Η ανάγκη θαλάσσιας στρατηγικής

ΘΕΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ Η ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ/ΑΟΖ
Επιστημονική εισήγηση, με θέμα την άσκηση κρατικών αρμοδιοτήτων στον θαλάσσιο χώρο, ως επίδειξη «δεσπόζοντος συμφέροντος», παρουσίασε ο υποψήφιος Διδάκτορας Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου Νικόλας Ιωαννίδης
Η ενεργειακή πολιτική της ΚΔ πρέπει να συνεχιστεί, αφού η παραχώρηση αδειών εξερεύνησης και εκμετάλλευσης εντός της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας αποδεικνύει έμπρακτα την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων του κράτους...
Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσόγειου από το 2003 και εντεύθεν δημιούργησε, αφ’ ενός, νέα γεωπολιτικά δεδομένα και, αφετέρου, νέες ανάγκες και προοπτικές όσον αφορά τα ενδιαφερόμενα προς εκμετάλλευση κράτη. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση της Κύπρου, οι οριοθετήσεις της ΑΟΖ με γειτονικά κράτη όπως η Αίγυπτος (2003), ο Λίβανος (2007) και το Ισραήλ (2010), παρέχουν πλέον στην Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) τη δυνατότητα να ασκήσει μια σειρά από δικαιώματα, όπως αυτά απορρέουν από το Δίκαιο της Θάλασσας.

Με την Τουρκία, ωστόσο, να αμφισβητεί κατ’ επανάληψιν τα εγγενή αυτά δικαιώματα της ΚΔ επί της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, τίθεται πλέον η επιτακτική ανάγκη για νομική και στρατιωτική προάσπιση αυτών των δικαιωμάτων, με τρόπο ασφαλώς εναρμονισμένο με τη νομολογία των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων και την πρακτική των κρατών. Το συγκεκριμένο ζήτημα υπήρξε το αντικείμενο εισήγησης του υποψήφιου Διδάκτορα Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου Νικόλα Ιωαννίδη, στην παρουσίαση που έκανε πριν από δέκα μέρες στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, υπό την αιγίδα της Γεωπολιτικής Ομάδας.

Στην κλειστού κύκλου παρουσίαση παρευρέθηκαν αριθμός διπλωματών, ξένων και Ελλαδιτών, ακαδημαϊκοί, στελέχη του Υπουργείου Άμυνας, βουλευτές, νέοι επιστήμονες, καθώς επίσης τα μέλη της Γεωπολιτικής Ομάδας. Η εισήγηση, που έφερε τον τίτλο «Η άσκηση κρατικών αρμοδιοτήτων στον θαλάσσιο χώρο ως επίδειξη δεσπόζοντος συμφέροντος», κράτησε περίπου μία ώρα, ενώ ακολούθησε συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων.
Δεσπόζον συμφέρον
Όπως αρχικά εξήγησε ο κ. Ιωαννίδης, σε αντίθεση με το νομικό καθεστώς κυριαρχίας επί του εδάφους, που ισχύει σε περιπτώσεις νησιών των οποίων η κυριαρχία αμφισβητείται, οι θαλάσσιες δραστηριότητες -για τις οποίες τα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα έκριναν ότι φανερώνουν κυριαρχία επί του εδάφους- δύνανται να χρησιμοποιηθούν αναλογικά ως αποδεικτικό στοιχείο του «δεσπόζοντος συμφέροντος» επί θαλάσσιων περιοχών.

Παρόμοιες περιπτώσεις χωρών οι οποίες επικαλέστηκαν το «δεσπόζον συμφέρον» (predominant interest), αποτελούν η Γαλλία (υπόθεση Υφαλοκρηπίδας της Μάγχης 1977) και ΗΠΑ (υπόθεση Οριοθέτησης του Θαλάσσιου Συνόρου στην Περιοχή του Κόλπου του Maine 1984). Συγκεκριμένα, όπως εξήγησε, βάσει της διεθνούς νομολογίας, οι ενέργειες που θεωρούνται ως στοιχεία αποτελεσματικής άσκησης κυριαρχίας επί του εδάφους είναι:

α) Η παραχώρηση αδειών εξερεύνησης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων,

β) οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης,

γ) περιπολίες πολεμικού ναυτικού και ακτοφυλακής,

δ) η ρύθμιση αλιείας,

ε) η αδειοδότηση θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας.

Με αυτά τα δεδομένα, υποστήριξε ο κ. Ιωαννίδης, η ΚΔ μπορεί να επικαλεστεί τις πιο πάνω δραστηριότητες, τις οποίες εφαρμόζουν και άλλα κράτη, με σκοπό την εγκαθίδρυση του δεσπόζοντος συμφέροντός της εφ' ολοκλήρου της ΑΟΖ, ειδικά στην περιοχή δυτικά της Κύπρου, για την οποία δεν υπάρχει οριοθέτηση, ενώ τη διεκδικεί και η Τουρκία. Βάσει των πιο πάνω, ο υποψήφιος Διδάκτορας έθεσε το πλαίσιο μιας θαλλασοστρατηγικής, υποστηριζόμενης από μια σειρά πολιτικών που κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση, και από τις οποίες ξεχωρίσαμε ορισμένες.
Συνέχιση ενεργειακής πολιτικής
Είναι αυτονόητο, σημείωσε ο κ. Ιωαννίδης, ότι η ενεργειακή πολιτική της ΚΔ πρέπει να συνεχιστεί, αφού η παραχώρηση αδειών εξερεύνησης και εκμετάλλευσης εντός της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας αποδεικνύει έμπρακτα την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων του κράτους. Κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στα θαλασσοτεμάχια 1, 4, 5, 6 και 7, που επικαλύπτονται εν μέρει από τις αξιώσεις της Τουρκίας, σημείωσε πως η ΚΔ οφείλει συνεχώς να επιβεβαιώνει τα δικαιώματά της στα συγκεκριμένα αλίπεδα. «Αν και οι περιοχές αυτές εμπίπτουν αδιαμφισβήτητα στην ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα της ΚΔ, αφού υπάρχει σχετική συμφωνία οριοθέτησης με την Αίγυπτο, η Δημοκρατία θα πρέπει να επιδιώξει την παραχώρηση αδειών εξερεύνησης για τις περιοχές αυτές, ούτως ώστε να ενδυναμώσει τη θέση της απέναντι στις τουρκικές αξιώσεις», τόνισε χαρακτηριστικά.
Κατάθεση συντεταγμένων στον ΟΗΕ
Μια από τις πιο αξιόλογες πολιτικές εισηγήσεις του κ. Ιωαννίδη, επί του θέματος, ήταν η μονομερής κατάθεση συντεταγμένων της Κυπριακής ΑΟΖ στον ΟΗΕ, κάτι που δυστυχώς δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα. Όπως εξήγησε, δεδομένης της νομοθεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, που προβλέπει ότι ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης, το όριο της ΑΟΖ είναι η μέση γραμμή, η κατάθεση συντεταγμένων θα καταδείξει τη σοβαρότητα με την οποία η Κύπρος αντιμετωπίζει το όλο ζήτημα.

Κάνοντας τον διαχωρισμό μεταξύ θέσπισης και οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών, ο κ. Ιωαννίδης επανέλαβε ότι η πρώτη είναι μια κατ’ εξοχήν μονομερής ενέργεια, ενώ η δεύτερη προκύπτει έπειτα από κοινή συμφωνία μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών και γίνεται αντικείμενο διεθνούς αναγνώρισης.

Προς αποφυγήν του ενδεχομένου «γκριζοποίησης» περιοχών της κυπριακής ΑΟΖ από την Τουρκία, ο κ. Ιωαννίδης πρότεινε την κατάθεση συντεταγμένων για τις θαλάσσιες περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Τουρκίας μέσω του ψευδοκράτους, αλλά και για εκείνες που διεκδικεί η Τουρκία στα δυτικά του νησιού, με στόχο την εμπέδωση των απαιτήσεων της ΚΔ στην ευρύτερη περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο έγινε αναφορά σε μια σειρά από χώρες όπως το Ισραήλ, την Ισπανία, τη Γαλλία και τον Λίβανο, οι οποίες έχουν ήδη προχωρήσει σε μονομερή κατάθεση συντεταγμένων χωρίς οριοθέτηση, ακριβώς για προώθηση των εθνικών τους συμφερόντων στη θάλασσα.
Θωράκιση ΑΟΖ
Ακόμη ένα σημαντικό δείγμα «δεσπόζοντος συμφέροντος», που αναφέρθηκε, είναι οι επιχειρήσεις και ασκήσεις έρευνας και διάσωσης εντός της Περιοχής Ελέγχου Πτήσεων (FIR). Ο κ. Ιωαννίδης υπογράμμισε ότι η διενέργεια τέτοιων ασκήσεων, ακόμη και με «επίδειξη σημαίας» της ΚΔ στις θαλάσσιες περιοχές τις οποίες αμφισβητεί και διεκδικεί η Τουρκία, μπορεί να ενδυναμώσει τα επιχειρήματα της ΚΔ ως προς την αποκλειστική της αρμοδιότητα να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα επί των συγκεκριμένων περιοχών.

Πέραν από την προστασία που παρέχει το Διεθνές Δίκαιο σε σχέση με την ΑΟΖ, ο κ. Ιωαννίδης τόνισε την ανάγκη εκτέλεσης περιπολιών εκ μέρους της Ναυτικής Αστυνομίας και του Πολεμικού Ναυτικού, με σκοπό την αποτροπή παραβιάσεων. «Εκ των ων ουκ άνευ για την άσκηση των ανωτέρω αρμοδιοτήτων είναι η απόκτηση πλωτών και εναέριων μέσων, και η βελτίωση εμβέλειας των ραντάρ για καλύτερο έλεγχο της θαλάσσιας περιοχής της ΚΔ», υπογράμμισε, προσθέτοντας «Χωρίς τη δημιουργία υπολογίσιμων αεροναυτικών δυνάμεων, οποιαδήποτε συζήτηση για διαφύλαξη της κυριαρχίας ή των κυριαρχικών δικαιωμάτων και δικαιοδοσιών της ΚΔ θα είναι άνευ σημασίας».
Ανάγκη πολιτικής βούλησης
Στη συνέχεια της εισήγησης ακολούθησε η παράθεση μιας σειράς από άλλα μέτρα που συμβάλλουν προς την ενίσχυση του «δεσπόζοντος συμφέροντος», όπως η αλιευτική δραστηριότητα από κυπριακά σκάφη πέριξ του νησιού, η προσέλκυση περισσότερων προγραμμάτων θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας, η συνέχιση και ενίσχυση των προγραμμάτων για την προστασία της κυπριακής θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας, η ρύθμιση υποβρύχιων αρχαιολογικών ερευνών και ανασκαφών εντός της ΑΟΖ.

Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης ακολούθησε σύντομη συζήτηση, με τοποθετήσεις και ερωτήσεις. Το αρχικό και βασικό ερώτημα που τέθηκε στο τραπέζι της συζήτησης αφορούσε τους λόγους για τους οποίους η ΚΔ δεν έχει μέχρι σήμερα καταθέσει στον ΟΗΕ τις συντεταγμένες ολόκληρης της ΑΟΖ. Σε αυτό το πλαίσιο, ο κ. Ιωαννίδης απάντησε ότι κάτι τέτοιο προϋποθέτει πολιτική βούληση και αποφασιστικότητα εκ μέρους της Πολιτείας, η οποία, όπως είπε, πρέπει να ενεργήσει δυναμικά, πάντα εντός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου, ούτως ώστε να διεκδικήσει αποτελεσματικά τα κυριαρχικά της δικαιώματα στις θαλάσσιες περιοχές που περιβάλλουν την Κύπρο.

Τέλος, σε ερώτηση της «Σημερινής», για τους τρόπους με τους οποίους ενδέχεται να αντιδράσει η Τουρκία σε τυχόν κοινή συμφωνία και κατάθεση συντεταγμένων του τριεθνούς σημείου όπου εφάπτονται οι ΑΟΖ Κύπρου-Ελλάδας-Αιγύπτου, ο κ. Ιωαννίδης απάντησε: «Ο μόνος τρόπος που θα μπορούσε νομικά η Τουρκία να προσβάλει τέτοια κίνηση θα ήταν να προσφύγει σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, κάτι που φαίνεται απομακρυσμένο αφ’ ης στιγμής η Τουρκία αρνείται να υπαχθεί στη δικαιοδοσία τέτοιων οργάνων. Δεν μπορεί κάποιος με απειλές να εμποδίζει άλλα κράτη να ασκήσουν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα για οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, αν και τα δικαιώματα τρίτων χωρών πρέπει να λαμβάνονται πάντοτε υπ’ όψιν».