Είναι πιθανό ένα νέο πραξικόπημα στην Τουρκία;

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΛΛΗ ΔΙΕΞΟΔΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ
Οι κρίσεις στη Συρία και το Ιράκ αναπόφευκτα έφεραν πλησιέστερα τον Στρατό και τον Πρόεδρο, αλλά η κρίση ανάμεσά τους παραμένει. Με τον Ερντογάν στην εξουσία, η Τουρκία δείχνει να μην έχει μέλλον
Οικονομολόγοι προειδοποιούν πως, αν οι απαιτούμενες δομικές μεταρρυθμίσεις καθυστερήσουν ακόμα περισσότερο και αν συνεχιστεί η οικονομική πολιτική του Ερντογάν, τα πράγματα θα χειροτερέψουν ακόμη περισσότερο
Ο δρόμος που ακολουθεί ο νεοσουλτάνος Ερντογάν είναι ολισθηρός και εξαιρετικά επικίνδυνος. Η Τουρκία χάνει αντί να κερδίζει φίλους ύστερα από τις εμπρηστικές του δηλώσεις για τις εδαφικές αξιώσεις της, ενώ η οικονομία πάει από το κακό στο χειρότερο. Τώρα θέλει ρόλο στη Μοσούλη, ενώ όσα χρόνια την κατείχε το Ισλαμικό Κράτος δεν είχε δείξει ενδιαφέρον. Απλούστατα γιατί αγόραζε από τους τζιχαντιστές πάμφθηνο πετρέλαιο, ενώ τους προμήθευε και με όπλα.

Οι ίδιες δυνάμεις που είχαν προβλέψει και ενθαρρύνει το πραξικόπημα στην Τουρκία, τον περασμένο Ιούλιο, ετοιμάζονται και πάλι για δράση. Ο Μάικλ Ρούμπιν, ένας νεοσυντηρητικός ακτιβιστής, που στο παρελθόν είχε στενές επαφές και διασυνδέσεις με τους Τούρκους κεμαλιστές, δημοσίευσε ένα άρθρο στην ιστοσελίδα του ακραίου δεξιού American Enterprise Institute με τίτλο «Ετοιμάζεται ένα νέο πραξικόπημα στην Τουρκία;». Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύτηκε στο Newsweek. To πρώτο άρθρο «συμπληρώθηκε» με ένα δεύτερο, στο οποίο εξετάζεται η δυνατότητα επικράτησης του κουρδικού ΡΚΚ επί της Τουρκίας, ενώ εξετάζεται ο ρόλος του Ερντογάν, ως ανθρώπου που στην ουσία πλήττει τα τουρκικά συμφέροντα.

Αλλά οι «προφητείες» του Ρούμπιν, ίσως τελικά να μην είναι και τόσο προφητείες. Συνιστούν επίσης μια έμμεση, αλλά ξεκάθαρη απειλή. Ο Ρούμπιν και το ΑΕΙ δεν είναι και τόσο αθώοι παρατηρητές - επισημαίνουν αναλυτές. Ο ίδιος συγγραφέας είχε ήδη γράψει ένα άρθρο για πιθανό πραξικόπημα στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2016, ενθαρρύνοντας μάλιστα τον τουρκικό στρατό να το πραγματοποιήσει. Τα ίδια είχε πει σε σχετικό άρθρο του Πίτερ Κορζούν τον Μάιο του 2016. Τελικά το «προβλεπόμενο» πραξικόπημα εκδηλώθηκε τον Ιούλιο του 2016.
Υπερ-εθνικιστική γραμμή

Στην Άγκυρα, ο Πρόεδρος Ερντογάν δείχνει πως υιοθετεί μια υπερ-εθνικιστική γραμμή, στοχεύοντας να επιτεθεί εναντίον της «τρομοκρατίας» εκτός Τουρκίας, πριν αυτή η «τρομοκρατία» επιτεθεί στο εσωτερικό της χώρας του. Επικρίνει επίσης το «ταμπού» της τουρκικής πολιτικής, που δεν είναι άλλο από τη Συνθήκη της Λωζάννης, που υπέγραψε ο Κεμάλ Ατατούρκ, και που είναι ο θεμέλιος λίθος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στον 20στό αιώνα, πριν όμως ανέβουν στην εξουσία οι ισλαμιστές.
Για να είμαστε ακριβείς, δεν είναι η πρώτη φορά που ένας Τούρκος ηγέτης προσπαθεί να εισαγάγει «νέο-Οθωμανικές» ιδέες. Συνέβη προηγούμενα, για παράδειγμα με την εισβολή στην Κύπρο.

Παρ' όλ' αυτά, είναι η πρώτη φορά που η κληρονομιά του Ατατούρκ δέχεται ένα τόσο σκληρό, κατά μέτωπο κτύπημα. Και είναι απολύτως φυσιολογικό, αυτές οι δηλώσεις να έχουν προκαλέσει κύμα οργής στο Ιράκ, τη Συρία, την Ελλάδα και την Κύπρο, γιατί θέτουν υπό αμφισβήτηση τα υπάρχοντα σύνορα αυτών των κρατών με την Τουρκία. Στην περίπτωση μάλιστα της Κύπρου αμφισβητείται ακόμα και η ύπαρξη της Δημοκρατίας της.
Θα μπορούσε να επιβιώσει;

Έχουν περάσει περίπου τέσσερεις μήνες από το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, γράφει ο Μάικλ Ρούμπιν, συνεργάτης στο American Enterprise Institute. Πρώην αξιωματούχος στο Πεντάγωνο, θεωρείται αυθεντία σε θέματα της Μέσης Ανατολής, της Τουρκίας, του Ιράν και της διπλωματίας. «Τα γεγονότα στις 15 Ιουλίου ήταν προβλέψιμα, αλλά αποτελούν μια τεράστια ψυχρολουσία στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας. Παρ' όλ' αυτά, θα ήταν τεράστιο το λάθος αν κάποιος θεωρούσε το πραξικόπημα ως μεμονωμένο γεγονός», υποστηρίζει ο Ρούμπιν, προσθέτοντας πως είναι απίθανο ο Ερντογάν να επιβιώσει και από τρίτη προσπάθεια ανατροπής του.

Στην πραγματικότητα στην Τουρκία έγιναν δύο πραξικοπήματα, αλλά το τρίτο -που δεν είναι μακριά- θα είναι αυτό που θα ́ναι εξαιρετικά βίαιο και που κατά πιθανότητα θα κοστίσει τη ζωή στον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Το πρώτο πραξικόπημα εκδηλώθηκε το απόγευμα της 15ης Ιουλίου του 2016. Ενώ ο Ερντογάν διακήρυττε πως το αποτυχημένο πραξικόπημα ήταν «δώρο από τον Θεό», γιατί του πρόσφερε μοναδική ευκαιρία να καταδιώξει τους πραγματικούς και κατά φαντασία εχθρούς του, η Νέμεσις του πραγματικού πραξικοπήματος παραμένει ανέγγιχτη. Ο Ερντογάν κατηγόρησε τους οπαδούς του πρώην συμμάχου του και σήμερα εχθρού του Φετουλάχ Γκιουλέν, τον οποίο κατήγγειλε ως τρομοκράτη. Μίλησε για τη Fethullah Terrorist Organization (FETO). Αλλά τα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσίασε ο Ερντογάν στην κυβέρνηση των ΗΠΑ ώστε να πετύχει την έκδοση του Γκιουλέν όχι μόνο δεν έπεισαν κανέναν, αλλά προκάλεσαν πολλές υποψίες. Του ζητήθηκαν περισσότερα στοιχεία, τα οποία ακόμη δεν μπόρεσε να δώσει.
Αποδιοπομπαίοι τράγοι

Ο Dani Rodrik, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard και γαμπρός εξέχοντος Τούρκου στρατηγού, παρουσίασε την πιο σημαντική εκδοχή για την πιθανή συμμετοχή των οπαδών του Γκιουλέν στο αποτυχημένο πραξικόπημα, αλλά αποκρύπτει πολλά γεγονότα, που απαιτείται να εξηγηθούν. Σύμφωνα με τον Ρούμπιν, μπορεί μερικοί από τους οπαδούς του Γκιουλέν να μετείχαν στο πραξικόπημα ενώ δεν αποκλείεται να είχαν την υποστήριξη ορισμένων κεμαλιστών αξιωματικών των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Υπάρχουν ελάχιστες αποδείξεις πως είχαν καθαρά χέρια οι περισσότερες από τις μυστικές τουρκικές υπηρεσίες και η ελίτ της Δικαιοσύνης. Οι γκιουλενιστές απλώς χρησιμοποιήθηκαν ως αποδιοπομπαίοι τράγοι για όλα τα φαιδρά που ακολούθησαν. Αυτός που πραγματικά βρισκόταν πίσω από το πραξικόπημα -και, όπως συμβαίνει πάντα στην Τουρκία, ποτέ δεν αποκαλύπτεται το όνομα του- αυτό που είναι σίγουρο, είναι ότι ο Ερντογάν είχε πληροφορηθεί για την εναντίον του ενέργεια αρκετές ώρες πριν αυτή εκδηλωθεί.

Το δεύτερο πραξικόπημα ήταν οι ενέργειες του ίδιου του Ερντογάν. Αυτές αποτέλεσαν σκληρό κτύπημα για την Τουρκία και τη δημοκρατία της και ήταν χειρότερες από τα γεγονότα της 15ης Ιουλίου. Απίστευτου μεγέθους διώξεις κατά πάντων, επιβολή νόμου έκτακτης ανάγκης, διώξεις εναντίον των δημοσιογράφων, κλείσιμο δεκάδων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και προώθηση νομοθεσίας που θα οδηγήσει σε δημοψήφισμα με στόχο την αναβάθμιση του Ερντογάν σε απόλυτο άρχοντα της Τουρκίας αποκαλύπτουν μια Μακιαβελική στρατηγική του ηγέτη της Άγκυρας.

Εντούτοις, λίγοι μιλούν ανοικτά, αλλά έχουν ήδη αρχίσει να ψιθυρίζουν ιδιωτικά, πως στον ορίζοντα υπάρχει η πιθανότητα εκδήλωσης τρίτου πραξικοπήματος. Παρ' όλο που ο Ερντογάν διέκοψε τη συνεργασία του με τον Γκιουλέν το 2013, ο Τούρκος Πρόεδρος εξακολουθεί να έχει συμμάχους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του Σεντάτ Πεκέρ. Ο άνθρωπος αυτός είναι ένας υπερ-εθνικιστής και θεωρείται ως ο πιο ισχυρός μαφιόζος της Τουρκίας.

Συνελήφθη κατά τη διάρκεια των διώξεων για το σκάνδαλο της Ergenekon και καταδικάστηκε σε φυλάκιση πολλών χρόνων. Αλλά ήταν από τους πρώτους που αφέθηκαν ελεύθεροι, πριν ακόμα παρουσιαστούν στοιχεία που να δικαιολογούν την αποφυλάκισή του. Το πολυσυζητημένο παρελθόν του Πεκέρ δεν εμπόδισε τον Ερντογάν στο να συνδιαλέγεται και να συνεργάζεται μαζί του. Οι γκιουλενιστές μπορεί να είχαν τεράστιο δίκτυο, αλλά οι διασυνδέσεις του Πεκέρ είναι το ίδιο ισχυρές.

Και ενώ ο Ερντογάν χρησιμοποιούσε το δίκτυο του Γκιουλέν για να κάνει τις βρομοδουλειές του, είναι το ίδιο πιθανό ο Πεκέρ και άλλοι, όπως ο αξιωματούχος του True Path Party (DYP) Μehmet Agar (άτομο με σκοτεινό παρελθόν αλλά με άριστες σχέσεις με τον Ερντογάν), να νιώθουν τώρα πως μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον Τούρκο Πρόεδρο, για να κάνουν τις δικές τους βρόμικες δουλειές.

Αλλά, πληροφορίες από την Τουρκία αναφέρουν πως ο Ερντογάν -ενώ στοχοποιεί τους γκιουλενιστές, τους Κούρδους, τους φιλελεύθερους, τις φεμινίστριες και τους πολιτικούς του αντιπάλους- αρχίζει να δρα όχι μόνο εναντίον των εχθρών του, αλλά και εναντίον των αντιπάλων του Πεκέρ και των στενότερων συνεργατών του. Έτσι, πολλοί αναρωτιούνται, αν όταν έχουν εξουδετερωθεί όλοι οι «εχθροί», τι θα γίνει όταν στη χώρα θα κυριαρχούν μονάχα ο Ερντογάν και η τουρκική μαφία; Αν αρχίσουν, όπως προβλέπεται, τους μεταξύ τους ανταγωνισμούς, η διαμάχη τους θα είναι βίαιη;
«Αναπολούν» το στρατιωτικό καθεστώς

Έχοντας επιβάλει με ακραία μέτρα την εξουσία του, δεν υπάρχει άλλη διέξοδος για τον πολιτικό ανταγωνισμό από τη χρήση πολιτικής βίας. Η φύση του βαθέως κράτους φτάνει ώς τις πολιτικές και τις εθνικές φράξιες, όπως αποδείχθηκε το 1996 στο σκάνδαλο Susurluk. Αν ο Ερντογάν δολοφονηθεί -και κανείς πλέον στην Τουρκία δεν το αποκλείει- το εναπομείναν βαθύ τουρκικό κράτος θα είναι αυτό που θα κληθεί να καλύψει το κενό.

Με άλλα λόγια, ο Πεκέρ και οι συνοδοιπόροι του δεν πρόκειται να παραμερίσουν τις φιλοδοξίες και την ιδεολογία τους. Ακόμα και αν ο Πεκέρ δεν θελήσει ποτέ να αναλάβει τα ηνία της Τουρκίας, έχει αρκετές διασυνδέσεις με βετεράνους Τούρκους πολιτικούς για να τοποθετήσει έναν της αρεσκείας του στο Προεδρικό Μέγαρο. Όπως επισημαίνει ο Ρούμπιν, ο Ερντογάν μπορεί να πιστεύει ότι είναι Σουλτάνος, όμως, μπορεί και να βρίσκεται με το ένα πόδι στον τάφο.

Γιατί η κατάσταση στην Τουρκία χειροτερεύει. Το ιδιωτικό χρέος είναι ανεξέλεγκτο, ο τουριστικός τομέας κατρακυλά και η πτώση του εθνικού νομίσματος υποχρεώνει τους πολίτες να ψάχνουν ολοένα και πιο βαθιά στις τσέπες τους. Λόγω των αυξανόμενων πιέσεων στην κεντρική Τράπεζα και της πολιτικής θύελλας, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης έχει καθηλωθεί. Οικονομολόγοι προειδοποιούν πως, αν οι απαιτούμενες δομικές μεταρρυθμίσεις καθυστερήσουν ακόμη περισσότερο και αν συνεχιστεί η οικονομική πολιτική του Ερντογάν, τα πράγματα θα χειροτερέψουν ακόμη περισσότερο.
.
Ο Καμίλ Γιλμάζ, καθηγητής οικονομικών στο κορυφαίο τουρκικό Πανεπιστήμιο Κοτς της Κωνσταντινούπολης, λέει πως οι επενδύσεις έχουν ήδη περιοριστεί στο μισό. Ο Ερντογάν δείχνει να είναι ανεξέλεγκτος και, τώρα, επιχειρεί να διαλύσει το Συνταγματικό Δικαστήριο, σε μια εποχή τεράστιων προβλημάτων ασφάλειας με την αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων. Τα γεγονότα αυτά οδηγούν πολλούς στο να ...αναπολούν την ηρεμία που τους παρείχε ένα στρατιωτικό καθεστώς. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στον Ερντογάν και τους στρατιωτικούς αυξάνεται. Οι στρατιωτικοί δεν επιθυμούν την ίδρυση αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης στη βόρεια Συρία, καθώς και την αποστολή τουρκικών στρατευμάτων στη Συρία και το Ιράκ.

Άλλοι θυμούνται τα γεγονότα στην Αίγυπτο όταν, λόγω της άφρονος πολιτικής του Αμερικανού Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, λίγο έλλειψε να χαθεί η χώρα από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Το 1990 ο Στρατός έσωσε και την Αλγερία από την κατάρρευση. Ο Ερντογάν ποτέ δεν εμπιστεύτηκε τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας του, θεωρώντας τες πρόκληση στις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες του.
Δεν περνούν απαρατήρητα

Οι κρίσεις στη Συρία και το Ιράκ αναπόφευκτα έφεραν πλησιέστερα τον Στρατό και τον Πρόεδρο, αλλά η κρίση ανάμεσά τους παραμένει. Με τον Ερντογάν στην εξουσία, η Τουρκία δείχνει να μην έχει μέλλον. Τον τελευταίο καιρό, ο Ερντογάν λέει πως η χώρα του απαιτεί να έχει λέγειν στα όσα συμβαίνουν στη Μοσούλη, πόλη του βόρειου Ιράκ, με τη δικαιολογία πως αυτή κάποτε ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Αλλά πού ήταν ο Ερντογάν τα δύο τελευταία χρόνια, όταν η Μοσούλη βρισκόταν υπό την κατοχή του Ισλαμικού Κράτους; Απλώς δεν μιλούσε γιατί οι τζιχαντιστές τού πουλούσαν φτηνό πετρέλαιο από τις πετρελαιοπηγές της περιοχής. Και αυτός τους πουλούσε όπλα με τα οποία οι ισλαμιστές σκότωναν τους συμμάχους των Δυτικών, ακόμα και τους ίδιους τους Δυτικούς. Όλα αυτά δεν έχουν περάσει απαρατήρητα από τον Ομπάμα, που συνεργάζεται τώρα στενά με το Ιράκ και τους Κούρδους, στην επιχείρηση κατάληψης της Μοσούλης, αφήνοντας έξω την Τουρκία, που το φυσάει και δεν κρυώνει.