Φυσικό αέριο, στρατηγική και Κυπριακό

Το ζήτημα του φυσικού αερίου και η διασύνδεσή του με την υπόθεση της Κύπρου, ώστε να καταστεί ο κύριος άξονας υψηλής στρατηγικής της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ), είναι ομολογουμένως ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο ζήτημα.

Αυτό συμβαίνει διότι υπεισέρχονται στην όλη υπόθεση πάρα πολλές παράμετροι, οι οποίες πρέπει να σταθμιστούν με ιδιαίτερη προσοχή με στόχο την επίτευξη της καλύτερης δυνατής επιλογής. Παραδείγματος χάριν είναι θέμα καθαρά οικονομικό, αφού πρέπει να βρεθούν οι καλύτερες αγορές με σκοπό τη μεγιστοποίηση του κέρδους.
Την ίδια ώρα, έχει και μια τεχνική πτυχή, αφού πρέπει να επιλεγεί η καλύτερη μέθοδος παροχής του φυσικού αερίου στους ενδιαφερόμενους αγοραστές (αγωγός- ή τερματικό ή και συνδυασμός των δύο), αλλά και πολιτική αφού οι προαναφερθείσες παράμετροι αλληλοσυνδέονται με την πολιτικη πτυχή του κυπριακού προβλήματος.
Τέλος, το ζήτημα είναι εξόχως στρατηγικό αφού η ενέργεια μπορεί να αποτελέσει εργαλείο εξωτερικής πολιτικής τόσο για μικρά και αδύναμα κράτη, όπως η Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και εργαλείο μεγιστοποίησης της διεθνούς επιρροής Μεγάλων Δυνάμεων.
Ποιες είναι, όμως, οι επιλογές που έχει η Κυπριακή Δημοκρατία και ποια από αυτές εξυπηρετεί τα συμφέροντά της; α) Δημιουργία χερσαίου τερματικού. β) Διοχέτευση του φυσικού αερίου στην Τουρκία και από εκεί σε αγορές χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. γ) Διοχέτευση όλου του κυπριακού φυσικού αερίου στην τουρκική αγορά και δ) Διοχέτευση του φυσικού αερίου μέσω αγωγού προς την Κρήτη, στη συνέχεια στη Στερεά Ελλάδα και από εκεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (αγωγός East Med) .
Το χερσαίο τερματικό είναι η πιο δαπανηρή επιλογή λόγω του μεγάλου κόστους κατασκευής του. Ωστόσο, αυτό μπορεί δυνητικά να αντισταθμιστεί από την προσβασιμότητα που θα έχει το κυπριακό αέριο σε ένα μεγάλο εύρος αγορών, πέραν των ευρωπαϊκών, όπως αυτές της ΝΑ Ασίας και της Ιαπωνίας. Με άλλα λόγια, το τερματικό δίδει τη δυνατότητα η κυπριακή Κυβέρνηση να μπορεί να επιλέξει τις πιο συμφέρουσες επιλογές.
Η διοχέτευση του κυπριακού φυσικού αερίου μέσω αγωγού προς την Τουρκία δεν φαίνεται να είναι ορθή επιλογή -ακόμη και μετά από ενδεχόμενη επίλυση του κυπριακού προβλήματος- παρά το μικρό κόστος κατασκευής του αγωγού, διότι εγκλωβίζει την Κυπριακή Δημοκρατία σε μια μονή αγορά.

Σύμφωνα με ειδικούς σε τεχνικά ζητήματα, όσο ελκυστική και να είναι αυτή η αγορά, το να έχεις μια επιλογή μόνο σε καθιστά ευάλωτο σε εν δυνάμει ανταγωνιστές που μπορεί να προσφέρουν καλύτερες τιμές, με αποτέλεσμα να μειωθεί το περιθώριο κέρδους. Σε κάθε περίπτωση, στο παρόν χρονικό διάστημα το σενάριο αυτό καθίσταται ιδιαίτερα απαγορευτικό λόγω του πολιτικού προβλήματος της Κύπρου, αφού η ΚΔ θα εγκλωβίσει τη ενεργειακή της στρατηγική στα καπρίτρια μιας περιφερειακής δύναμης με μεγαλοϊδεατική ατζέντα όσον αφορά την εξωτερική της πολιτική (βλ. Δόγμα Νταβούτογλου).
Όσον αφορά την άλλη επιλογή, να αποτελέσει η Τουρκία διαμετακομιστικό σταθμό μεταφοράς του κυπριακού αερίου προς άλλες χώρες της Ευρώπης, πρέπει κάποιος να λάβει υπόψη και τα τέλη που θα πρέπει να πληρώνει η Κύπρος στον ή στους διαμετακομιστές.
Τέλος, η διοχέτευση του φυσικού αερίου προς την Ελλάδα και από εκεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ίσως να κοστίσει λιγότερο από την κατασκευή ενός χερσαίου τερματικού. Ωστόσο, πρέπει να εξεταστεί αν αυτό αντισταθμίζεται από τα δυνητικά έσοδα. Πάντως, η κυπριακή Κυβέρνηση επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία ότι εμμένει στη υλοποίηση του χερσαίου τερματικού.
Oι γεωτρήσεις στο τεμάχιο 12 κατέδειξαν ότι οι υπάρχουσες ποσότητες δεν επαρκούν για το όριο των 6 tcf που απαιτούνται για την ανέργερση ενός βιώσιμου τερματικού. Η προσοχή όλων πλέον στρέφεται προς τις γεωτρήσεις που θα διενεργήσει αυτό το διάστημα η ΕΝΙ - ΚΟGAS στα τεμάχια 2, 3 και 9, οι οποίες μπορεί να αποτελέσουν τελικά τη σωσίβια λέμβο για τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της ΚΔ μετά και τη δυστοκία που παρατηρείται από πλευράς Noble-Delek για την συμμετοχή τους στην κατασκευή χερσαίου τερματικού.
Τέλος, οι αποφάσεις που θα λάβει το Ισραήλ για ενδεχόμενη συνεργασία με την Κύπρο κρίνονται σημαντικές. Ωστόσο, έχουμε την εντύπωση ότι το εβραϊκό κράτους τηρεί σιγήν ιχθύος ως προς το προκείμενο για τους δικούς του λόγους.
Φυσικό αέριο και Υψηλή Στρατηγική
Άρα, λοιπόν, η ΚΔ πρέπει κατά τη διαμόρφωση της υψηλής της στρατηγικής να καταστήσει το θέμα του φυσικού αερίου κομβικό σε οποιοδήποτε σχεδιασμό της. Με άλλα λόγια, αν Υψηλή Στρατηγική (Grand Strategy) είναι η χρησιμοποίηση όλων των διαθέσιμων μέσων ενός κράτους (στρατιωτικά, διπλωματικά, οικονομικά κ.λπ) για την επίτευξη πολιτικών αντικειμενικών σκοπών του ενόψει πραγματικής ή δυνητικής σύγκρουσης, το θέμα του φυσικού αερίου πρέπει να καταστεί ο κυριότερος άξονας αυτής της στρατηγικής.
Η Υψηλή Στρατηγική έχει πέντε βασικές διαστάσεις: 1) Στρατιωτική στρατηγική, 2) Οικονομική διάσταση, 3) Εσωτερική πολιτική, 4) Διεθνής νομιμοποίηση, 5) Διπλωματία.
Οι διαστάσεις αυτές πρέπει να παρουσιάζουν τη μέγιστη δυνατή εσωτερική συνοχή και όχι να αλληλοϋπονομεύνται με κύριο γνώμονα την καλύτερη απόδοση όσον αφορά τον επιδιωκόμενο στόχο.
Θεωρούμε ότι η ανεύρεση υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ ισχυροποιεί όλες τις συνιστώσες της στρατηγικής.
Το φυσικό αέριο δημιουργεί προϋποθέσεις ισχυροποίησης των αποτρεπτικών δυνατοτήτων της ΚΔ καθώς ήδη έχουν εμπλακεί ισχυρές δυνάμεις στις γεωτρήσεις, οι οποίες δεν θα ήθελαν μια κρίση να διαταράξει τους ενεργειακούς τους σχεδιασμούς. Όσον αφορά την οικονομικη διάσταση, είναι αυτονόητο ότι σε περιόδο κρίσης τα ενδεχόμενα έσοδα από το φυσικό αέριο αποτελούν σανίδα σωτηρίας για τα δημόσια οικονομικά της ΚΔ. Επιπρόσθετα, τα κυπριακά κοιτάσματα έχουν ήδη αποτελέσει το εφαλτήριο για τη δημιουργία συμμαχίων μεταξύ της ΚΔ και άλλων κρατών, είτε αυτά είναι μεγάλες δυνάμεις ή περιφερειακές δυνάμεις όπως το Ισραήλ.
Τέλος, οι ενεργειακοί σχεδιασμοί της ΚΔ απολαύουν ισχυρής διεθνούς νομιμοποίησης από ισχυρές χώρες όπως οι ΗΠΑ, αλλά και άλλες ευρωπαϊκες χώρες, προσφέροντας ένα πολυ σημαντικό έρεισμα στην όλη προσπάθειά μας.
Στρατηγικοί σχεδιασμοί Μεγάλων Δυνάμεων και φυσικό αέριο
Ακριβώς αυτές τις κινήσεις και τους σχεδιασμούς των ισχυρών χωρών πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη η ΚΔ.
Η Ρωσία έχει ηγεμονική θέση στον τομέα του φυσικού αερίου, αφού κατέχει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου σε παγκόσμιο επίπεδο (45 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα). Πάνω από το 60 τοις εκατόν του ρωσικού φυσικού αερίου καταλήγει σε χώρες της Ευρωπαϊκης Ένωσης. Όπως κατέδειξε η παρούσα ουκρανική κρίση, αλλά και οι ρωσο-ουκρανικές κρίσεις του 2006 και 2009, η υπερβολική εξάρτηση από μια χώρα μπορεί να διαταράξει την ενεργειακή ασφάλεια όλης της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Η Μόσχα χρησιμοποιεί τα μεγάλα αποθέματα φυσικού αερίου που διαθέτει ως όπλο για εξυπηρέτηση συγκεκριμένων γεωπολιτικών προτεραιοτήτων. Η Ευρωπαϊκη Ένωση έχει θέσει ως στόχο την απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο. Ακριβώς γύρω από αυτόν τον άξονα πρέπει να περιστραφούν οι σχεδιασμοί της ΚΔ και με αυτόν τον τρόπο ίσως επέλθουν τα ποθούμενα αποτελέσματα για την επίλυση του Κυπριακού. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ενέργειες της Λευκωσίας δεν σημαίνει ότι θα είναι αντίθετες με αυτές της Ρωσίας και τα ρωσικά συμφέροντα. Τουναντίον μπορεί να χαρακτηρίζονται από αμοιβαία συνεργασία.
Συμπερασματικά, το θέμα του φυσικού αερίου είναι ένα πολυπαραγοντικό μοντέλο και, ως γνωστόν, όσο πιο πολλοί παράγοντες υπεισέρχονται σε ένα πρόβλημα, η λύση του καθίσταται ακόμα πιο δύσκολη. Γι’ αυτό, λοιπόν, οι χειρισμοί της ΚΔ πρέπει να είναι απόλυτα ορθολογικοί, σταθμίζοντας τα ενδεχόμενα οφέλη έναντι των όποιων δυνητικών κινδύνων με σκόπο την κάμψη της τουρκικής αδιαλλαξίας και την επίλυση του Κυπριακού.
ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ
Επικεφαλής Γεωστρατηγικού Παρατηρητηρίου Μέσης Ανατολής - Ανατολικής Μεσογείου (ΓΕΩΠΑΜΕ)