ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Ο χάρτης της αστάθειας

Η Μέση Ανατολή είναι σήμερα πιο βίαιη, πιο άστατη και πιο περίπλοκη από ποτέ
Συχνά ακούμε πως η Κύπρος είναι πηγή σταθερότητας σε μιαν από τις πιο άστατες περιοχές του πλανήτη. Η επιχείρηση στη Λωρίδα της Γάζας, η εκκένωση ξένων υπηκόων από τη Λιβύη και η όλο και πιο εύθραυστη κατάσταση στο Ιράκ, είναι χαρακτηριστικά που καθιστούν τη Μέση Ανατολή και τον αραβικό κόσμο γενικότερα ιδιαίτερα ασταθή. Τι συμβαίνει, όμως, σε αυτό το μέρος της Γης; Πώς καθορίζονται οι συμμαχίες και οι εχθρότητες, και γιατί τόσα εκατομμύρια κόσμου ζουν σε συνθήκες τόσο μεγάλης ανασφάλειας;

Τα ζητήματα αυτά χαρτογραφεί ο Ίαν Μπλακ στη βρετανική εφημερίδα «Γκάρντιαν», υπό τον τίτλο «Ένας οδηγός στην πολιτική της Μέσης Ανατολής το 2014». Όπως σχολιάζει ο Μπλακ, «η Μέση Ανατολή είναι σήμερα πιο βίαιη, πιο άστατη και πιο περίπλοκη από ποτέ», παρουσιάζοντας συνοπτικά τι ισχύει σε κάθε χώρα, ποιος υποστηρίζει ποιον και ποιος πολεμά ποιον.
ΙΡΑΚ
Πληθυσμός: 33 εκατομμύρια
Κατάσταση: Οι προοπτικές της χώρας εξαρτώνται από τη δυνατότητα του δυσλειτουργικού πολιτικού συστήματος να καταστεί πιο αντιπροσωπευτικό. Ο σιίτης Πρωθυπουργός Νούρι αλ-Μαλίκι προκάλεσε την άγρια αντίδραση της σουνιτικής μειονότητας, που ποτέ δεν αποδέχτηκε πως έχασε το στάτους που διατηρούσε επί Σαντάμ Χουσέιν. Η ISIS είναι σκληρή και φανατική, και ο εξτρεμισμός της έχει τροφοδοτήσει τις διακρίσεις κατά των σουνιτών. Προκαλεί, δε, την αντίδραση σιιτών ανταρτών, που διασυνδέονται με το Ιράν. Οι σουνιτικές φυλές και οι Κούρδοι επίσης αμύνονται. Ο διαχωρισμός του Ιράκ σε κουρδικές, σουνιτικές και σιιτικές περιοχές είναι ένα πιθανό αποτέλεσμα, αλλά η επίσημη διχοτόμηση θα σήμαινε θάνατο σε επικούς αριθμούς.
Υποστηρίζει: Άσαντ
Εναντίον: ISIS, Σαουδική Αραβία
ΙΡΑΝ
Πληθυσμός: 81 εκατομμύρια
Κατάσταση: Έχει περισσότερη δύναμη στο Ιράκ αυτόν τον καιρό απ’ όσο οι Αμερικανοί. Ο στρατηγός Qassem Suleimani οργανώνει την άμυνα του Ιράν κατά της ISIS. Οι Ιρανοί αποδίδουν μεγάλη σημασία στην προστασία των σιιτικών ιερών χώρων Karbala και Najaf, και απεχθάνονται τους σουνίτες εξτρεμιστές, κατηγορώντας τη Σαουδική Αραβία ότι τους υποστηρίζει. Η άνοδος του Χασάν Ρουχανί στην εξουσία αναπτέρωσε της ελπίδες για εσωτερικές αλλαγές στην Ισλαμική Δημοκρατία, όμως το εσωτερικό μέτωπο είναι περίπλοκο, με τον ανώτατο ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενέι να αποφασίζει για θέματα εθνικής ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένου του αμφιλεγόμενου πυρηνικού προγράμματος. Η Τεχεράνη αποδίδει μεγάλη σημασία στη σχέση της με την Χεσμπολάχ.
Υποστηρίζει: Άσαντ, Μαλίκι, Χαμάς.
Εναντίον: ISIS, Ισραήλ, Σαουδική Αραβία.
ΣΥΡΙΑ
Πληθυσμός: 22 εκατομμύρια
Κατάσταση: Ο Άσαντ, ο οποίος προέρχεται από την αλεβιτική μειονότητα της χώρας, επανεκλέγηκε για τρίτη θητεία τον Ιούνιο. Έχει καλούς λόγους να πιστεύει πως τα πράγματα θα κυλήσουν τελικά όπως τα θέλει, κατά το τέταρτο έτος του πολέμου, καθώς οι κυβερνητικές δυνάμεις, με την υποστήριξη της Χεσμπολάχ και των Ιρακινών σιιτών ανταρτών, έχουν το πάνω χέρι, ελέγχοντας τη Δαμασκό και τον διάδρομο προς τη θάλασσα, καθώς και τη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, το Χαλέπι. Οι νεκροί υπολογίζονται σε 150.000 και οι πρόσφυγες σε εκατομμύρια, ενώ η οικονομία είναι διαλυμένη. Το εμβρυϊκό χαλιφάτο της ISIS στα σύνορα με το Ιράκ είναι πιθανόν να συνεχίσει να αποτελεί μαγνήτη για τους σουνίτες εξτρεμιστές. Ο φόβος για την ISIS έχει περιορίσει την υποστήριξη που προσέφερε η Δύση στους αντιπάλους του Άσαντ.
Υποστηρίζει: Ιράν, Χεζμπολάχ, Μαλίκι
Εναντίον: Σαουδική Αραβία, χώρες του Κόλπου, Ισραήλ
ΛΙΒΑΝΟΣ
Πληθυσμός: 5,9 εκατομμύρια
Κατάσταση: Μια πολυκερματισμένη χώρα, που έχει υποφέρει από τον συριακό πόλεμο και φιλοξενεί πέραν του ενός εκατομμυρίου προσφύγων. Η υπεράσπιση του Άσαντ από τη Χεσμπολάχ έχει αυξήσει την ένταση με τη σουνιτική κοινότητα της χώρας και έχουν καταγραφεί πολλές βομβιστικές επιθέσεις από ακραίες ομάδες.
Υποστηρίζει: Κανέναν ξεκάθαρα, λόγω της εύθραυστης εσωτερικής κατάστασης
Εναντίον: Ισραήλ
ΙΟΡΔΑΝΙΑ
Πληθυσμός: 7,9 εκατομμύρια
Κατάσταση: Η χώρα φιλοξενεί 600.000 Σύρους πρόσφυγες, πέραν των κυμάτων εκτοπισμένων Παλαιστινίων και Ιρακινών του παρελθόντος. Διαθέτει μια μικρή, περιορισμένων πόρων μοναρχία, που είναι όμως υπέρ της Δύσης και φρόντισε να διαχειριστεί την Αραβική Άνοιξη πολύ καλύτερα από άλλους. Η Ιορδανία επέτρεψε διακριτικά τη δίοδο σαουδικών όπλων και εκπαίδευση της CIA προς τη Συρία. Οι ηγέτες της φοβούνται τα ερείσματα της ISIS στους δυσαρεστημένους σουνίτες, αλλά διαθέτει τις καλύτερες μυστικές υπηρεσίες σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο.
Υποστηρίζει: Σαουδική Αραβία, Σίσι
Εναντίον: Άσαντ, ISIS
ΤΟΥΡΚΙΑ
Πληθυσμός: 81 εκατομμύρια
Κατάσταση: Η Τουρκία δεν επιθυμεί ένα τεμαχισμένο Ιράκ και είναι επιφυλακτική για τις επιθέσεις της ISIS. Ανησυχεί, επίσης, για την κουρδική ανεξαρτησία, λόγω της δικής της κουρδικής μειονότητας. Η Κυβέρνηση δεν αντέδρασε με την κατάληψη του Κιρκούκ. Έχει σοβαρά συμφέροντα που σχετίζονται με την ενέργεια στο βόρειο Ιράκ και προσέφερε μεγάλη υποστήριξη στους αντάρτες που αγωνίζονταν κατά του Άσαντ. Προτιμά τη Μουσουλμανική Αδελφότητα της συριακής αντιπολίτευσης.
Υποστηρίζει: Μουσουλμανική Αδελφότητα, Χαμάς
Εναντίον: Άσαντ, Σίσι
ΙΣΡΑΗΛ
Πληθυσμός: 7,8 εκατομμύρια
Κατάσταση: Η επιχείρηση στη Γάζα είχε ως στόχο τους πυραύλους και «τα τούνελ της τρομοκρατίας» της Χαμάς, και έχει σκοτώσει περισσότερους Παλαιστινίους από οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση του παρελθόντος. Η κυβέρνηση Νετανιάχου υποστηρίζει τον εποικισμό των κατεχόμενων περιοχών και δεν επιθυμεί ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος. Φοβάται ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν θα απειλήσει την πυρηνική του ηγεμονία. Το Ισραήλ έχει ειρηνευτικές συμφωνίες με την Ιορδανία και την Αίγυπτο, αλλά έχει χάσει μέρος της διεθνούς υποστήριξης της οποίας τύγχανε.
Υποστηρίζει: Σίσι, Ιορδανία, Άσαντ, Σαουδική Αραβία, τους Κούρδους του Ιράκ
Εναντίον: Ιράν, Χαμάς, Χεζμπολάχ, ISIS
ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ
Πληθυσμός: 1,8 εκατομμύριο (Γάζα), 2,7 εκατομμύρια (Δυτική Όχθη)
Κατάσταση: Οι προοπτικές για ειρήνη με το Ισραήλ έγιναν πιο αδύναμες λόγω της Αραβικής Άνοιξης και των διαφωνιών ανάμεσα στην PLO στη Δυτική Όχθη και τη Χαμάς στη Γάζα. Το Ισραήλ κατηγόρησε τη Χαμάς για τη δολοφονία τριών εφήβων στη Δυτική Όχθη και ξεκίνησε την επιχείρησή του. Ο ηγέτης των Παλαιστινίων Μαχμούντ Αμπάς, ο οποίος χαίρει της υποστήριξης της Δύσης, εμφανίζεται αδύναμος και δεν έχει να επιδείξει τίποτα σε επίπεδο συνεργασίας για την ασφάλεια με το Ισραήλ. Δεν υπάρχει ειρηνευτικός διάλογος σε εξέλιξη.
Υποστηρίζει: Η PLO όλα τα αραβικά κράτη, η Χαμάς την Τουρκία και το Κατάρ
Εναντίον: Η PLO το Ισραήλ, η Χαμάς το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο
ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ
Πληθυσμός: 27,3 εκατομμύρια
Κατάσταση: Η Σαουδική Αραβία, μαζί με το Κατάρ, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα προσέφεραν οικονομική βοήθεια στους σουνίτες αντάρτες στη Συρία και το Ιράκ. Επιχειρηματίες και κληρικοί προώθησαν την ISIS και την Jabhat al-Nusra, όμως η Κυβέρνηση τώρα συνεργάζεται με τις ΗΠΑ και υποστηρίζει μόνο μη τζιχαντιστικές ισλαμικές ομάδες. Η χώρα έχει επικεντρωθεί στην αποφυγή της τρομοκρατίας, λόγω των φόβων για τις αντιδράσεις πρώην ανταρτών.

Οι πολίτες της Σαουδικής Αραβίας που ταξιδεύουν προς το Ιράκ, πλέον, αντιμετωπίζουν πρόστιμο. Ο Βασιλιάς Αμπντάλλα τρομοκρατήθηκε από την εκδίωξη του Χόσνι Μουμπάρακ το 2011 και είναι πολύ θυμωμένος με τον Μπαράκ Ομπάμα. Οι Σαουδάραβες ανησυχούν, επίσης, ότι αν υπάρξει συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, θα τους εγκαταλείψουν οι ΗΠΑ. Έχουν κατηγορηθεί ότι υποστηρίζουν κρυφά την επίθεση του Ισραήλ στη Χαμάς.
Υποστηρίζει: Σύρους επαναστάτες (όχι την ISIS), Σίσι, Μπαχρέιν
Εναντίον: Άσαντ, Μαλίκι, Ιράν, Χαμάς, Μουσουλμανική Αδελφότητα
ΜΠΑΧΡΕΪΝ
Πληθυσμός: 1,3 εκατομμύριο
Κατάσταση: Πρόκειται για μια σουνιτική μοναρχία που υποστηρίζεται από τη Δύση και φιλοξενεί την αμερικανική ναυτική βάση. Καταπιέζει την ανήσυχη σιιτική πλειοψηφία του νησιού, παρά το γεγονός πως δηλώνει δεσμευμένο στην πολιτική μεταρρύθμιση. Το Μπαχρέιν βρίσκεται στην καρδιά του σεκταριανού ρήγματος της περιοχής.
Υποστηρίζει: Σαουδική Αραβία
Εναντίον: Ιράν
ΚΑΤΑΡ
Πληθυσμός: 2,1 εκατομμύρια
Κατάσταση: Εξαιρετικά πλούσια χώρα του Κόλπου, η οποία έχει τον έλεγχο του δικτύου Al Jazeera. Υποστηρίζει τους ισλαμιστές και έχει ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, που διαφέρει από τη Σαουδική Αραβία και τους υπόλοιπους γείτονες στον Κόλπο.
Υποστηρίζει: Μουσουλμανική Αδελφότητα, Χαμάς
Εναντίον: Σίσι
ΥΕΜΕΝΗ
Πληθυσμός: 26 εκατομμύρια
Κατάσταση: Είναι η φτωχότερη αραβική χώρα και της τελειώνει το νερό και το πετρέλαιο. Οι επιθέσεις των Αμερικανών από τη Σαουδική Αραβία έχουν ως στόχο την Αλ Κάιντα, αλλά συχνά σκοτώνουν και αθώους πολίτες. Οι προσπάθειες για εκεχειρία μεταξύ του στρατού της Υεμένης και τους αντάρτες houthi (οι οποίοι λέγεται ότι υποστηρίζονται από το Ιράν) έχουν αποτύχει. Στις αρχές του χρόνου, το φυλετικό σαμποτάζ στην ηλεκτροδότηση άφησε την πρωτεύουσα Σαάνα χωρίς ρεύμα, προκαλώντας μαζικές διαδηλώσεις, που ζητούσαν την παραίτηση της Κυβέρνησης.
Υποστηρίζει: Σαουδική Αραβία
Εναντίον: Αλ Κάιντα, Ιράν
ΑΙΓΥΠΤΟΣ
Πληθυσμός: 86,9 εκατομμύρια
Κατάσταση: Ο Πρόεδρος αλ Σίσι, που εξελέγη τον Ιούνιο, ορκίστηκε να διαλύσει τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και την έχει θέσει εκτός νόμου, ως τρομοκρατική οργάνωση. Η στρατιωτική του κυβέρνηση είχε ανατρέψει τον εκλελεγμένο αλλά μη δημοφιλή Πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι, σκοτώνοντας και φυλακίζοντας χιλιάδες. Η Αίγυπτος αποδίδει μεγάλη σημασία στην καταστροφή των τζιχαντιστών του Σινά, στα σύνορα με το Ισραήλ. Έχει ειρηνευτική συμφωνία με το Ισραήλ και ζητά αμερικανική στρατιωτική βοήθεια. Λαμβάνει τεράστια οικονομική βοήθεια από τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ. Κατηγορείται ότι υποστηρίζει το Ισραήλ κατά της Χαμάς.
Υποστηρίζει: Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κουβέιτ, Ιορδανία, Άσαντ
Εναντίον: Μουσουλμανική Αδελφότητα, Χαμάς, ISIS, Ιράν, Κατάρ
ΛΙΒΥΗ
Πληθυσμός: 6,2 εκατομμύρια
Κατάσταση: Τρία χρόνια μετά την ανατροπή του Μουαμάρ Γκαντάφι από αντάρτες υποστηριζόμενους από το ΝΑΤΟ, είναι μια διαλυμένη χώρα. Η κεντρική κυβέρνηση στην Τρίπολη αδυνατεί να ελέγξει τις εκατοντάδες αντάρτικες ομάδες, κυρίως τους τζιχαντιστές του Ansar al-Sharia. Ο πρώην στρατηγός Khalifa Haftar ξεκίνησε πόλεμο «αξιοπρέπειας» κατά των ισλαμιστών. Υπάρχει χαμηλή προσέλευση στις εκλογές, ανταρτοπόλεμος και προβλήματα με την παροχή ρεύματος, νερού και καυσίμων επί καθημερινής βάσης. Το κλείσιμο πρεσβειών καταδεικνύει τις ανησυχίες της διεθνούς κοινότητας.
Υποστηρίζει: Σίσι
Εναντίον: Κατάρ
ΤΥΝΗΣΙΑ
Πληθυσμός: 10,9 εκατομμύρια
Κατάσταση: Είναι η μοναδική χώρα στην οποία η Αραβική Άνοιξη πέτυχε. Ο εκδιωχθείς δικτάτορας Μπεν Αλί ζει εξόριστος στη Σαουδική Αραβία. Το ισλαμικό κόμμα al-Nahda, που συνδέεται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, ξεχωρίζει γιατί έχει κατανοήσει την ανάγκη να μοιράζεται την εξουσία με τους αντιπάλους και δεν προωθεί τόσο τη Σαρία. Το πολιτικό σύστημα παραμένει εύθραυστο, ενώ η κατάσταση σε Αίγυπτο και Λιβύη καθιστούν ακόμη δυσκολότερη την επίτευξη σταθερότητας.
Υποστηρίζει: Αλγερία, Μαρόκο, Λιβύη
Εναντίον: Τζιχαντιστών