Ισραήλ: Όχι σε στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου από την Τουρκία

Σύμφωνα με τον καθηγητή, δρα Ανδρέα Θεοφάνους, που πρόσφατα μετέβη στη χώρα
Γιατί δεν μπορεί να λειτουργήσει για μας το βοσνιακό ή το βελγικό μοντέλο - Η Ε.Ε. είναι σχετικά απούσα, οι ΗΠΑ σε αναδίπλωση, ενώ η τουρκική αναθεωρητική πολιτική είναι σε έξαρση - Δεν αποκλείονται νέα κράτη - Η Κύπρος να καταφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης - Η ρωσική παρουσία στη Μεσόγειο
ΑΦΕΛΕΙΣ και μη ρεαλιστικές οι στρατηγικές μας επιλογές για το περιεχόμενο της λύσης του Κυπριακού
Οι Ισραηλινοί δεν μπορεί να είναι βασιλικότεροι των Κυπρίων στην αναζήτηση λύσης του Κυπριακού. Αυτή είναι μια από τις σημαντικές διαπιστώσεις και συμπεράσματα στα οποία ο δρ Ανδρέας Θεοφάνους, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, προβαίνει, με αφορμή συμμετοχή του ιδίου και συναδέλφων του καθηγητών σε σημαντικό συνέδριο στο Ισραήλ. Εκτός από τον δρα Θεοφάνους, η ομάδα αποτελείτο από τους Επιστημονικούς Συνεργάτες του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων, Γιώργο Κέντα, Επίκουρο Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων, Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου, Ιστορικό και Διεθνολόγο και Θεόδωρο Τσακίρη, Επίκουρο Καθηγητή Γεωπολιτικής των Υδρογονανθράκων, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και Επικεφαλής του Ενεργειακού Προγράμματος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
Ο δρ Θεοφάνους, σε συνέντευξη που παραχώρησε στην Κυριακάτικη «Σ», είναι ξεκάθαρος: «Προφανώς το Ισραήλ δεν επιθυμεί να δει την Κύπρο κάτω από τον στρατηγικό έλεγχο της Τουρκίας. Όμως το Ισραήλ δεν μπορεί να είναι βασιλικότερο του βασιλέα. Κατ’ επανάληψιν μου έχει λεχθεί τα τελευταία χρόνια ότι οι στρατηγικές μας επιλογές για το περιεχόμενο της λύσης του Κυπριακού ανήκουν στη σφαίρα μιας ρομαντικής σχολής σκέψης - για τους ρεαλιστές αυτό αποτελεί μέγιστη αφέλεια». Ο δρ Θεοφάνους λέγει στη συνέντευξή του:
Σύνορο και κόμβος
Ομάδα του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας συμμετείχε πρόσφατα σε σημαντικό συνέδριο στο Ισραήλ. Ποιο ήταν το θέμα και το αντικείμενό του; Τα μέλη της ομάδας πού εστίασαν τις παρεμβάσεις τους;
Η επίσκεψη ομάδας του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, στο Begin-Sadat Center και στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan, εμπεριείχε δύο διαστάσεις:
(α) η πρώτη αφορούσε κλειστές συζητήσεις για περιφερειακά προβλήματα, την κατάσταση στην Τουρκία και την ευρύτερη Μέση Ανατολή καθώς και το διεθνές περιβάλλον,
(β) η δεύτερη αφορούσε ανοικτό συνέδριο με εισηγήσεις της ομάδας του Κέντρου για τις εξελίξεις στην Ε.Ε., την Κύπρο, το Κυπριακό, την Τουρκία καθώς και για τα ενεργειακά ζητήματα και τις ευρύτερες γεωστρατηγικές διαστάσεις.
Ως ομάδα επιστρέψαμε στην Κύπρο με νέες εμπειρίες και νέες γνώσεις - το ταξίδι αυτό δημιούργησε πρόσθετη αξία.
Ε.Ε. - Δύση δεν κατανοούν
Ποιες είναι οι στρατηγικές παράμετροι της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου και πώς συναρτώνται προς την πρόσφατη γεωπολιτική αναβάθμισή της;
Διά μέσου των αιώνων η περιοχή αυτή ήταν/είναι σημαντική. Μεταξύ άλλων σημειώνεται ότι ήταν/είναι πεδίο συνάντησης τριών θρησκειών, Ανατολής και Δύσης καθώς και του οικονομικού Βορρά και Νότου. Η ανεύρεση/ανακάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο συμβάλλει προς την περαιτέρω αναβάθμισή της. Παράλληλα, η αστάθεια στη Μέση Ανατολή καθιστά την περιοχή αυτή εξαιρετικής σημασίας για τη Δύση. Όμως, η Ε.Ε. είναι σχετικά απούσα, οι ΗΠΑ σε αναδίπλωση, ενώ ταυτόχρονα η τουρκική αναθεωρητική πολιτική είναι σε έξαρση. Φαίνεται ότι η Δύση και ειδικότερα η Ε.Ε. δεν κατανοεί επαρκώς ότι η συγκεκριμένη περιοχή είναι ουσιαστικό σύνορο αλλά και κομβικό σημείο.
Η περιοχή της Αν. Μεσογείου και δη της Μέσης Ανατολής είναι η πιο ασταθής στον κόσμο. Πώς μπορεί να επιτευχθεί ασφάλεια και σταθερότητα;
Σήμερα υπάρχει τεράστια αστάθεια στη Μέση Ανατολή και τα δεδομένα συνεχώς μεταβάλλονται. Οι εξελίξεις στη Συρία και στο Ιράκ είναι καταλυτικές και θα έχουν ευρύτερες προεκτάσεις. Αυτό αναπόφευκτα επιδρά και στην Ανατολική Μεσόγειο. Αξιολογείται η στάση της Τουρκίας η οποία κρίνεται έως αναθεωρητική και καταγράφονται οι αδυναμίες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επαναλαμβάνω, επίσης, το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είναι σε αναδίπλωση, ενώ δεν υπάρχει επαρκής κατανόηση τού τι συμβαίνει. Κάτω από αυτά τα δεδομένα, η κάθε χώρα προσπαθεί να προωθήσει τα συμφέροντά της. Σήμερα δεν υπάρχουν οι συνθήκες που θα εγγυηθούν την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην περιοχή. Επιπρόσθετα, η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ρωσίας και η απουσία της Ε.Ε. δεν συμβάλλουν προς αυτήν την κατάσταση.
Εμφάνιση νέων κρατών
Πώς και γιατί οι δραματικές εξελίξεις στη Συρία και στο Ιράκ επηρεάζουν την Κύπρο και ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν;
Στον βαθμό που οι ΗΠΑ αλλά η Δύση γενικότερα θα απαιτήσουν και θα αξιοποιήσουν την εμπλοκή της Τουρκίας για να αναχαιτισθεί το ισλαμικό κράτος, η Άγκυρα θα έχει απαιτήσεις. Μεταξύ άλλων, αυτό οδηγεί και στην ανοχή των τουρκικών επιδιώξεων και κινήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Πέραν τούτου, η διαφοροποίηση και σταδιακά η νομιμοποίηση νέων συνόρων στην ευρύτερη περιοχή δημιουργεί νέα δεδομένα. Προφανώς επηρεάζεται και η Κύπρος από τις εξελίξεις αυτές. Είναι καθοριστικής σημασίας να αναδειχθεί η Κύπρος ως σημείο σταθερότητας και ταυτόχρονα να έχει ουσιαστική συμμετοχή σε μια ενεργειακή προοπτική.
Είναι πιθανός ένας μελλοντικός ανασχεδιασμός συνόρων και η εμφάνιση νέων κρατών και γιατί;
Ο επαναπροσδιορισμός συνόρων και το ενδεχόμενο εμφάνισης νέων κρατών ήταν και εξακολουθεί να είναι αντικείμενο συζήτησης τα τελευταία χρόνια. Να μην ξεχνούμε ότι, όταν τα δεδομένα μεταβάλλονται, υπάρχει η ροπή για αλλαγές. Για παράδειγμα, όταν μια απόλυτη αρχή παραμερισθεί είναι δυνατό να υπάρξουν φυγόκεντρες τάσεις στη βάση εθνοτικών ή/και θρησκευτικών πυλώνων. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε νέες ανακατατάξεις. Έτσι συνέβη μετά το τέλος του καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν: είναι σημαντικό να κατανοηθεί ότι οι συγκεκριμένες αλλαγές ξεπερνούν τα όρια του Ιράκ. Θα εκπλαγώ αν στο άμεσο μέλλον ο χάρτης της περιοχής παραμείνει ως έχει.
Πώς κρίνεται η αναθεωρητική και επεκτατική πολιτική της Τουρκίας στην περιοχή της Αν. Μεσογείου μετά την παταγώδη αποτυχία της πολιτικής Νταβούτογλου για μηδενικά προβλήματα με τους γείτονές της;
Προφανώς το δόγμα Νταβούτογλου για μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες της Τουρκίας δεν ευσταθεί. Η Άγκυρα θέλει να επιβάλλει την πολιτική της αξιοποιώντας την ισχύ της. Ο τρόπος που αξιολογείτο η Τουρκία από την επίσημη ηγεσία τα τελευταία χρόνια ήταν το ολιγότερο αφελής και ταυτόχρονα επικίνδυνη. Η επικρατούσα κατάσταση είναι σχεδόν απρόβλεπτη και κατ’ επέκτασιν επικίνδυνη. Και όχι μόνο για μας.
Ισραήλ-Τουρκία και Κύπρος-παίκτες
Ποια είναι η πολιτική του Ισραήλ έναντι των φιλοδοξιών Ερντογάν και των επιδιώξεων του Ιράν;
Οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ είναι σαφώς διαφοροποιημένες σήμερα σε σχέση με το τι υπήρχε πριν από λίγα χρόνια. Το Ισραήλ αξιολογεί την Τουρκία του Ερντογάν με σοβαρό προβληματισμό και δεν την εμπιστεύεται.
Σε σχέση με το Ιράν, η υφιστάμενη φιλοσοφία στο Ισραήλ είναι ότι η χώρα αυτή αποτελεί στρατηγική απειλή. Μεταξύ άλλων, το Ισραήλ ανησυχεί πολύ από την ανάπτυξη πυρηνικών προγραμμάτων στο Ιράν. Όμως, θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι τα δεδομένα διαφοροποιούνται συνεχώς. Ως εκ τούτου, η πολιτική των κρατών δεν παραμένει αναλλοίωτη.
Πώς αναλύονται η εμπλοκή και τα συμφέροντα ισχυρών δρώντων στην περιοχή της Αν. Μεσογείου και τι σημαίνουν αυτά για την Κύπρο;
Υπάρχει αφενός μια αναδίπλωση των ΗΠΑ και, αφετέρου, υπάρχει η αίσθηση ότι οι Αμερικανοί δεν κατανοούν επαρκώς τα δεδομένα. Καταγράφεται, επίσης, η επιμονή της Ρωσίας για παρουσία στην ευρύτερη περιοχή. Το ενδεχόμενο συνεργασίας ΗΠΑ-Ρωσίας δεν συζητείται στον βαθμό που θα έπρεπε. Ταυτόχρονα η σχετική απουσία της Ε.Ε. όπως και η αδυναμία της Ένωσης να έχει μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας είναι στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να παραβλεφθούν. Έτσι, και μεταξύ άλλων, δημιουργούνται κενά. Προφανώς σε μια κατάσταση σαρωτικών αλλαγών η Κύπρος θα πρέπει να επιδιώξει να έχει στενές συνεργασίες με σοβαρούς, αξιόπιστους και δυνατούς «παίκτες». Σε διαφορετική περίπτωση, το κόστος θα είναι βαρύτατο.
Πώς αξιολογούνται οι άξονες Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου και ποια είναι η σημασία τους για την ασφάλεια και σταθερότητα στην περιοχή;
Ναι, ενώ υπάρχουν προσπάθειες για αναβάθμιση σχέσεων, νομίζω θα είναι υπερβολή και ευσεβής πόθος να μιλούμε για τέτοιους άξονες. Στον βαθμό που επιτευχθεί μια αναβαθμισμένη και ουσιαστική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου αυτό θα αποτελέσει θετική εξέλιξη.
Κύπρος, Βοσνία, Βέλγιο
Γιατί διεθνικά και πολυεθνικά κράτη, που στηρίζονται σε εθνοκοινοτικούς ή/και θρησκευτικούς πυλώνες δεν μπορούν να λειτουργήσουν στη Μέση Ανατολή αλλά και ευρύτερα;
Η σύγχρονη βιβλιογραφία για τα ζητήματα αυτά υπογραμμίζει τη σημασία της προώθησης ενός κοινού αξιακού συστήματος για διεθνικά και πολυεθνικά κράτη, για να αποτραπούν οι διαιρετικές τάσεις. Μια τέτοια φιλοσοφία ενθαρρύνει ενοποιητικές τάσεις και τη νομιμοποίηση μιας κατάστασης πραγμάτων. Τα μοντέλα της συναινετικής δημοκρατίας, που στηρίζονται σε εθνοκοινοτικούς ή/και θρησκευτικούς πυλώνες, έχουν αποτύχει παταγωδώς στη Μέση Ανατολή για πολλούς λόγους: μεταξύ άλλων, ο χαμηλός βαθμός ανοχής στη διαφορετικότητα καθώς και ο σχετικά απόλυτος τρόπος αξιολόγησης ζητημάτων.
Αλλά και στην Ευρώπη τα μοντέλα αυτά είναι τουλάχιστον δυσλειτουργικά. Στη Βοσνία υπάρχει αποτυχία, ενώ ακόμα και στο Βέλγιο το μοντέλο αυτό είναι προβληματικό. Δεν πιστεύω ότι ένα τέτοιο μοντέλο θα είναι βιώσιμο στην Κύπρο. Πέραν τούτου, ο ρόλος της Τουρκίας σε ολόκληρη την Κύπρο θα είναι καθοριστικός στα πλαίσια μιας τέτοιας λύσης.
Ρομαντικές οι επιλογές της Κύπρου
Μια διζωνική λύση του Κυπριακού με εγγυητικό ή και παρεμβατικό ρόλο της Τουρκίας πώς θα αντιμετωπιζόταν, π.χ. από το Ισραήλ; Πώς αξιολογούνται οι διμερείς σχέσεις Κύπρου-Ισραήλ;
Προφανώς το Ισραήλ δεν επιθυμεί να δει την Κύπρο κάτω από τον στρατηγικό έλεγχο της Τουρκίας. Όμως το Ισραήλ δεν μπορεί να είναι βασιλικότερο του βασιλέα. Κατ’ επανάληψιν μου έχει λεχθεί τα τελευταία χρόνια ότι οι στρατηγικές μας επιλογές για το περιεχόμενο της λύσης του Κυπριακού ανήκουν στη σφαίρα μιας ρομαντικής σχολής σκέψης - για τους ρεαλιστές αυτό αποτελεί μέγιστη αφέλεια.
Οι σχέσεις Κύπρου-Ισραήλ αποτιμώνται ως θετικές αλλά υπάρχουν σοβαρά περιθώρια βελτίωσής τους. Πέραν των στρατηγικών επιδιώξεων των δύο πλευρών, είναι σημαντικό να υπάρχει μια ισχυρή κυβέρνηση στην Κύπρο καθώς και ένα αξιόπιστο, σοβαρό και αποτελεσματικό κράτος. Δεν μπορώ να ισχυρισθώ ότι υφίστανται τα στοιχεία αυτά σήμερα στην Κύπρο. Και αυτό με θλίβει.
Ποιο ρόλο ή και επιπτώσεις μπορεί οι υδρογονάνθρακες να παίξουν ή και να προκαλέσουν στην ασταθή αυτή περιοχή;
Η σωστή και αποτελεσματική αξιοποίηση των υδρογονανθράκων πρέπει να αποτελεί έναν ζωτικό στόχο. Πέραν των οικονομικών ωφελημάτων για την Κύπρο, είναι δυνατό να εδραιωθούν ευρύτερες περιφερειακές συνεργασίες, οι οποίες να συμβάλουν στην ασφάλεια και τη σταθερότητα. Η Τουρκία, πάντως, παραμένει ένας εξαιρετικά δύσκολος γείτονας. Και έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις. Η επιμονή για τη λύση των αγωγών πρέπει να προβληματίσει και κυρίως να μη μας εγκλωβίσει σε ασύμφορα και δυνητικά επικίνδυνα αδιέξοδα.
Επίσης, η Κύπρος θα πρέπει, μεταξύ άλλων, και για σκοπούς ουσίας αλλά και τακτικής να κινηθεί προς το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και να ζητήσει δεσμευτικές αποφάσεις. Αυτό προϋποθέτει συνυποσχετικό μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Τουρκίας. Η Τουρκία θα αρνηθεί να προσυπογράψει με την Κυπριακή Δημοκρατία ένα τέτοιο συνυποσχετικό. Αυτό θα καταγραφεί. Πέραν τούτου, για να έχει η Κύπρος οφέλη θα πρέπει να καταστεί ένα αποτελεσματικό κράτος με ένα πλέγμα ισχυρών συνεργασιών.
Πότε, πώς και γιατί ένα κράτος οφείλει και μπορεί να είναι αποτελεσματικό στη διακυβέρνηση μιας χώρας;
Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε ένα κράτος πρέπει να είναι αξιόπιστο, σοβαρό και αποτελεσματικό, ώστε να είναι σε θέση να εξυπηρετεί τους πολίτες του - προσφέροντάς τους ασφάλεια, ευημερία και ευνομία. Θλίβομαι που επαναλαμβάνω ότι το κυπριακό κράτος σήμερα δεν είναι ούτε αξιόπιστο ούτε σοβαρό, ούτε αποτελεσματικό. Μπορεί, όμως, και πρέπει να γίνει.