Από τους Λόγους και τα Έργα των Τριών Ιεραρχών

Από πού ν’ αρδεύσουμε τα αυχμηρά τοπία των δυσοίωνων καιρών και ποιες ελπίδες να θρέψουμε στον αιώνα των απάνθρωπων εκβαρβαρώσεων και των στυγνών συμφερόντων, των αντίχριστων μηνυμάτων και των βίαιων ανατροπών; Παρατεταμένα τα σήματα κινδύνου και οι συνεχείς εκκλήσεις των απόκληρων, των αδύνατων και αδικημένων κραυγές απόγνωσης στα σύνορα του κόσμου. Ποια κύμβαλα αλαλάζοντα κούφιων υποσχέσεων ν’ αποκριθούν και ποια πειθήνια όργανα κέντρων εξουσίας ή συνωμοτικών «μυστικών θιάσων» ν’ αφουγκραστούν τη φωνή της δικαιοσύνης;
Και όμως, στους δρόμους των ενσυνείδητων πιστών της Ορθοδοξίας η απαντοχή μπροστά στα αδιέξοδα διαλύει το έρεβος της απελπισίας· όπως πέρα από τα σκοτεινά μονοπάτια των δόλιων προσωπείων διαφέγγει το αληθινό πρόσωπο της ελληνοχριστιανικής παιδείας. Γιατί, έχουμε το προνόμιο ν’ ακολουθούμε φωτεινούς οδοδείχτες στις δύσκαμπτες οδοιπορίες του βίου και στους κλυδωνισμούς του σκάφους της πολιτείας μας αείφωτους φάρους τους Τρεις Ιεράρχες, «τους την οικουμένην...πυρσεύσαντας».

Εξαιρέσει, βεβαίως, κάποιων νεοφανών πολιτικών, αρνητών του Ευαγγελίου, που ευαγγελίζονται ανερμάτιστες ελπίδες ή κάποιων όψιμων Ιουλιανών Παραβατών, που «χωρίς αιδώ» μυκτηρίζουν τον Ευαγγελικό και Πατερικό Λόγο. Αλλά «χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται», κατά τη ρήση του Ντοστογιέφσκι. Στις έωλες, ωστόσο, αθεϊστικές τους εμμονές απαντούν οι ίδιοι «οι μελίρρυτοι ποταμοί της σοφίας», που με τα νάματα της θεογνωσίας τους καταρδεύουν τα στερεμένα αυλάκια του νου και τα στέρφα ξεροτόπια της ψυχής.
Οι μέρες μας δεν διαφέρουν από τη δική τους τρικυμιώδη εποχή, τον μεταβατικό 4ο αιώνα: των ποικιλώνυμων κινδύνων, της τρομοκρατίας και της ανασφάλειας, των πολυπολιτισμικών αναστατώσεων και πολιτικοκοινωνικών μεταπτώσεων, των ηθικών εκτροπών, των αιρετικών στρεβλώσεων και των σκευωριών μιας διεφθαρμένης άρχουσας τάξης. «Πά­ντα θο­ρύ­βων γέ­μει και τα­ρα­χής. Πάντα σκόπε­λοι και κρη­μνοί. Πά­ντα ύφα­λοι και σπι­λά­δες. Πά­ντα φό­βοι, και κίν­δυ­νοι, και υ­πο­ψί­αι, και τρόμοι, και αγω­νί­αι», αναφωνεί ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Εκτός από τον έσχατο αυτό φόβο των πολιτικών και εμπόλεμων αναταραχών στην κοινωνία των πρώτων βυζαντινών χρόνων, προπομπών των σημερινών εμφυλιοπολεμικών πεδίων και των τρομοκρατικών επιθέσεων, ο Χρυσορρήμων περιγράφει και άλλες εύλογες φοβίες, που πανομοιότυπα αντανακλούν τις δικές μας μέσα από την πτώχευση της σύγχρονης οικονομικής κρίσης.

Έτσι, ο εμπερίστατος άν­θρω­πος «δέ­δοι­κε και τρέ­μει πε­νί­αν», ενώ άλλοι τρομοκρατούνται «υπέρ ενε­χύ­ρων, υπέρ του κε­φα­λαί­ου, υπέρ των γραμματείων, υπέρ των τόκων, υ­πέρ των εγ­γυ­ω­μέ­νων», χωρίς να απολείπει ο φόβος και τους ίδιους τους πλουσίους. Καίρια απήχηση της πρόσφατης είδησης για τους 10.000 πτωχεύσαντες στον τόπο μας και τη δεινή θέση των εγγυητών τους.
Παράλληλα και σε συνύφανση των ως άνω αιτίων και αιτιατών ο Βασίλειος εναγωνίως ερωτά: «Μέχρι πότε θα υπάρχει πλούτος, που είναι η αφορμή του πολέμου;» και ο Γρηγόριος αποφαίνεται κατηγορηματικά: «Μητέρα των πολέμων είναι η πλεονεξία, οι πόλεμοι γεννούν την υψηλή φορολογία, την καταδίκη των πολιτών».

Στον αντίποδα της ατομικιστικής αναλγησίας υψώνεται η αλληλεγγύη και η αφειδής προσφορά στον πάσχοντα συνάνθρωπο: «όπου γαρ το εμόν και το σον εκεί πάσα μάχης ιδέα και φιλονικίας υπόθεσις», τονίζει ο ιερός Χρυσόστομος, ενώ ο Μέγας Βασίλειος αφυπνίζει παραινετικά: «αν αυτός που απογυμνώνει τον ντυμένο ονομάζεται λωποδύτης, αυτός που, αν και μπορεί, δεν ντύνει τον γυμνό, δεν είναι το ίδιο;». Και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος συμβουλεύει: «Μην τεντώνεις τα χέρια σου στον ουρανό, αλλά στα χέρια των φτωχών. Αν εκτείνεις τα χέρια σου στα χέρια των φτωχών, έφτασες την κορυφή του ουρανού».
τος, που είναι η αφορμή του πολέμου: Οι
εξοπλισμοί γίνονται για την απόκτηση του
πλούτου»
τος, που είναι η αφορμή του πολέμου: Οι
εξοπλισμοί γίνονται για την απόκτηση του
πλούτου» (ΒΕΠ 54, 74, 6).
Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, συμπληρώνοντας τον προβληματισμό του Μ. Βασιλείου λέει: «Μητέρα των πολέμων είναι η πλεονεξία, οι πόλεμοι με τη σειρά τους γεννούν την υψηλή φορολογία, που είναι η αυστηρότητα καταδίκη των πολιτών» (ΒΕΠ 59, 141). περισσότερα:Οι Τρεις Ιεράρχες, εντούτοις, δεν αρκούνται σε αποτιμήσεις θεωρητικών διαπιστώσεων και κηρυγματικές προτροπές κοινωνικής δικαιοσύνης, ειρηνολογίας και αγαπολογίας, αλλά αποδεικνύονται με έμπρακτη υποδειγματική φιλανθρωπία, κατά το Ομηρικό ιδεώδες, «λόγων τε ρητήρες έργων τε πρηκτήρες».

Ο Βασίλειος δεν στηλιτεύει μόνο τους μαυραγορίτες, που πλουτίζουν εις βάρος των λιμοκτονούντων, και δεν υπερασπίζεται απλώς τα συμφέροντα των εργατών στα ορυχεία του Ταύρου, αλλά στη «Βασιλειάδα» του καταφεύγουν χιλιάδες ασθενών και απόρων αδιακρίτως φυλής και δόγματος.

Ο Χρυσόστομος συνιστά στους πιστούς, αντί των χρημάτων για τη διακόσμηση των ναών, να ελεούν αυτοπροσώπως τους φτωχούς. Η υποδεικτική του ρήση επίσης για την εφαρμογή των λόγων σε έργα συνοψίζει την ανθρωπιστική θεολογία ή τη θεολογική χριστιανική ανθρωπολογία και των Τριών Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας: «Δεν θα υπήρχε ανάγκη για λόγια... αν επιδεικνύαμε έργα. Κανείς δεν θα ήταν άθεος, αν εμείς είμαστε χριστιανοί όπως πρέπει».