Ετοιμασία του κρατικού προϋπολογισμού

Η ετοιμασία και η κατάθεση του κρατικού προϋπολογισμού αποτελεί μιαν από τις σημαντικότερες πράξεις μιας κυβέρνησης. Μέσα από αυτόν καταγράφονται οι εκτιμήσεις της, τα προτεινόμενα μέτρα και γενικότερα η δημοσιονομική πολιτική που θέλει να εφαρμόσει.

Το οικονομικό επιτελείο καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στη διαφύλαξη των δημόσιων οικονομικών, τη διατήρηση των θετικών ρυθμών ανάπτυξης και της βελτίωσης της καθημερινότητας των πολιτών. Υπενθυμίζεται ότι, στατιστικά, σε χώρες στις οποίες οι παρεχόμενες υπηρεσίες προς τους πολίτες είναι υψηλής ποιότητας, τα ποσοστά φορολογικής συμμόρφωσης είναι μεγαλύτερα, εφόσον οι πολίτες γνωρίζουν ότι τα χρήματά τους αξιοποιούνται σωστά.

Ένας προϋπολογισμός αποτυπώνει τα εκτιμώμενα έσοδα και τις δαπάνες του κράτους. Στην πλευρά των εσόδων, αυτά αποτελούν εκτιμήσεις οι οποίες βασίζονται σε πολλούς παράγοντες, όπως το ποσοστό ανάπτυξης, η κατάσταση των οικονομιών με τις οποίες ένα κράτος με εξωγενή οικονομία είναι συνδεδεμένο και η γεωπολιτική κατάσταση. Οποιαδήποτε δημοσιονομική προσαρμογή, δηλαδή στην περίπτωση κατά την οποία τα πραγματικά έσοδα είναι μικρότερα, θα οδηγήσει σε μείωση των δαπανών.

Οι δαπάνες, όπως και στις επιχειρήσεις, χωρίζονται σε ανελαστικές/σταθερές και ελαστικές, δηλαδή αναπροσαρμόζονται ανάλογα με την πορεία της παραγωγής και του ΑΕΠ της χώρας. Για ένα κράτος, μεγάλο ποσοστό αποτελούν οι ανελαστικές δαπάνες με κυριότερη το κρατικό μισθολόγιο. Είναι με ιδιαίτερο ενδιαφέρον που αναμένουν οι αναλυτές να δουν αν θα υπάρξουν κάποια μέτρα αναπροσαρμογής του / περιορισμού του, όπως ήταν άλλωστε και η περσινή εξαγγελία του Υπουργού Οικονομικών.

Σημειώνεται ότι, οποιεσδήποτε αυξήσεις μισθών και δαπανών, όπως γίνεται συνήθως στον ιδιωτικό τομέα, είναι προτιμότερο να συνδέονται με ενίσχυση της παραγωγικότητας. Υψηλό ποσοστό ανελαστικών δαπανών ενδεχομένως να δημιουργήσει σοβαρά ζητήματα σε περιόδους ύφεσης, και στις επιχειρήσεις, για παράδειγμα, συρρίκνωση της ρευστότητα και της κερδοφορίας τους. Από την άλλη, οι αυξήσεις στους μισθούς ενισχύουν την κατανάλωση και τους έμμεσους φόρους.

Επίσης οι κρατικές δαπάνες πρέπει να είναι σχεδιασμένες με τέτοιον τρόπο, ώστε να ενεργοποιούν πολλαπλάσιους ιδιωτικούς πόρους προς ενίσχυση της οικονομίας. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που κάθε χρόνο γίνεται μεγάλη συζήτηση για τα ποσά που θα διοχετευτούν σε κρατικές δαπάνες. Οι αποδεσμεύσεις κεφαλαίων σύμφωνα με το Σχέδιο Ανασυγκρότησης θα συνεχιστούν, νοουμένου ότι θα προχωρούμε ως Πολιτεία κανονικά με τις ενέργειες / προαπαιτούμενα του σχεδίου που καταθέσαμε ως χώρα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η απελευθέρωση των παραγωγικών μονάδων της οικονομίας θα οδηγήσει στην ανάπτυξη, θα κατευθυνθεί από την καλύτερη στόχευση των κρατικών δαπανών σε τομείς με πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα διά μέσου της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών στη δημόσια υπηρεσία.

Ο προϋπολογισμός αποτελεί το κύριο εργαλείο άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής για μια κυβέρνηση. Οπότε, αναμένεται να συμπεριληφθούν τα μέτρα που θα ήθελε να εφαρμόσει για το επόμενο έτος. Ενδεχομένως να δούμε κάποια πρώτα μέτρα που αφορούν τη φορολογική μεταρρύθμιση, ενώ δαπάνες θα κατανεμηθούν όπως και πέρσι στην πράσινη μετάβαση και την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (ενδεχομένως να πρέπει να υπάρξει ξανά κονδύλι για την ηλεκτρονική αναβάθμιση των διαδικασιών στα δικαστήρια μετά την αποτυχία της προηγούμενης προσπάθειας).

Σίγουρα θα πρέπει να προϋπολογιστούν και οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι και δαπάνες που δεν μπορούν να εκτιμηθούν με απόλυτη βεβαιότητα. Τα προηγούμενα χρόνια μεγαλύτερος κίνδυνος προερχόταν από τις εγγυήσεις που έδωσε το κράτος και τις δικαστικές μάχες που εκκρεμούσαν, ενώ φέτος απ’ ό,τι φαίνεται το μεγαλύτερο ζήτημα αναμένεται να προκύψει από υποχρεώσεις που θα προκύψουν από την αναβολή των έργων στο Βασιλικό και ενδεχομένως άλλων έργων (μπορεί να μην αναβληθούν, αλλά να αυξηθεί η επιβάρυνση στα κρατικά ταμεία).

Ο κίνδυνος αυτός φαίνεται να είναι ορατός σύμφωνα με τα δεδομένα του ΥΠΟΙΚ και, σύμφωνα με δημοσιεύματα, αναμένεται να προϋπολογιστεί το ποσό, περιορίζοντας σημαντικά άλλες δαπάνες είτε κοινωνικού είτε αναπτυξιακού χαρακτήρα. Όπως και σε όποια επιχείρηση οποιοδήποτε αρνητικό γεγονός θα πρέπει να τύχει σωστής οικονομικής διαχείρισης ώστε να μην υπάρξουν ζητήματα βιωσιμότητας. Ζητήματα για προβληματισμό αποτελούν τα οικονομικά του Γενικού Σχεδίου Υγείας και του χρέους προς το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων και το κόστος (τόκος) εξυπηρέτησής του.

Όταν υπάρξουν αρνητικές εξελίξεις είναι πιο άμεση και χειροπιαστή η μείωση των δαπανών και όχι η εκτιμώμενη αύξηση των εσόδων. Πολιτικά είναι δύσκολο να πάρει πίσω μέτρα κοινωνικής πολιτικής όταν αυτό απαιτηθεί, οπότε οποιεσδήποτε αυξήσεις στο κράτος δικαίου θα πρέπει να αξιολογούνται με ιδιαίτερη προσοχή.

Είναι βαρύνουσας σημασίας ο προϋπολογισμός να έχει τη δυνατότητα απορρόφησης των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων και κραδασμών στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία διά μέσου του ορθού σχεδιασμού του.

Είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι μηχανισμοί αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού σε όλα τα υπουργεία και οι μηχανισμοί ελέγχου των κρατικών δαπανών για να δημιουργηθούν τα ανάλογα αναχώματα σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων, ούτως ώστε να λαμβάνονται διορθωτικά μέτρα όταν και όπου χρειάζονται.

Η Κύπρος, μη έχοντας το πολιτειακό σύστημα άλλων χωρών, επιβάλλεται να βρει μηχανισμούς συναίνεσης. Όλοι πιστώνονται με καλές προθέσεις σε ό,τι αφορά το μέλλον του τόπου. Είναι φυσιολογικό να υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογίες και τρόπος σκέψης, όμως με καθαρά οικονομοτεχνικούς όρους, υπάρχουν και σημεία σύγκλισης.

Πέρα από την ψήφιση του προϋπολογισμού, οι πολιτικές δυνάμεις καλούνται να υιοθετήσουν μηχανισμούς ελέγχου, αποτροπής και γρήγορης επισήμανσης φαινομένων διασπάθισης δημόσιου χρήματος.

Είναι σημαντικό ο προϋπολογισμός να παρέχει κίνητρα για ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας, να προωθεί μέτρα που να βελτιώνουν τις υπηρεσίες του κράτους προς τους πολίτες και να προωθείται μια γενικότερη ορθολογιστική χρήση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων.

H Κύπρος ως χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης πρέπει να καταρτίζει τον προϋπολογισμό της με βάσει το ευρωπαϊκό πλαίσιο και να παρέχει τις ανάλογες εξηγήσεις. Αυτό ενισχύει την εποπτεία από τη μια, αλλά από την άλλη περιορίζει την ευελιξία των αποφάσεων. Μεγάλο ζητούμενο αποτελεί η διασφάλιση ότι η ευημερία των αριθμών μετουσιώνεται σε ευημερία των πολιτών και ενίσχυση της επιχειρηματικότητας.