 οι Τουρκοκύπριοι βουλευτές, σε μιαν αυθαίρετη χρήση του δικαιώματος για χωριστές πλεοψηφίες στη Βουλή, καταψήφιζαν το νομοσχέδιο για τον φόρο εισοδήματος. Έτσι, κινδύνεψε η χώρα να μείνει χωρίς εισοδήματα, οπότε ο Μακάριος κάλεσε την Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση να εισπράττει προσωρινά φόρους, με τη μορφή προσωπικής εισφοράς, τακτική που ακολούθησε και η Τουρκική Κοινοτική Συνέλευση κι έτσι πρόβαλε η διχοτομική κατάσταση, στην ίδια τη λειτουργία του κράτους. Στις 20 Οκτωβρίου 1961 ο Αντιπρόεδρος Κουτσιούκ έκανε χρήση του δικαιώματος αρνησικυρίας (βέτο) και ανέτρεψε την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου για την ίδρυση ενιαίου Κυπριακού Στρατού.

Οι πρώτες αυτές διαδοχικές χωριστικές κινήσεις των Τουρκοκυπρίων άνοιξαν σοβαρά ρήγματα στην ενότητα του νεοσύστατου κυπριακού κράτους και αποτέλεσαν την απαρχή άλλων κινήσεων, που ακολούθησαν μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου 1963, οπότε εκδηλώθηκε η τουρκοκυπριακή ανταρσία, που χάραξε την Πρασινη Γραμμή και επισφραγίστηκε με την εισβολή του Αττίλα το 1974 και την “ντε φάκτο” διχοτόμηση της Κύπρου.