Δημογραφικό: Θέμα πλέον Εθνικής Ασφάλειας και Επιβίωσης. Προβληματίζεται κανείς;

Η αλήθεια είναι πως η αγάπη του Κύπριου για τον τόπο του παραμένει βαθιά, όπως και η παραδοσιακή του αγάπη για τη δημιουργία μεγάλης οικογένειας. Ιδιαίτερα κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960, στην Κύπρο υπήρχαν πολλές πολυμελείς οικογένειες, γεγονός που εν μέρει οφειλόταν στην ανάγκη για εργατικά χέρια, ώστε να ανταποκρίνεται η οικογένεια στις πολλές γεωργοκτηνοτροφικές εργασίες.

Με την έλευση του τουρισμού, την ανάπτυξη των πρώτων ελαφρών βιομηχανιών, τον πόλεμο του 1974 και την έντονη είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας, η δομή και η ένταση της απασχόλησης των Κυπρίων μεταβλήθηκαν σημαντικά, γεγονός που επηρέασε άμεσα και την απόφαση για τεκνοποίηση. Όπως παρατηρείται στο σχετικό σχεδιάγραμμα, ενώ στα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή και την επακόλουθη οικονομική ανάπτυξη (1981–1992) το ποσοστό γονιμότητας διατηρούνταν σε σχετικά ικανοποιητικά επίπεδα από το 1993 και έπειτα παρουσιάζει σταθερή πτωτική πορεία. Σήμερα, ο δείκτης βρίσκεται στο απογοητευτικά χαμηλό 1,3, όταν για την αναπλήρωση του πληθυσμού απαιτείται ποσοστό τουλάχιστον 2,1.

Ποσοστό Διαζευκτικότητας

Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει τις γεννήσεις, είναι το ποσοστό διαζευτικότητας. Το συνολικό ποσοστό διαζευκτικότητας, που δείχνει το ποσοστό των γάμων που αναμένονται να καταλήξουν σε διαζύγιο, έφτασε σε 347,8 σε κάθε 1.000 γάμους το 2023, από 41,6 που ήταν το 1980.

Το 2023 ο αριθμός των διαζυγίων αυξήθηκε στα 2.134, από 1.503 που εκδόθηκαν κατά το 2022 (αύξηση 30% σε ένα χρόνο).

Η παραπάνω πραγματικότητα αναδεικνύει ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η εργασιακή απασχόληση, η έλλειψη χρόνου και η αύξηση των διαζυγίων – παράγοντες άρρηκτα συνδεδεμένοι και με την οικονομική ανασφάλεια – επηρεάζουν αρνητικά την απόφαση για δημιουργία πολυμελούς οικογένειας. (βλ. και μεγάλη έρευνα του ΟΗΕ–UNFPA σε 14 χώρες).

Η στάση της Πολιτείας

Διαχρονικά, η πολιτεία έδειχνε να αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα του δημογραφικού ζητήματος, καθώς οι νέες γεννήσεις αποτελούν θεμέλιο για βιώσιμα ασφαλιστικά ταμεία, πλήρη απασχόληση, επενδύσεις και ανάπτυξη. Εισήχθη λοιπόν το επίδομα τέκνου, ενώ προβλέπονταν και φορολογικές ελαφρύνσεις. Ωστόσο, η οικονομική κρίση του 2011–2012 ανέτρεψε κάθε πρόνοια.

Την περίοδο εκείνη, με ήδη χαμηλό δείκτη γεννήσεων, αντί να ενισχυθούν οι νέες οικογένειες, επιβλήθηκαν εισοδηματικά κριτήρια και καταργήθηκαν φορολογικές ελαφρύνσεις, οδηγώντας σε περαιτέρω αποθάρρυνση τεκνοποίησης. Οι υπέρμαχοι των κριτηρίων αυτών, υποστήριζαν πως "δεν πρέπει να δίνονται επιδόματα στους εκατομμυριούχους", λες και αποτελούν αξιοσημείωτο ποσοστό οι πλούσιοι πολύτεκνοι ή λες και δεν μπορείς να τους βρεις ποιοι είναι και να τους αποκλείσεις. Έτσι, στο όνομα των λίγων, τιμωρήθηκε και τιμωρείτε μέχρι και σήμερα η μεσαία τάξη, η κύρια τάξη από την οποία περιμένεις να έχεις σημαντικές γεννήσεις.

Επιπλέον, αν εξαιρέσουμε τις γεννήσεις από άτομα με μεταναστευτική βιογραφία την τελευταία οκταετία, ο δείκτης γονιμότητας των Κυπρίων δεν είναι 1,3 αλλά 0,8 – γεγονός που μαρτυρεί πως η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο.

Η πολιτεία, ενώ δεν διστάζει να επιδοτεί κερδοφόρες επιχειρήσεις για μείωση της ανεργίας χωρίς εισοδηματικά κριτήρια, δεν δείχνει την ίδια γενναιοδωρία στο κρίσιμο θέμα των γεννήσεων. Γιατί, λοιπόν, στη βάση μιας εθνικής πρόκλησης, όπως είναι η υπογεννητικότητα, εφαρμόζονται τιμωρητικά εισοδηματικά κριτήρια; Δείγμα επιπρόσθετης τιμωρητικής αντιμετώπισης της μεσαίας τάξης και των γεννήσεων είναι το όριο των 80χιλ που τέθηκε πρόσφατα για εκπτώσεις στον φόρο, ΧΩΡΙΣ να λαμβάνεται πέραν του ποσού αυτού πρόνοια για την σύνθεση της οικογένειας!! Δηλαδή, ενώ το προτεινόμενο όριο των 80χιλ (νέα φορολογική μεταρρύθμιση) θα έπρεπε να αυξάνεται με βάση τον αριθμό των τέκνων στην οικογένεια, αυτό παραμένει αμετάβλητο με αποτέλεσμα φορολογικά, μια οικογένεια χωρίς παιδιά να τυγχάνει ακριβώς της ίδιας φορολογικής αντιμετώπισης με μια οικογένεια με 8 παιδιά!!! Είναι αυτό δίκαιο, χάθηκε μήπως η λογική στον τόπο μας; Πως θα έχουμε αύξηση γεννήσεων με τέτοιες ρυθμίσεις που ουσιαστικά τιμωρούν τις μεγάλες οικογένειες και τις νέες γεννήσεις;

Ο Κύπριος φαίνεται να έχει "κολλήσει" στο 1 ή 2 παιδιά. Γιατί άραγε;

Από εδώ και μπρος

Η παρούσα κατάσταση δεν επιδέχεται ημίμετρα. Μόνο ριζοσπαστικά μέτρα, με υψηλό κόστος αλλά μακροπρόθεσμα οφέλη, μπορούν να φέρουν αποτέλεσμα:

• Κατάργηση εισοδηματικών κριτηρίων και φορολογικές εκπτώσεις για ΟΛΟΥΣ όσους αποκτούν παιδιά. Η ενίσχυση θα μπορούσε να ξεκινά από το 2ο παιδί και να αυξάνεται αναλογικά με τον αριθμό των παιδιών. Κάθε παιδί είναι επένδυση – όχι έξοδο. Μελέτες υποδεικνύουν ότι το κράτος επωφελείται άνω του €1 εκατομμυρίου από κάθε παιδί σε άμεσους και έμμεσους φόρους.
• Εφάπαξ σημαντική οικονομική ενίσχυση με τη γέννηση 3ου ή 4ου παιδιού, ως ισχυρό κίνητρο τεκνοποίησης.
• Αύξηση επιδόματος τέκνου και φοιτητικής χορηγίας, ιδιαίτερα για οικογένειες με παιδιά σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού ή σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κύπρου.
• Στεγαστική πολιτική με κοινωνικά κριτήρια: Δάνειο που να μειώνεται ή διαγράφεται προοδευτικά όσο αυξάνονται τα μέλη της οικογένειας.
• Καλλιέργεια δημογραφικής κουλτούρας ήδη από το δημοτικό σχολείο. Να αποφασίσουμε συλλογικά αν το δημογραφικό είναι θέμα εθνικής επιβίωσης.
• Ίδρυση Υφυπουργείου Οικογένειας και Δημογραφίας.
• Συνταγματική κατοχύρωση των πολυτέκνων.
• Διευκολύνσεις για συνδυασμό οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής: Θεσμοθέτηση μειωμένου ωραρίου για γονείς με δύο ή περισσότερα παιδιά (έως την έναρξη φοίτησης του μικρότερου παιδιού στο γυμνάσιο), με αντίστοιχη αποζημίωση των εργοδοτών.
• Υποχρεωτική συνεκτίμηση της οικογενειακής σύνθεσης σε κάθε νέα νομοθετική πρόταση.
• Αναπροσαρμογή επιδομάτων με βάση τον πληθωρισμό.
• Υποχρεωτικά σεμινάρια για γονείς σε κρίση: Αντιμετώπιση των οικογενειακών κρίσεων με ψυχραιμία και ανοχή μπορεί να μειώσει τα διαζύγια.

Μόνο με ολιστική και θαρραλέα προσέγγιση στο δημογραφικό πρόβλημα μπορούμε να ελπίζουμε σε απτά αποτελέσματα.

Διερωτώμαι, όμως… προβληματίζεται κανείς;

*Αντιπρόεδρος Παγκύπριας Οργάνωσης Πολυτέκνων