Ψηφιακή ζωή, η άλλη εξάρτηση

Η EΘΙΣΤΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΜΕ ΙΝΤΕΡΝΕΤ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΤΖΟΓΟ
Μια παθολογική χρήση, που επηρεάζει αρνητικά το άτομο και ένα μεγάλο εύρος συμπεριφορών, όπου απουσιάζει ο έλεγχος των παρορμήσεων
«Στον κυβερνοχώρο, πολλοί λειτουργούν διατηρώντας την ανωνυμία τους, δεν στιγματίζονται κι αυτό τούς βοηθά να συνεχίζουν άφοβα την εξάρτησή τους. Στο πλαίσιο της ψυχοδιάσπασης, οι χρήστες του διαδικτύου μπορεί να βιώνουν μια ψηφιακή ζωή, που φέρνει μεγάλες συγκρούσεις»
«Τον διαδικτυακό τζόγο μπορείς σήμερα να τον παίξεις από το κινητό σου τηλέφωνο, φτάνει να υπάρχουν λεφτά στην κάρτα σου. Έτσι, ο κακός εαυτός σου σού λέει να παίξεις, γιατί αύριο μπορεί να λυπάσαι που δεν έπαιξες και κέρδισε ο άλλος...»
Μέχρι τώρα μιλούσαμε για εξάρτηση σε ουσίες. Τώρα ακούγεται ένας νέος όρος, «εξάρτηση στις συμπεριφορές», που αφορά την εθιστική απασχόληση με τον τζόγο, με το κινητό τηλέφωνο, με το internet και με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. «Ο χρόνος που ασχολείται κάποιος με το διαδίκτυο για να αποπερατώσει μια συγκεκριμένη εργασία, επαγγελματικά ή όχι, δεν είναι καθοριστικός για την ύπαρξη εθισμού», ανέφερε στην «Κυριακάτικη Σημερινή» ο εμπειρογνώμονας σε θέματα εξαρτήσεων, νευρολόγος ψυχίατρος Δρ Κυριάκος Βερεσιές.

«Το κυριότερο σημείο είναι η ύπαρξη άσχημου αισθήματος, όταν ο χρήστης διακόψει την απασχόληση, οπότε νιώθει την ανάγκη να ασχοληθεί ξανά, για να αισθανθεί πιο καλά. Αυτό δυστυχώς δεν γίνεται συνειδητά, διότι καλύπτεται από την ανάγκη να επιτευχθεί μια εργασία ποσοτικά και δεν είναι εύκολο να γίνει κατανοητό το συναισθηματικό κενό που δημιουργείται με τη μη απασχόληση. Αυτό κάποτε οδηγεί στην υπεραπασχόληση, στην αφιέρωση δηλαδή περισσότερου χρόνου - και αυτό μπορεί να είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι για τον εθισμό».
Διαδραστικά παιγνίδια με ομάδες
Πόσο προβληματικός είναι ο εθισμός στο διαδίκτυο;
Ο εθισμός αυτός θεωρείται γενικευμένη παθολογική χρήση, ενώ ορισμένοι τον ορίζουν ως ροπή προς καταναγκαστική χρήση, η οποία επηρεάζει αρνητικά τη ζωή του ανθρώπου. Κατά την άποψή μου, είναι ένας πολύπλευρος όρος, που καλύπτει ένα μεγάλο εύρος συμπεριφορών και θίγει κυρίως το σημείο του μη ελέγχου των παρορμήσεων.

Ο διαδικτυακός εθισμός διακρίνεται σε τέσσερεις κατηγορίες:

α) τον εθισμό στο διαδικτυακό sex, δηλαδή στην ψυχαναγκαστική χρήση ιστοσελίδων με σεξουαλικό προσανατολισμό,

β) τον εθισμό στην ανάπτυξη διαδικτυακών σχέσεων (facebook, twitter, chat rooms), που χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο των ανθρώπινων προσωπικών σχέσεων,

γ) τον εθισμό στην αναζήτηση πληροφοριών (ψυχαναγκαστική και συχνά άσκοπη διαδικτυακή πλοήγηση, που περιλαμβάνει και το FOMO - Fear Of Missing Out) και

δ) τον εθισμό στα λεγόμενα Πολυχρηστικά Διαδικτυακά Παιγνίδια Ρόλων Μαζικής Συμμετοχής (MMORPGs - Massively Multiplayer Online Role-Playing Games), που είναι και ο πιο επικίνδυνος εθισμός.
Μιλήστε μας λίγο για τα MMORPGs...
Πρόκειται για ηλεκτρονικά, διαδραστικά παιγνίδια με τη συμμετοχή ομάδων ανθρώπων... όπου ο παίκτης ανήκει σε μια ομάδα και φανατίζεται γι’ αυτήν, μόνο που πληρώνει χρήματα και δεν μπορεί να σταματήσει... Γίνεται συνδρομητής και η εταιρεία που το προωθεί δίνει και χρηματικά βραβεία στους νικητές, οπότε παίζεται ένα είδος πρωταθλήματος μέσα από αυτό - διάβασα πρόσφατα ότι μια εταιρεία, που δραστηριοποιείται και στην Κύπρο, έχει 150 εκατομμύρια πελάτες σε όλο τον κόσμο...

Σκεφτείτε ότι παίρνοντας ένα ευρώ τη βδομάδα από κάθε συνδρομητή της, κερδίζει 150 εκατομμύρια ευρώ τη βδομάδα...Το θέμα είναι ότι όταν ανήκεις σε μια ομάδα, δεν νιώθεις καν τον εθισμό σου, γιατί νομίζεις ότι εσύ απλώς συμμετέχεις στην ομάδα - όπως εθισμένοι στην ομάδα τους είναι και οι φίλαθλοι μιας ποδοσφαιρικής ομάδας. Εξάλλου, μέσα στην ομάδα δεν νιώθεις μόνος και αρχίζεις να λες ότι αυτό το κάνουν και άλλοι και είναι ευκολότερο να συνεχίσεις να παίζεις και να ξαναποντάρεις... Παίζοντας εξάλλου και ζώντας σε έναν εικονικό, άλλο κόσμο, ξεφεύγεις από τα καθημερινά προβλήματα και νιώθεις καλύτερα.
Οι Κινέζοι με... τις πάνες στο κομπιούτερ
Αντιλαμβάνομαι ότι το πρόβλημα του διαδικτυακού εθισμού απασχολεί ιδιαίτερα μεγάλες χώρες, με ζητήματα κοινωνικής απομόνωσης;
Το πρόβλημα εμφανίστηκε οξυμμένο σε χώρες όπως π.χ. η Κίνα, όπου η απαγόρευση της απόκτησης περισσότερων από ένα παιδί σε κάθε ζευγάρι στέρησε εκατομμύρια άτομα να έχουν αδέλφια, τα τελευταία σαράντα χρόνια. Όταν δεν έχεις αδελφό ή αδελφή σε μια μεγάλη πόλη, είναι πολύ δύσκολο να φτιάξεις φιλικές, αδελφικές σχέσεις. Ήρθε λοιπόν το διαδίκτυο να τις αντικαταστήσει, δίνοντας την ευκαιρία στα παιδιά να αποκτήσουν φίλους. Όμως μπαίνοντας στο διαδίκτυο, οι Κινέζοι άρχισαν να συμμετέχουν στα διαδραστικά παιγνίδια κι έφτασαν σ’ ένα σημείο τα παιδιά της χώρας να κάθονται, για ώρες και μέρες, μπροστά στο κομπιούτερ, γιατί δεν μπορούσαν να διακόψουν το παιγνίδι!

Το πρόβλημα βγήκε στην επιφάνεια από την αύξηση των αυτοκτονιών, από άτομα που έπαιζαν ηλεκτρονικά, μέσα σε internet cafe, για πολλές ώρες. Αν αποτύχεις σε κάποια σημεία, το πρόγραμμα αυτόματα σε αποκλείει και σου στερεί συμμετοχή για δύο ώρες, στο διάστημα των οποίων, οι υπόλοιπες διαδραστικές ομάδες μπορεί να έχουν υπερβολικά κέρδη στο περιεχόμενο του παιγνιδιού. Σε αυτή την κατάσταση της απόγνωσης, υπήρξαν αυτοκτονίες, οπότε άρχισαν οι Αρχές να ενδιαφέρονται για το πρόβλημα αυτό και υπήρξαν περιπτώσεις που βρήκαν σε internet cafe άτομα που φορούσαν πάνες, για να μη διακόψουν το παιγνίδι, ούτε για να πάνε στην τουαλέτα!

Κάθονταν στο ίδιο σημείο για μια-δυο μέρες, έχοντας δίπλα το φαγητό και το νερό τους και τα έκαναν πάνω τους, για να μη χρειάζεται να μετακινούνται από το κομπιούτερ. Έτσι, οι κινεζικές Αρχές προχώρησαν το 2008 σε στρατιωτικοποιημένη θεραπεία απεξάρτησης των εθισμένων νεαρών για αλλαγή της συμπεριφοράς τους, με την έγκριση των γονιών τους. Να σημειώσω ότι η απόφαση της κυβέρνησης της Κίνας να επιτρέψει τη γέννηση και δεύτερου παιδιού έχει, μεταξύ άλλων, και άμεση σχέση με τον εθισμό στο διαδίκτυο.
Το tablet του 3χρονου εγγονού...
Στην Κύπρο υπάρχουν έρευνες για το θέμα;
Διάβασα στη «Σημερινή», στις 5 Δεκεμβρίου 2015, τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας της Στατιστικής Υπηρεσίας «Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στα Νοικοκυριά 2015», που καταγράφει ότι το ποσοστό των νοικοκυριών που διαθέτουν ηλεκτρονικό υπολογιστή αγγίζει το 71% και αυξάνεται στο 93,1% στα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι 9 στα 10 παιδιά στην Κύπρο έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, ενώ στον γενικό πληθυσμό, το 71,2% έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Αναφέρεται ότι πιο συχνοί χρήστες του διαδικτύου είναι τα άτομα ηλικίας 16-24 ετών (97,8%) και οι μαθητές/φοιτητές (98,6%).

Το ποσοστό αυτό μειώνεται σημαντικά με την αύξηση της ηλικίας, το οποίο όμως στα άτομα ηλικίας 65-74, που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, έχει αυξηθεί σε 23,0% το 2015, σε σχέση με 15,2% το 2014. Οι άντρες χρησιμοποιούν το διαδίκτυο πιο συχνά από τις γυναίκες, με ποσοστό 71,3% και 68,1% αντίστοιχα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για ανάπτυξη του προβλήματος στην Κύπρο και πρέπει να είμαστε έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε. Τα παιδιά μας, από τη βρεφική κιόλας ηλικία, μπορούν να χειριστούν ένα tablet. O 3χρονος εγγονός μου χειρίζεται άριστα το tablet, για να βρει τον κακό λύκο, να τον χαρακτηρίσει, να αλλάξει την εικόνα που δεν του είναι ευχάριστη κ.λπ...
Η ψυχοδιάσπαση τη νύχτα και τη μέρα
Ποια είναι η διαφορά του εθισμού στον πραγματικό χώρο και στον εικονικό χώρο;
Ο εθισμός εκδηλώνεται και επηρεάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις σε πραγματικό πλαίσιο. Π.χ. οι εθισμένοι στα ναρκωτικά, στο φαγητό, στον τζόγο, συνεχίζουν και διατηρούν την αληθινή τους ταυτότητα, ενώ στιγματίζονται από τον κοινωνικό περίγυρο. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει στον διαδικτυακό εθισμό. Πρώτον, στον κυβερνοχώρο πολλοί λειτουργούν διατηρώντας την ανωνυμία τους, δεν στιγματίζονται κι αυτό τούς βοηθά να συνεχίζουν άφοβα και απρόσκοπτα την εξάρτησή τους, χωρίς επιπτώσεις.

Δεύτερον, στο πλαίσιο της κατάστασης που η επιστήμη αποκαλεί ψυχοδιάσπαση, οι χρήστες του διαδικτύου μπορούν να παρουσιαστούν με άλλο φύλο, με άλλη ηλικία, με άλλο κοινωνικό στάτους, με άλλο επάγγελμα, με συνέπεια να αρχίσουν να βιώνουν μιαν άλλη ζωή, μια ψηφιακή ζωή που φέρνει μεγάλες συγκρούσεις.

Σκεφτείτε να υποκρίνεται κάποιος όλη νύχτα έναν άλλον εαυτό και να νιώθει τόσο μεγάλη χαρά και το πρωί να έρχεται αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα...(Θυμάμαι ιδιαίτερα ένα ντοκιμαντέρ, όπου ένα ζευγάρι ηλικιωμένων στην Ελλάδα επισκέπτονταν καθημερινά για πολλές ώρες ένα σούπερ μάρκετ, γέμιζαν το καροτσάκι τους με τρόφιμα, πήγαιναν στο ταμείο και αγόραζαν μόνο... μια σοκολάτα... Και όταν ρωτήθηκαν γιατί το κάνουν, απάντησαν ότι με αυτό τον τρόπο, απολαμβάνουν μιαν άλλη ζωή... Ήθελαν να έχουν ένα άλλο κοινωνικό στάτους, στα μάτια εκείνων που τους έβλεπαν με γεμάτο καροτσάκι...). Όλα αυτά, τοποθετούν τον άνθρωπο σε μια νέα εικονική πραγματικότητα, που αρχίζει να του δημιουργεί επιπρόσθετα ψυχικά προβλήματα, λόγω της ψυχοδιάσπασης και της αλλαγής των ρόλων που παίζει.
Οι ρόλοι και οι χρήστες ηθοποιοί
Ποια άλλα μέσα μπορούν να χρησιμοποιηθούν γι’ αυτή την αλλαγή ρόλων;
Το κινητό τηλέφωνο. Είχα πελάτισσα, που μου αφηγήθηκε ότι, όταν ήταν 14 χρονών, είχε μια τέτοια εμπειρία: κάποιος άντρας, γύρω στα 45, της τηλεφώνησε από το τηλέφωνο φίλης της, δήθεν τυχαία, της είπε ψέματα ότι ήταν πολύ νεότερος, πλούσιος και επαγγελματικά επιτυχημένος και συνέχισε να της τηλεφωνεί, μέχρι που όρισαν ραντεβού και η κοπελίτσα αντιλήφθηκε ότι ήταν απάτη. Όμως είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους αρκετά ισχυρή συναισθηματική σχέση, μέσω των τηλεφωνημάτων, και η μικρή δέχθηκε να φτιάξει σχέση μαζί του. Χώρισαν όμως αργότερα.

Οι χρήστες, λοιπόν, είναι ένα είδος ηθοποιών που παίζουν πρώτο ρόλο στο κινητό, δεύτερο ρόλο στο chat room του internet και στο facebook και τρίτο ρόλο στην πραγματικότητα. Μέχρι σήμερα, υπήρχε η άμεση σχέση, η οπτική και σωματική επαφή, για την επικοινωνία. Ενώ, τώρα, έχουν αλλάξει τα δεδομένα της ανθρώπινης επικοινωνίας και της αμεσότητας και μπαίνουμε σε μια εικονική, μια φτιαχτή πραγματικότητα, στην οποία καλείται να προσαρμοστεί γρήγορα ο άνθρωπος.

Είναι σημαντικό ότι το διαδίκτυο δίνει μια αίσθηση απόλυτου ελέγχου της εξουσίας, καθώς ο χρήστης μπορεί να παίξει αυτό τον ρόλο του ελέγχου απέναντι στον εαυτό του, στους άλλους και στην τεχνολογία. Το κουμπάκι, που πατάς για ν’ ανοίξεις και να κλείσεις την επικοινωνία στο κινητό σου ή στο κομπιούτερ σου, σου δίνει αυτή την αίσθηση της υπερβολικής εξουσίας - και σε άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση δίνει μια ψεύτικη αυτοεκτίμηση. Ένας άλλος παράγοντας που οδηγεί στον εθισμό είναι η αλλοίωση του πραγματικού χρόνου. Ενώ στον πραγματικό χρόνο υπάρχουν άλλα κριτήρια που μπορούν να σε κάνουν να αντιληφθείς ότι περνά ο χρόνος -όπως η κούραση και η πλήξη-, στη χρήση του διαδικτύου αυτό αλλοιώνεται, αφού δεν υπάρχει σωματική κούραση και μπορεί να περνάς απεριόριστο χρόνο στο internet, χωρίς να το αντιλαμβάνεσαι.
Όταν νικά ο «κακός εαυτός» σου
Ποια είναι η επίδραση των ηλεκτρονικών παιγνιδιών τζόγου;
Αυτά τα παιγνίδια έχουν ρίσκο και στιγμιαία νίκη, προκαλούν υπερβολική διέγερση την ώρα που ο χρήστης χάνει, και όχι την ώρα που κερδίζει. Γιατί; Γιατί αρχίζει να υπολογίζει ότι αν την επόμενη φορά, παίξει με διαφορετικό τρόπο, τότε θα έχει σίγουρη νίκη κι αυτό τού δίνει κουράγιο και διάθεση να συνεχίσει παρακάτω. Ειδικά τα παιγνίδια που ταυτίζονται και με τον χρόνο, μαζί με την τύχη, οδηγούν πιο εύκολα στον εθισμό, γιατί μπαίνει εδώ ο παράγοντας του ψυχαναγκασμού - το παιγνίδι της ρουλέτας, του ζαριού, του κουλοχέρη και του ξυστού λαχείου, δημιουργεί ψυχαναγκασμό και δεν μπορείς να σταματήσεις να παίζεις, αφού νικά ο κακός εαυτός σου, που σου λέει ότι σίγουρα θα κερδίσεις στο τέλος, θα μαζέψεις όλα τα λεφτά και θα φύγεις...

Δεν έχεις χρόνο για να σκεφτείς λογικά και κριτικά και παίζεις ψυχαναγκαστικά για να κερδίσεις... οπότε έχεις την αίσθηση ότι χάνεις, όχι όταν χάσεις, αλλά όταν σταματήσεις να παίζεις. Και γι’ αυτό δεν σταματάς να παίζεις... Και θυμάσαι ότι έχεις ένα χωράφι και καταφεύγεις στον τοκογλύφο και του ζητάς χρήματα, αφού του πουλήσεις το χωράφι σου σε μια τιμή πολύ μικρότερη από όσο αξίζει, απλώς για να συνεχίσεις να παίζεις...γιατί ο κακός εαυτός σου σού είπε ότι τώρα έχεις ροή και είναι η ώρα σου να κερδίσεις...
Ο τζόγος στο μπούκικο και στο internet
Υπάρχουν στοιχεία για τον ηλεκτρονικό τζόγο στην Κύπρο;
Σε έρευνα που κάναμε ως ΚΕΝΘΕΑ πριν από δύο χρόνια, σε λύκειο της Λευκωσίας, διαπιστώσαμε ότι τουλάχιστον 2% των παιδιών εγκατέλειψαν το σχολείο στη διάρκεια της σχολικής περιόδου, για να παίξουν τζόγο σε μπούκικα της γειτονιάς και ότι 6-7% δηλώνουν εξαρτημένοι από τον τζόγο, που είναι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό. Να σημειώσουμε ότι στο μπούκικο της γειτονιάς υπάρχουν πολλοί περιορισμοί για τους ανήλικους, αλλά τον διαδικτυακό τζόγο μπορείς σήμερα να τον παίξεις από το κινητό σου τηλέφωνο, φτάνει να υπάρχουν λεφτά στην κάρτα σου. Έτσι, ο κακός εαυτός σου σού λέει να παίξεις, γιατί αύριο μπορεί να λυπάσαι που δεν έπαιξες και κέρδισε ο άλλος...

Το διαδίκτυο κάνει εύκολη, άμεση και απρόσωπη τη συνάντηση των τζογαδόρων - κανείς δεν σε είδε, για να πάει να το πει του πατέρα σου, ή της συζύγου σου... Αυτό που μας ανησυχεί είναι ότι ο τζόγος αρχίζει να εισβάλλει στη ζωή των παιδιών. Το διαδίκτυο ξεκινά με έναν πολύ αθώο τρόπο στην αρχή, προσφέροντας στον παίκτη κάποια bonus για να ξεκινήσει. Και συνήθως, τα πρώτα λίγα παιγνίδια κερδίζει και αυτό τού δίνει τη λανθασμένη εντύπωση ότι θα φτιάξει την τύχη του, θα βοηθήσει την οικογένειά του... Μετά αρχίζει η προσγείωση, χάνοντας σε πραγματικό χρήμα. Εκείνο που κάνει τα πράγματα να διαφέρουν, είναι ότι ο τζογαδόρος του διαδικτύου δεν αντιλαμβάνεται ότι έχει πρόβλημα και δεν γίνεται αντιληπτό από τους γύρω του ότι έχει τέτοιο πρόβλημα.

Ούτε η πολιτεία, ούτε η οικογένεια, ούτε το εθισμένο άτομο, μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό του και να αυτοσυγκρατηθεί. Όλα τα διαδικτυακά καζίνα και τυχερά παιγνίδια είναι ανοικτά 24 ώρες το 24ωρο και μπορεί κάποιος να γίνει ένας από τους θαμώνες τους σε μερικά δευτερόλεπτα, φτάνει να έχει επιλέξει τον τζόγο, ως προβλεπόμενη ικανοποίηση για ν’ αλλάξει τη διάθεσή του. Αν ο τζογαδόρος του κανονικού μπούκικου δεν νιώθει καλά, θα πρέπει να περιμένει να ανοίξει το μπούκικο για να παίξει. Ενώ η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι πολύ ευκολότερη.