Πανεπιστημιακές κλινικές: Οφέλη, προκλήσεις και εισηγήσεις

Η πρόσφατη έγκριση από το Υπουργικό Συμβούλιο του νομοσχεδίου για τη δημιουργία πανεπιστημιακών κλινικών αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς αναβάθμιση της ιατρικής εκπαίδευσης και της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών στην Κύπρο. Το νομοσχέδιο εισάγει για πρώτη φορά ρυθμίσεις σχετικά με τις προϋποθέσεις και τα πρότυπα για την ίδρυση πανεπιστημιακών κλινικών. Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας, στόχος είναι η υιοθέτηση και διατήρηση ποιοτικής προπτυχιακής και μεταπτυχιακής ιατρικής εκπαίδευσης, κάτι που αποτελεί εθνική ανάγκη. Οι ιατρικές σχολές οφείλουν να διαθέτουν τις απαραίτητες νοσηλευτικές, εργαστηριακές και άλλες υποδομές για να επιτελούν την αποστολή τους σε συνεργασία με τα νοσηλευτήρια του Οργανισμού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας (ΟΚΥπΥ) και τα ιδιωτικά νοσηλευτήρια.

Μεταξύ των κύριων διατάξεων του νομοσχεδίου περιλαμβάνονται:

1. Η ρύθμιση της παροχής κλινικής εκπαίδευσης των φοιτητών ιατρικών σχολών στα νοσηλευτήρια.
2. Η καθιέρωση των ειδών των κλινικών ή τμημάτων που μπορούν να προσφέρουν κλινική εκπαίδευση και η διαδικασία ίδρυσης πανεπιστημιακών κλινικών ή τμημάτων και πανεπιστημιακών νοσηλευτηρίων, καθώς και η διαδικασία πιστοποίησής τους.
3. Η σύσταση Μεικτής Επιτροπής Υλοποίησης και Παρακολούθησης για την εφαρμογή των προγραμμάτων κλινικής εκπαίδευσης και την ποιότητά τους.
4. Η ρύθμιση του τρόπου τοποθέτησης πανεπιστημιακών ιατρών στα νοσηλευτήρια και της παροχής κλινικών υπηρεσιών από αυτούς.
5. Η ρύθμιση της συμμετοχής νοσοκομειακών ιατρών και άλλων επαγγελματιών υγείας, η προώθηση της ερευνητικής δραστηριότητας και των προϋποθέσεων ανάληψής της, καθώς και η εισαγωγή προτύπων ποιότητας κλινικής εκπαίδευσης.

Η δημιουργία πανεπιστημιακών κλινικών αναμένεται να προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Πρώτον, θα ενισχύσει την ποιότητα της ιατρικής εκπαίδευσης, παρέχοντας στους φοιτητές τη δυνατότητα να αποκτήσουν πρακτική εμπειρία σε ένα περιβάλλον που συνδυάζει την εκπαίδευση με την κλινική πράξη. Αυτό θα συμβάλει στην καλύτερη προετοιμασία των μελλοντικών ιατρών και στην αναβάθμιση του επιπέδου των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας. Δεύτερον, η συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και νοσηλευτηρίων θα προωθήσει την ερευνητική δραστηριότητα, οδηγώντας σε καινοτόμες προσεγγίσεις και βελτιώσεις στην ιατρική πρακτική. Τρίτον, οι ασθενείς θα έχουν πρόσβαση σε προηγμένες θεραπείες και εξειδικευμένες υπηρεσίες, καθώς οι πανεπιστημιακές κλινικές θα λειτουργούν ως κέντρα αριστείας.

Ωστόσο, η εφαρμογή του νομοσχεδίου αντιμετωπίζει και προκλήσεις, και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ορθολογική οργάνωση της συνεργασίας μεταξύ πανεπιστημιακών ιατρών και του νοσοκομειακού προσωπικού. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την εύρυθμη λειτουργία των πανεπιστημιακών κλινικών είναι ο σαφής καθορισμός των ρόλων και των αρμοδιοτήτων των εμπλεκόμενων φορέων, ώστε ν’ αποφευχθούν συγκρούσεις και να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία των νοσοκομείων.

Οι πανεπιστημιακοί ιατροί είναι υπεύθυνοι για τη διδασκαλία, την έρευνα και την κλινική πρακτική. Έχουν διττό ρόλο: αφενός, πρέπει να εκπαιδεύουν τους φοιτητές ιατρικής και τους ειδικευόμενους και, αφετέρου, να συμμετέχουν ενεργά στην παροχή ιατρικής περίθαλψης. Από την άλλη πλευρά, το νοσοκομειακό προσωπικό –συμπεριλαμβανομένων των γιατρών που εργάζονται στα δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία– έχει πρωτίστως την ευθύνη της κλινικής φροντίδας των ασθενών, ενώ συχνά αναλαμβάνει και διδακτικά καθήκοντα.

Η αλληλεπίδραση αυτών των δύο ομάδων μπορεί να δημιουργήσει σημεία τριβής εάν δεν υπάρχει σαφής καθορισμός των ρόλων. Παραδείγματος χάριν, οι πανεπιστημιακοί ιατροί μπορεί να επικεντρωθούν περισσότερο στην εκπαίδευση και την έρευνα, αφήνοντας μεγάλο βάρος στο νοσοκομειακό προσωπικό για την παροχή φροντίδας. Από την άλλη, το νοσοκομειακό προσωπικό μπορεί να θεωρήσει ότι οι πανεπιστημιακοί ιατροί εισβάλλουν στις αρμοδιότητές του ή δεν συμβάλλουν επαρκώς στην κλινική εργασία.

Για ν’ αποφευχθούν τέτοιου είδους συγκρούσεις, είναι απαραίτητο να καθοριστούν συγκεκριμένοι κανόνες συνεργασίας, οι οποίοι θα περιλαμβάνουν την κατανομή των ευθυνών σε σχέση με τη διδασκαλία, τη διάγνωση και τη θεραπεία ασθενών, καθώς και την ερευνητική δραστηριότητα. Παράλληλα, πρέπει να υπάρχει σαφής διαδικασία λήψης αποφάσεων και διαχείρισης περιστατικών, ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια της φροντίδας των ασθενών χωρίς περιττές καθυστερήσεις ή συγκρούσεις εξουσιών.

Ένα ακόμα κρίσιμο ζήτημα για την επιτυχή υλοποίηση του νομοσχεδίου είναι η εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων για τη δημιουργία και τη συντήρηση των πανεπιστημιακών κλινικών. Τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία απαιτούν σημαντικές επενδύσεις σε ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό, εργαστήρια, βιβλιοθήκες και συστήματα πληροφορικής, που θα διευκολύνουν τόσο τη διδασκαλία όσο και την έρευνα. Η Κυβέρνηση θα πρέπει να διασφαλίσει τη μακροχρόνια χρηματοδότηση των πανεπιστημιακών κλινικών μέσω κρατικών κονδυλίων, ευρωπαϊκών προγραμμάτων και ενδεχομένως συνεργασιών με τον ιδιωτικό τομέα. Παράλληλα, τα πανεπιστήμια πρέπει να ενισχυθούν ώστε να διαχειρίζονται αποδοτικά τους πόρους που θα τους διατεθούν, ενώ είναι σημαντικό να προωθηθούν μηχανισμοί διαφάνειας και ελέγχου της οικονομικής διαχείρισης.

Η επιτυχία των πανεπιστημιακών κλινικών δεν κρίνεται μόνο από την ίδρυσή τους, αλλά και από τη διαρκή διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρουν. Είναι απαραίτητη η συνεχής αξιολόγηση τόσο της εκπαιδευτικής εμπειρίας των φοιτητών όσο και της ποιότητας της κλινικής περίθαλψης που λαμβάνουν οι ασθενείς. Για τον σκοπό αυτό, μπορούν να υιοθετηθούν διεθνώς αναγνωρισμένα συστήματα πιστοποίησης και αξιολόγησης που θα επιτρέπουν τη σύγκριση των πανεπιστημιακών νοσοκομείων της Κύπρου με αντίστοιχα ιδρύματα του εξωτερικού. Η αξιολόγηση θα πρέπει να περιλαμβάνει δείκτες όπως η ικανοποίηση των ασθενών, τα ποσοστά επιτυχίας των θεραπευτικών παρεμβάσεων, η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων εκπαίδευσης και η συμμετοχή των νοσοκομειακών γιατρών στην έρευνα. Η τακτική δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων αυτών των αξιολογήσεων θα διασφαλίσει τη διαφάνεια και θα επιτρέψει τη λήψη διορθωτικών μέτρων όπου χρειάζεται.

Η σύσταση Μεικτής Επιτροπής Υλοποίησης και Παρακολούθησης, που προβλέπεται στο νομοσχέδιο, αποτελεί ένα θετικό βήμα προς τη διασφάλιση της σωστής εφαρμογής του νομοσχεδίου. Η επιτροπή αυτή θα είναι υπεύθυνη για τον συντονισμό των πανεπιστημιακών και κλινικών δραστηριοτήτων, την εποπτεία των προγραμμάτων εκπαίδευσης και την παρακολούθηση της απόδοσης των πανεπιστημιακών κλινικών. Σημαντικό είναι να εξασφαλιστεί ότι η επιτροπή θα αποτελείται από εκπροσώπους όλων των εμπλεκόμενων φορέων, συμπεριλαμβανομένων των πανεπιστημίων, των νοσοκομείων, των επαγγελματικών ιατρικών συλλόγων και του Υπουργείου Υγείας. Ένας από τους κύριους ρόλους της θα πρέπει να είναι η διευθέτηση πιθανών συγκρούσεων μεταξύ των πανεπιστημιακών ιατρών και του νοσοκομειακού προσωπικού, καθώς και η διαμόρφωση πολιτικών που θα προωθούν τη συνεργασία και την αμοιβαία κατανόηση.

Η δημιουργία πανεπιστημιακών νοσοκομείων και κλινικών αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για την αναβάθμιση της ιατρικής εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης στην Κύπρο. Ωστόσο, η επιτυχία του εγχειρήματος εξαρτάται από τη σωστή οργάνωση και τον σαφή καθορισμό των ρόλων των εμπλεκόμενων φορέων. Η διασφάλιση των απαραίτητων πόρων, η συνεχής αξιολόγηση της ποιότητας και η αποτελεσματική λειτουργία της Μεικτής Επιτροπής Υλοποίησης και Παρακολούθησης είναι καθοριστικοί παράγοντες για τη βιωσιμότητα και την αποτελεσματικότητα των πανεπιστημιακών κλινικών.

*Πανεπιστημιακός-Ανθρωπολόγος, πρώην Πρύτανης και πρώην Προόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE)