Οι δείκτες Κουεγιάρ και η δικαίωση Κυπριανού

Νέα αποδέσμευση βρετανικών εγγράφων για το 1983
Αλληλοκατηγορίες μεταξύ Γκόμπι και Γ.Γ. των Η.Ε. και η παραίτηση Νίκου Ρολάνδη
Ο ΚΟΥΕΓΙΑΡ συνέχιζε να είναι σταθερός στους περιορισμούς που έβαλε στους δείκτες, αλλά παρέμενε ευέλικτος στις πιθανές λύσεις εντός των περιορισμών εκείνων
Μέρος Β’
Στα έγγραφα βρίσκουμε και την επιστολή παραίτησης του τότε Υπ. Εξωτερικών, Νίκου Ρολάνδη, ο οποίος διαφώνησε με τη διστακτικότητα του Προέδρου Σπύρου Κυπριανού να δεχθεί τους «δείκτες Κουεγιάρ», για τους οποίους ο Κυπριανού διατηρούσε επιφυλάξεις και φόβους.
Ο κ. Σιέρι (Sherry), όμως, της Γραμματείας του ΟΗΕ, εξέφρασε τις ανησυχίες του στους Βρετανούς για την αναφορά τού κ. Ρολάνδη στην επιστολή παραίτησής του, ότι ο Κυπριανού, κατά την τελευταία επίσκεψή του στη Νέα Υόρκη, είχε πείσει τον Γενικό Γραμματέα να τροποποιήσει τις προτάσεις του. Ο Σιέρι είπε ότι αυτό δεν ήταν αλήθεια. Ο Γ.Γ. συνέχιζε να είναι σταθερός στους περιορισμούς που έβαλε στους δείκτες, αλλά παρέμενε ευέλικτος στις πιθανές λύσεις εντός των περιορισμών εκείνων.
Θέσεις κομμάτων - Ομοφωνία ΑΚΕΛ - ΔΗΣΥ
Ο Ρολάνδης, γράφει μια αναφορά προς το Φόρεϊν Όφις από την Υπ. Αρμοστεία, ημερ. 26 Οκτωβρίου 1983, συνέτεινε στην επιδείνωση της κατάστασης, με ένα άρθρο του στην αθηναϊκή εφημερίδα «Καθημερινή».
Για τα κόμματα έγραφε η Υπ. Αρμοστεία:
«Το ΑΚΕΛ διατηρεί τη θέση ότι οι "δείκτες" (Κουεγιάρ) έπρεπε να γίνουν δεκτοί ως βάση για διαπραγμάτευση και παρόλες τις διαφορές παραμένουν δεσμευμένοι στο μίνιμουμ πρόγραμμα. Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου (Γ.Γ. του ΑΚΕΛ), μιλούσε για ευκαιρία για μια "κοινώς αποδεκτή βιώσιμη λύση για τις εσωτερικές πτυχές του προβλήματος"...
»Ο Κληρίδης επίσης διατηρεί την ίδια θέση, ότι η Κυβέρνηση έπρεπε να δεχθεί τους "δείκτες" ως βάση για επανέναρξη των συνομιλιών και πως ο Μακάριος ήταν έτοιμος να κάνει τις υποχωρήσεις στο εδαφικό που προέβλεπαν οι "δείκτες". Η θέση του Κληρίδη και οι αναφορές του στον Μακάριο ειδικότερα, προκάλεσαν την μήνιν του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου, ο οποίος τον κατηγόρησε ως αιρετικό. Ο δε Λυσσαρίδης της ΕΔΕΚ παραμένει σκεπτικός και ζήτησε από τους Κληρίδη και ΑΚΕΛ να ονομάσουν τα θετικά στοιχεία της πρωτοβουλίας» (Εκθέσεις 6 Σεπτεμβρίου και 26 Οκτωβρίου 1983).
Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος
Στον χαιρετισμό του στο Συνέδριο των Αποδήμων στις 29 Αυγούστου 1983, ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος επανέλαβε το κάλεσμά του για μακροχρόνιο αγώνα και πλήρη αποκατάσταση των δικαιωμάτων του κυπριακού Ελληνισμού και ότι η Εκκλησία δεν μπορεί ποτέ να δώσει την ευλογία της σε οποιαδήποτε πρόταση που άμεσα ή έμμεσα οδηγεί στην εγκατάλειψη της πατρώας γης, αναφέρουν επίσης στις εκθέσεις τους οι Βρετανοί.
«Μετριοπαθής και πρακτική γραμμή» από Ν. Ρολάνδη
Εκείνος που αντέδρασε στις δηλώσεις του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου ήταν ο Υπ. Εξωτερικών, Νίκος Ρολάνδης. «Ο Υπ. Εξωτερικών, Ρολάνδης, αντέδρασε και πήρε μια μετριοπαθή και πρακτική γραμμή, ζητώντας να αποφεύγονται "πολιτικοί ακροβατισμοί", συναισθηματισμός και υπερβολικός πατριωτισμός. Χαρακτήρισε την πρωτοβουλία του Γ.Γ. του ΟΗΕ ως ένα "άνοιγμα" που χρειαζόταν μελέτη και αξιολόγηση με ευθύνη, προτού παρθούν τελικές αποφάσεις», γράφει έκθεση της Βρετ. Υπ. Αρμοστείας στη Λευκωσία προς το Λονδίνο, 31.8.1983.
Π. Κόλοκος: Μας αφορούν και όσα δεν αναφέρονται
Ο δε Βοηθός Γενικός Γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος, Πολύβιος Κόλοκος, σε ομιλία του την 1ην Σεπτεμβρίου, δήλωσε την ετοιμότητα τού κόμματός του να συνεργαστεί εποικοδομητικά με τον Γ. Γραμματέα και ότι δεν απέρριπτε το κείμενο, όμως η κυβερνητική απάντηση έπρεπε να επιλαμβάνεται και των απόψεων του Γ.Γ. σε άλλα θέματα, που δεν αναφέρονταν στο κείμενο, όπως την αποχώρηση στρατευμάτων και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Ως εκ τούτου, η Κυβέρνηση χρειαζόταν χρόνο να ξεκαθαρίσει όλα τα θέματα προτού απαντήσει. (Υπ. Αρμοστεία προς Λονδίνο, 9 Σεπτεμβρίου 1983).
Σύμφωνα με το Φόρεϊν Όφις, οι Ιδέες του Γ.Γ. του ΟΗΕ (δείκτες) δόθηκαν από τον ίδιο και στις δύο πλευρές στις 8 και 9 Αυγούστου, οι οποίες ήταν παράμετροι μέσα από τις οποίες θα επανήρχιζαν οι συνομιλίες. Κάλυπταν την εκτελεστική εξουσία, το νομοθετικό και το εδαφικό. Άλλοι δείκτες θα ακολουθούσαν. Όσο περισσότερες παραχωρήσεις θα έκαναν οι Τουρκοκύπριοι στο εδαφικό, το ίδιο θα έκαναν και οι Ελληνοκύπριοι στο Συνταγματικό. Ο Κουεγιάρ έδωσε το κείμενό του ως άκρως εμπιστευτικό, αλλά διέρρευσε και από τις δύο πλευρές.
Έντονη τριβή Κουεγιάρ - Γκόμπι και δικαίωση Κυπριανού
Εν τω μεταξύ, τα έγγραφα μάς αποκαλύπτουν και κάτι πολύ σημαντικό, ότι δηλαδή πίσω από τα παρασκήνια υπήρχε μια έντονη τριβή μεταξύ των δύο αξιωματούχων του ΟΗΕ. Ο ένας δεν είχε μάτια να δει τον άλλον. Ο μεν Γκόμπι «θεωρούσε τις ιδέες Κουεγιάρ σε λάθος χρόνο, λανθασμένες και ότι υπονόμευαν τη δική του θέση», ο δε Γ.Γ. Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ κατηγορούσε τον Γκόμπι απαξιωτικά, δεν υποστήριζε τις ιδέες του για το Κυπριακό, οι οποίες, έλεγε, δεν είχαν προοπτική αποδοχής και ότι «είχε μεγάλη φαντασία και δεν γνώριζε πώς να κρατήσει το στόμα του κλειστό. Ήταν χαρακτηριστικό των Αργεντινών» .
«Ο Γ.Γ. δεν είχε συσχετίσει τα σχόλιά του αυτά για τον Γκόμπι με εκείνα του τελευταίου για τις δικές του Ιδέες (δείκτες), αλλά ήταν φανερό ότι υπήρχε κάποια διασύνδεση», κατέγραψαν στο Φόρεϊν Όφις. Το οποίο (Φ.Ο.), γνώριζε και το ίδιο, ότι το σχέδιο του Γκόμπι ελάχιστες προοπτικές αποδοχής είχε από αμφότερες τις πλευρές. Αλλά, εν πάση περιπτώσει, θεωρούσαν ότι ήταν ένας καλός τρόπος να κρατηθούν οι συνομιλίες εν ζωή. «Τα συμφέροντά μας, καθώς καταδικάζουμε την τουρκοκυπριακή ενέργεια (μονομερή ανακήρυξη), είναι να κρατήσουμε το θερμόμετρο κάτω, ενθαρρύνοντας λύση προτιμητέα με την επίβλεψη του ΟΗΕ», υποστήριζε το Φ.Ο.
O Γκόμπι όργανο των Βρετανών, παρά του ΟΗΕ
Όσον αφορά τους «δείκτες», τα βρετανικά έγγραφα σημειώνουν ότι ο Κυπριανού μάλλον είχε δεχτεί τη μεθοδολογία και είχε προσφέρει κάποια σχόλια. Ο Ντενκτάς, όμως, είχε απορρίψει τόσο τη μεθοδολογία όσο και το περιεχόμενο και είχε ζητήσει όπως οι συνομιλίες επαναρχίσουν με τις «αξιολογήσεις» του Δρος Βάλντχαϊμ του 1979. Και είχε επαναλάβει την πρόθεσή του για ανακήρυξη ανεξαρτησίας κατά την επίσκεψή του στο Λονδίνο στις 10 Οκτωβρίου 1983.
Τα βρετανικά έγγραφα επιβεβαιώνουν προηγούμενες ενδείξεις σε έγγραφα ότι ο Γκόμπι βρισκόταν υπό την επίβλεψη και επιρροή απευθείας των Βρετανών μέσω της Βρετ. Υπ. Αρμοστείας στη Λευκωσία, παρά του ΟΗΕ. Και το γνώριζαν στη Γραμματεία του ΟΗΕ, που ίσως να συνέτεινε και στην «εχθρότητα» Κουεγιάρ έναντί του. Οι προτάσεις του ήταν σχεδόν πανομοιότυπες με τα σχέδια λύσης που ετοίμασαν τότε ο ́Υπ. Αρμοστής William Wilberforce και ο Γραμματέας Matthew Kidd, και οι τελευταίοι γνώριζαν το καθετί που έκανε, πριν από τους ανωτέρους του στη Γραμματεία του ΟΗΕ.
Όλα αυτά τα νέα στοιχεία τελικά δικαιώνουν τον Πρόεδρο Σπύρο Κυπριανού, ο οποίος δεν είχε άδικο για τη διστακτικότητά του. Εφόσον,
α) εκείνοι οι ξένοι που πρότειναν όλες εκείνες τις «ιδέες» για το μέλλον ενός ολόκληρου λαού, είχαν έντονες τριβές μεταξύ τους και μηδένιζαν από μόνοι τους τα κείμενά τους, πράγμα που εκθέτει, βέβαια, και όσους στην Κύπρο έτρεχαν να τα αποδεχτούν αποδυναμώνοντας τον Κυπριανού, και β) Οι «δείκτες» Κουεγιάρ προφανώς έπασχαν από σοβαρές ελλείψεις και ασάφειες που δικαιολογούσαν τις οποιεσδήποτε επιφυλάξεις και φόβους του μ. Σπ. Κυπριανού, που δεν μπορούσε να πει στους πρόσφυγες ότι η λύση θα τους απέκλειε την επιστροφή.
Τα έγγραφα, επίσης, καταγράφουν ότι ο Σπύρος Κυπριανού απέρριπτε δίχως συζήτηση και την εκ περιτροπής προεδρία.
Σημ.: Τη Δευτέρα, το Γ’ μέρος: Η περίκλειστη πόλη των Βαρωσίων, Πόλι Πεκ/Ναδίρ, βρετανικό ΟΧΙ στις πωλήσεις οπλισμού στην Κυπριακή Δημοκρατία.