Άτομα με αναπηρίες. Η αρχή της έμπρακτης ισότητας

Ο ομότιμος καθηγητής Ειδικής Παιδαγωγικής του ΕΚΠΑ, Λαυρέντιος Δελλασούδας, τονίζει ότι, προκειμένου να καταργηθεί, φαινομενικά, η διάκριση και η διαφορά, ενεργούμε υποκριτικά, επικαλούμενοι τη φιλοσοφία της ισότητας και της αλληλοαποδοχής, ενώ οι ενέργειές μας ενισχύουν τη διατήρηση της οποιασδήποτε διαφοράς
Οι αρχές της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες περιλαμβάνουν τον σεβασμό της εγγενούς αξιοπρέπειας και της ατομικής αυτονομίας, τη μη διάκριση, την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή και ένταξη στην κοινωνία, την αποδοχή των ατόμων με αναπηρίες ως τμήματος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας, την ισότητα ευκαιριών, την προσβασιμότητα, την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, τον σεβασμό των εξελισσόμενων ικανοτήτων των παιδιών με αναπηρίες και του δικαιώματός τους να διατηρήσουν την ταυτότητά τους.
Η Κυπριακή Δημοκρατία κύρωσε τη Σύμβαση με τον περί της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες και περί Συναφών Θεμάτων (Κυρωτικό) Νόμο του 2011, Ν. 8(ΙΙΙ)/2011 και το Υπουργικό Συμβούλιο όρισε ως απαραίτητους μηχανισμούς εφαρμογής και παρακολούθησης της Σύμβασης, το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, το Παγκύπριο Συμβούλιο για τα Άτομα με Αναπηρίες (ΠΣΑΑ) και την Επίτροπο Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το ΠΣΑΑ ενέκρινε στις 07.11.2012 τη σύσταση οκτώ Θεματικών Τεχνικών Επιτροπών για την ετοιμασία της πρώτης Εθνικής Έκθεσης της Κύπρου προς τον ΟΗΕ για την εφαρμογή της Σύμβασης και του πρώτου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Αναπηρία. Οι οκτώ θεματικές ενότητες αφορούσαν την ισότητα, την προσβασιμότητα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, τις μεταφορές και την πληροφόρηση, την ανεξάρτητη διαβίωση, την κοινωνική ενσωμάτωση, την κινητικότητα και κοινωνική προστασία, την εκπαίδευση, την υγεία, την αποκατάσταση και την απασχόληση.
Αν και οι αρχές αυτές απεικονίζουν τον χάρτη πορείας για τη διαχείριση της αναπηρίας, τίθενται εύλογα τα εξής ερωτήματα: Πώς αποσαφηνίζεται στην πράξη ο τρόπος εφαρμογής όλων των δικαιωμάτων και ελευθεριών των ατόμων με αναπηρίες; Στη βάση ποιών αρχών διασφαλίζεται η επιδίωξη της πλήρους και ίσης απόλαυσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών για τα άτομα με αναπηρίες;
Μέσα από τις διαδικασίες εναρμόνισης που διεξάγονται, αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά του νέου θεσμικού πλαισίου, καθώς και της αντίστοιχης κοινωνικής πολιτικής που διαμορφώνεται σταδιακά αλλά δεν έχει θεμελιωθεί ακόμα γερά στη βάση των δικαιωμάτων των ανθρώπων με αναπηρία και στην ορθή αντίληψη για την έννοια της ισότητας. Ο ομότιμος καθηγητής Ειδικής Παιδαγωγικής του ΕΚΠΑ, Λαυρέντιος Δελλασούδας, τονίζει ότι, προκειμένου να καταργηθεί, φαινομενικά, η διάκριση και η διαφορά, ενεργούμε υποκριτικά, επικαλούμενοι τη φιλοσοφία της ισότητας και της αλληλοαποδοχής, ενώ οι ενέργειές μας ενισχύουν τη διατήρηση της οποιασδήποτε διαφοράς.
Επισημαίνεται επομένως η ύπαρξη διαφορετικών ερμηνευτικών προσεγγίσεων των εννοιών της ισότητας, της αναλογικότητας και της κατάργησης της διάκρισης και της διαφοράς. Εν ονόματι της ισότητας προβάλλεται η ανάγκη οργάνωσης των όρων συμμετοχής κάθε ανθρώπου στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Δεν επισημαίνεται όμως ποτέ ότι η παροχή που προορίζεται για δύο μη ίσους από πλευράς δυνατοτήτων ανθρώπους, συνεπάγεται διατήρηση της ανισότητας και ότι η αρχή της έμπρακτης ισότητας μπορεί να ισχύει μόνον όταν συντρέχουν και οι αρχές της αναλογικότητας και της συμπληρωματικότητας. Ας αναφερθεί εδώ ένα παράδειγμα. Παράγοντα βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρία αποτελεί η μετάβαση σε ένα ανώτερο λειτουργικό, γνωστικό, κοινωνικό ή άλλο επίπεδο από αυτό που βρίσκονται.

Για την επίτευξη παροχής περισσότερης εκπαίδευσης, μπορούμε να δεχθούμε ότι είναι απαραίτητος ο εφοδιασμός τους με έναν μεγάλο αριθμό βιβλίων. Δεν μπορούμε όμως να δεχθούμε, ταυτόχρονα, ότι η κατά ισονομία και ισομοιρία παροχή σε αυτούς βιβλίων είναι παράγοντας που συμβάλλει στη μετάβασή τους σε ένα ανώτερο γνωστικό επίπεδο, καθώς δεν συνεπάγεται και τη δυνατότητα χρήσης των βιβλίων, χωρίς την εξασφάλιση της ικανότητας ανάγνωσης, της αξιοποίησης του περιεχομένου τους και της πρόσβασης στα βιβλία μέσω υποστηρικτικών μέσων. Επομένως, η φιλοσοφία των ενεργειών υπέρ της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των ατόμων με αναπηρίες δεν πρέπει να στηρίζεται στην ισότητα αλλά στην αναλογικότητα με συμπληρωματικότητα, η οποία περιλαμβάνει αποκατάσταση, προσαρμογή, επαναπροσαρμογή, εργονομικές διευθετήσεις κ.ά.
Πέρα από τα κηρύγματα ισότητας, μόνο η έννοια της αναλογικότητας και συμπληρωματικότητας των ενεργειών για κάλυψη του ελλείμματος θα συμβάλει πραγματικά στον περιορισμό της διάκρισης, η οποία επιτείνεται, όταν επιχειρείται η ένταξη των ατόμων με αναπηρία χωρίς εξασφάλιση της ποιότητας ζωής. Κάθε μέτρο που λαμβάνεται με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής ενός ατόμου με αναπηρία, αφορά άμεσα ή έμμεσα στη συνολική λειτουργία της κοινωνίας, καθώς όπως τονίζει ο Λαυρέντιος Δελλασούδας «οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ της ατομικής μοναδικότητας, της ανθρώπινης καθολικότητας και της πολιτισμικής διαφορετικότητας επηρεάζουν κάθε πρόσωπο και ομάδα προσώπων, καθόσον μάλιστα, όλοι ανεξαιρέτως, θέτουν διαφορετικές προτεραιότητες για τους παράγοντες της ποιότητας ζωής».
ΜΑΡΙΝΟΣ ΜΟΥΣΙΟΥΤΤΑΣ
Εκτελών Χρέη Γενικού Γραμματέα του ΔΗΚΟ