Το αίσθημα του «ανήκειν» στην εκπαίδευση

Η πανδημία του κορωνοϊού και τα περιοριστικά μέτρα που τη συνόδευσαν ανέτρεψαν τη σχολική καθημερινότητα. Οι έφηβοι κλήθηκαν να παρακολουθούν τα μαθήματα διαδικτυακά, γεγονός που τους ώθησε να προσαρμοστούν σε μια νέα πραγματικότητα: τη συνεχή έκθεση στις οθόνες και την αυξημένη αλληλεπίδραση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η επιστροφή στο σχολικό περιβάλλον δεν υπήρξε ομαλή για όλους. Πολλά παιδιά, αποκομμένα από φίλους και κοινωνικές συναναστροφές, εκδήλωσαν αντιδραστική συμπεριφορά, η οποία εκφραζόταν μέσα από πράξεις λεκτικής ή σωματικής βίας, παλικαρισμούς και περιφρόνηση των σχολικών κανόνων.

Η έξαρση της σχολικής βίας και παραβατικότητας, όπως επιβεβαιώνεται και από τη συμμετοχή μου σε πρόσφατο επιστημονικό σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε στο Δουβλίνο, με θέμα «Conflict Management, Emotional Intelligence and Bullying Prevention», καθώς και από την εμπειρία μου ως εκπαιδευτικού και πρώην πολιτικού προϊστάμενου, καταδεικνύει μια βαθύτερη κρίση αξιών και κοινωνικών δεξιοτήτων στους εφήβους. Η έλλειψη ενσυναίσθησης και θετικής σκέψης, η ανικανότητα χειρισμού του θυμού και αποφυγής διαπληκτισμών όπως και η δυσκολία στη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων και ο περιορισμένος σεβασμός στη διαφορετικότητα είναι φαινόμενα που δεν μπορούν να αγνοηθούν.

Η ανάπτυξη σωστών συμπεριφορών, ο έλεγχος των παρορμήσεων και τα πλεονεκτήματα της συναισθηματικής ικανότητας εμπεδώνονται από το σπίτι. Το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί λειτουργούν επικουρικά, όχι ως «διορθωτές» (fixers), αλλά ως καθοδηγητές και διαμεσολαβητές που συμβάλλουν στην επίλυση συγκρούσεων και την οικοδόμηση ενός υγιούς μαθησιακού περιβάλλοντος.

Οι νέοι, κυρίως κατά την περίοδο της ήβης, χρειάζονται αγάπη, εμπιστοσύνη και σταθερές σχέσεις, τόσο με το σχολικό όσο και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Η ενίσχυση της κριτικής σκέψης, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων και ο περιορισμός των προκαταλήψεων πρέπει να αποτελούν κοινό στόχο για γονείς και εκπαιδευτικούς.

Η επιρροή των προτύπων της νεολαίας -από καλλιτέχνες και αθλητές έως influencers και πολιτικούς- είναι αδιαμφισβήτητη. Όμως, η επίλυση των προβλημάτων της βίας και της παραβατικότητας δεν μπορεί να είναι επικοινωνιακή. Απαιτεί επιστημονική προσέγγιση, συνέπεια και σοβαρότητα.

Το αίσθημα του «ανήκειν» -του να νιώθει κάποιος μέλος μιας κοινότητας- είναι βασικό για την ψυχική υγεία και την κοινωνική συνοχή. Πηγάζει από την ενεργό συμμετοχή του πολίτη στην οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία. Οι τοπικές αρχές έχουν καθήκον να διαμορφώνουν συνθήκες που προάγουν τη συμμετοχή, τη δημιουργικότητα και την αίσθηση ταυτότητας στους νέους.

Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός σχεδιασμός πρέπει να εστιάζει στον μαθητή, όχι μόνο ως φορέα γνώσης, αλλά ως κοινωνικό ον. Η καλλιέργεια σχέσεων, η αποδοχή και η εμπιστοσύνη αποτελούν βασικά στοιχεία ενός σχολείου που ενδυναμώνει, προστατεύει και εμπνέει.

Η ποιότητα της εκπαίδευσης εξαρτάται τελικά από την ποιότητα των ανθρώπων της. Ο εκπαιδευτικός, όπως αναφέρει ο συγγραφέας Daniel Goleman στο βιβλίο του «Η συναισθηματική νοημοσύνη», όταν διευθύνει το μάθημα, αποτελεί πρότυπο συμπεριφοράς και, όταν απαντά σε έναν/μία μαθητή/μαθήτρια, διδάσκονται ακόμα είκοσι μαθητές/μαθήτριες. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να έλκεται από το μάθημά του, να εμπνέει, να νοιάζεται για τη συναισθηματική αγωγή, συμβαδίζοντας με τη διαμόρφωση του χαρακτήρα, την ηθική εξέλιξη και την εύνοια του πολίτη.

Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο που μεγάλοι δάσκαλοι του πνεύματος, όπως ο Χριστός και ο Βούδας, άγγιξαν τις καρδιές των μαθητών τους, μιλώντας τη γλώσσα των συναισθημάτων, διδάσκοντας με παραβολές, μύθους και ιστορίες.

Ο Goleman αποκάλεσε τον 20ο αιώνα «αιώνα του άγχους» και τον 21ο «αιώνα της μελαγχολίας», θέλοντας με αυτό τον τρόπο να τονίσει τη σύγχρονη επιδημία κατάθλιψης λόγω υιοθέτησης του συγχρόνου τρόπου ζωής. Η παιδεία και οι εκπαιδευτικοί ως «εργάτες της γνώσης» θα πρέπει να καλλιεργούν το αίσθημα του «ανήκειν», το οποίο δεν παράγει απλώς επιδόσεις, αλλά δημιουργεί υπεύθυνους, ενεργούς και δημιουργικούς πολίτες του κόσμου. Γιατί, όπως λέει και μια παλιά παροιμία: «It takes a village to raise a child”.

*Τέως Δήμαρχος Δερύνειας