Η συμβολή του Αρσακείου εις την παιδείαν της Κύπρου

Αριστείδης Κουδουνάρης
Το βιβλίο, άμα τη κυκλοφορία του το 2014, έτυχε τόσης ένθερμης υποδοχής, που εξάντλησε μέχρις ενός τα αντίτυπα της πρώτης του έκδοσης· εξού και προκύπτει η ανάγκη μιας συμπληρωματικής τού περιεχομένου του επανέκδοσης. Πρόκειται για ακόμη ένα σημαντικό πόνημα, που έλειπε από την κυπριακή και πανελλήνια βιο-βιβλιογραφία, διά χειρός Αριστείδη Κουδουνάρη, του τοις πάσι γνωστού ακάματου ερευνητή-συγγραφέως οικογενειακών γενεαλογικών δένδρων και εμβριθούς βιολεξικογράφου παλαιότερων επιφανών Κυπρίων. Το «Βιογραφικόν Λεξικόν Κυπρίων 1800-1920» συνιστά μνημειώδη πηγή αναφοράς.

Στην εμβληματική φιλοτέχνηση του εξωφύλλου ευστόχως δεσπόζει η επιβλητική μορφή του ευπατρίδη εθνικού ευεργέτη Αποστόλου Αρσάκη, που είναι ως να επιστεγάζει το φερώνυμό του ιστορικό εκπαιδευτήριο της Αθήνας, διαμηνύοντας το ελληνοχριστιανικό ήθος της ανθρωπιστικής παιδαγωγίας και της αφειδούς κοινωφελούς προσφοράς, καθώς και το αθάνατο πνεύμα μιας επίζηλης αγαθής υστεροφημίας. Ως προς την ίδρυση και ολοκλήρωση του διδασκαλικού αυτού οικοδομήματος, προορισμένου αποκλειστικά στη διετή εκπαίδευση και επαρκή παιδαγωγική μόρφωση διδασκαλισσών, ο συγγραφέας με λόγιο γλωσσικό ύφος πολυτονικής γραφής προτάσσει στον πρόλογό του τις εξής διαφωτιστικές επισημάνσεις:

«Η ανάληψις πρωτοβουλίας διά ίδρυσιν μιας κοινωφελούς εκπαιδευτικής εταιρείας το 1836, της “Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αθηνών”, με σκοπόν την “προαγωγήν της παιδείας”, ανήκει εις τους Ιωάννην Κοκκώνην, Γεώργιον Γεννάδιον και Μισαήλ Αποστολίδην, κατόπιν Μητροπολίτου Αθηνών (1861). Το 1846 θεμελιώνεται το πρώτον κτήριον της “Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας” εις την οδόν Πανεπιστημίου, το Αρσάκειον Αθηνών, έργον μεγάλον, που θα ολοκληρωθή μόνον χάρις εις την γενναίαν δωρεάν του Αποστόλου Αρσάκη, του Ηπειρώτου ιατρού και πολιτικού. Το 1850 ο Αρσάκης ανέλαβε την ολοκλήρωσιν της δαπάνης του κτηρίου. Η Εταιρεία, τιμής ένεκεν, το ονομάζει “Αρσάκειον”. Εγκατάστασις των σχολείων εις το “Αρσάκειον Μέγαρον” γίνεται το 1855».

Ομολογουμένως, «η συμβολή του Αρσακείου εις την παιδείαν της Κύπρου», κατά τον ομώνυμο τίτλο της παρούσας έκδοσης και όπως τονίζεται κατωτέρω, υπήρξε μεγίστη, εφόσον τα παρθεναγωγεία αρχικώς και τα διάφορα πρωτοβάθμια σχολεία μας είχαν στελεχωθεί από μιαν πλειάδα Αρσακειάδων, λαμπρή προσωνυμία τόσο για τις ίδιες όσο και για την ιδιαίτερή τους πατρίδα. Για τούτο ευγνωμονούσα οφείλει πολλά στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία όχι μόνο για τα διδακτικά και ηθοπλαστικά εφόδια που ανέδειξαν κάποιες από τις καλύτερες δασκάλες του τόπου στη διάρκεια ενάμιση και πλέον αιώνος, αλλά και για τις υποτροφίες που χορήγησε στις άριστες μαθήτριες, αντάξιες της φοίτησης στην περιώνυμη Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία. Η καταξίωσή τους αργότερα στο διδασκαλικό λειτούργημα τούς χάρισε ξεχωριστή τιμή και εύφημη μνεία εκ μέρους της πολιτείας.

Ίσως όμως και να μην ετύγχαναν μιας τέτοιας ευεργεσίας, αν δεν υπήρχε ο Αρσάκης «με λογισμό και μ’ όνειρο», κατά τον Σολωμικό στίχο, όπως και αληθινό αίσθημα πατριωτικής γενναιοδωρίας, για να αποπερατώσει και να επεκτείνει τα Αρσάκεια Σχολεία. Ευλόγως παρατίθεται εδώ η ευσύνοπτη βιογραφική αναφορά του Μπαμπινιώτη για τη σημαίνουσα προσωπικότητα της ελληνικής και ευρύτερης βαλκανικής επικράτειας, που αποσπάται από βιβλίο, πληροφοριακό της πολυκύμαντης ιστορίας και δράσης της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Συμπεραίνεται εισηγητικά στον επίλογο του κειμένου: «Ο Αρσάκης θα μπορούσε να συγκαταλεχθεί, ως νεότερο μέλος, σε μια μικρή ομάδα μορφών του Διαφωτισμού, που έδρασε στο εξωτερικό, συντονίζοντας τις ενέργειές τους».

Στα δύο μέρη των 102 σελίδων του βιβλίου του ο Κουδουνάρης καταγράφει εκτενή είτε σύντομα βιογραφικά Κυπρίων Αρσακειάδων παλαιότερων και νεότερων χρόνων, μη παραλείποντας όσες από τον μητροπολιτικό και τον απανταχού Ελληνισμό σφράγισαν την ελληνική παιδεία της Κύπρου σε δύσκολες επί Αγγλοκρατίας εποχές και μιας κλειστής πατριαρχικής κοινωνίας.

Η επίπονη και χρονοβόρα εργασία, όπως εμφαίνεται και στη δισέλιδη βιβλιογραφία, της συγκέντρωσης 95 και 54 βιογραφικών στο πρώτο και δεύτερο μέρος αντιστοίχως επαναφέρει στο φως την πολύπλευρη δράση και γόνιμη συνεισφορά τόσων διδασκαλισσών στην εκπαιδευτική και πολιτισμική ανέλιξη της νήσου μας. Στο φωτογραφικό υπό μορφήν σέπια παράρτημα απαθανατίζονται επώνυμες Αρσακειάδες. Ευφροσύνη Απεγίτου, Ελένη Έβερτ, Καρολίνα Σμόλτζε, Ελένη Χατζηπέτρου, Αθηναΐς Χριστοφάκη-Λανίτου, Περσεφόνη Παπαδοπούλου, Ευγενία Παλαιολόγου-Πετρώνδα είναι μόνο μερικές από τον μακρύ κατάλογο του βιβλίου.