Μάνατζμεντ: Κώδικας ηθικών αρχών και αξιών

Υπάρχουν πολλοί που αποδίδουν τη σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση στην καταρράκωση των ηθικών αρχών και αξιών, κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του νέου αιώνα. Δυστυχώς, μεμονωμένοι οργανισμοί και σύνολα πολύ λίγο μπορούν να επηρεάσουν τις κυβερνήσεις για να επιβάλουν υποχρεωτικά κώδικα ηθικών αρχών και αξιών σε όλα τα κυβερνητικά τμήματα και όλους τους οργανισμούς και επιχειρήσεις.

Αν όμως όλοι οι μεγάλοι οργανισμοί εφαρμόσουν αυτεπάγγελτα τέτοιον κώδικα, ίσως να υποχρεώσουν και τις κυβερνήσεις να ευαισθητοποιηθούν όσον αφορά τις ηθικές αρχές και αξίες. Δεν μας έφτανε η ανεργία, το κούρεμα καταθέσεων, αξιογράφων, μετοχών, μισθών και συντάξεων, έχουμε και τις δεκάδες σκάνδαλα τα οποία δηλητηριάζουν καθημερινά τη ζωή αυτών που επηρεάστηκαν από την κρίση. Όλα αυτά θα μπορούσαμε να τα είχαμε αποφύγει, αν όλοι οι οργανισμοί, δημόσιοι, ημιδημόσιοι και ιδιωτικοί, λειτουργούσαν βάσει υγιών ηθικών αρχών και αξιών.
Για να εξακριβώσει ένας οργανισμός αν η πολιτική που ακολουθεί και οι διαδικασίες που εφαρμόζει στηρίζονται σε υγιείς ηθικές αρχές και αξίες, πρέπει να υποβάλει στον εαυτό του τις εξής ερωτήσεις και αν οι απαντήσεις που θα πάρει δεν τον ικανοποιούν, να προβεί σε διορθωτικές πράξεις ως ακολούθως:
*Εταιρική κουλτούρα: Οι αρχές και αξίες του οργανισμού είναι ενσωματωμένες στην εταιρική του κουλτούρα; Όλοι οι υπάλληλοι συμφωνούν με αυτές τις αρχές και αξίες και τις υποστηρίζουν, όταν συζητούν με άλλους; Μια καλή ένδειξη κατά πόσο η διεύθυνση εφαρμόζει αυτά που λέγει, είναι η συνεχής υπενθύμιση των υπαλλήλων γι’ αυτές τις αρχές και αξίες. Αν η διεύθυνση άλλα λέγει και άλλα πράττει, θα ήταν καλύτερα να μην υπήρχαν διατυπωμένες αρχές και αξίες, αφού η ζημιά που προκαλείται από αυτήν την ανακολουθία είναι μεγαλύτερη από την παντελή έλλειψή τους.
*Πρακτική εφαρμογή: Οι διαδικασίες, η πολιτική, οι πρακτικές και οι προσδοκίες του οργανισμού συνάδουν με τις δηλωμένες αρχές και αξίες, και υπάρχει δέσμευση για εφαρμογή τους; Η διεύθυνση, προτού εφαρμόσει μια διαδικασία κλπ πρέπει να βεβαιώνεται ότι αυτή συνάδει με τις δηλωμένες αρχές και αξίες, και ότι αυτές εφαρμόζονται πιστά από όλους. Επίσης, ότι υπάρχουν μηχανισμοί ελέγχου για να τα επιβεβαιώνουν αυτά.
*Εκπαίδευση
Το προσωπικό γνωρίζει τις ηθικές αρχές και αξίες και τυγχάνει εκπαίδευσης προς αυτήν την κατεύθυνση; Στο σχετικό εγχειρίδιο πρέπει να γίνεται λεπτομερής αναφορά για το τι είναι ηθικό και τι όχι, όπως π.χ. σύγκρουση συμφερόντων, αποδοχή δώρων και χορηγιών, αποκάλυψη εμπιστευτικών πληροφοριών κλπ.
*Νομοθεσία: Οι διαδικασίες και οι αποφάσεις του οργανισμού συνάδουν με τους νόμους; Παρ' όλο που ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι κατ’ ανάγκην και ηθικό, αν μη τι άλλο, οι νόμοι του κράτους επιβάλλουν στον οργανισμό να λειτουργεί με βάση κάποια νομικά πρότυπα.
*Έλεγχοι: Υπάρχουν μηχανισμοί για πρόληψη παραβιάσεων των ηθικών αρχών και αξιών; Οι μηχανισμοί αυτοί είναι δυνατόν να διαφέρουν ανάλογα με το μέγεθος και τη φύση του κάθε οργανισμού, γενικά όμως πρέπει να υπάρχουν σαφή μέτρα, τα οποία να προστατεύουν τον οργανισμό από τυχόν παραβιάσεις των ηθικών αρχών και αξιών από τους διευθυντές και τους υπαλλήλους. Γι’ αυτό και πρέπει, κάθε απόφαση που λαμβάνεται να ελέγχεται πρώτα από ηθικής άποψης και μετά να υλοποιείται. Επίσης, πρέπει να υπάρχει αρμόδιος διευθυντής ο οποίος να ελέγχει κατά πόσο οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι ηθικές και ότι αυτές εφαρμόζονται πιστά.
*Ευθύνες: Όλοι οι υπάλληλοι αναλαμβάνουν ευθύνη για πιστή εφαρμογή των δηλωμένων αρχών και αξιών, και όλοι γνωρίζουν ότι σε περίπτωση που θα τις παραβιάσουν, θα υποστούν τις συνέπειες; Όλοι οι υπάλληλοι πρέπει να γνωρίζουν ότι τυχόν παραβίαση εκ μέρους τους των αρχών και αξιών του οργανισμού θα έχει επιπτώσεις στην αξιολόγηση και την ανέλιξή τους, τα δε σοβαρά παραπτώματα θα τυγχάνουν πειθαρχικού χειρισμού.
*Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα: Ο οργανισμός υιοθετεί το ρητό «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» ή είναι ανεκτικός σε παραβιάσεις με το δικαιολογητικό ότι «οι ανταγωνιστές το κάνουν»; Συνήθως αυτά συμβαίνουν όταν λαμβάνονται βιαστικές αποφάσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο ανταγωνισμός. Το σχετικό εγχειρίδιο πρέπει να καλύπτει κι αυτές τις περιπτώσεις κα να αναφέρει ότι δεν επιτρέπονται παρεκκλίσεις αυτού του είδους.
*Διευκρινίσεις: Υπάρχουν στον οργανισμό αρμόδιοι υπάλληλοι στους οποίους να μπορεί να προστρέξει κάποιο μέλος του προσωπικού, για να ζητήσει διευκρινίσεις κατά πόσο μια απόφαση ή ενέργειά του συνάδει με τις ηθικές αξίες του οργανισμού; Όσο λεπτομερείς κι αν είναι οι ηθικές αρχές και αξίες ενός οργανισμού, αποκλείεται να καλύπτει όλες τις πιθανές παραβιάσεις. Γι’ αυτό και επιβάλλεται να υπάρχουν κάποια αρμόδια πρόσωπα, τα οποία να απαντούν σε τυχόν διευκρινίσεις που ζητεί το προσωπικό.
*Προστασία ενδιαφερομένων: Στη λήψη αποφάσεων λαμβάνονται σοβαρά υπ' όψιν τα συμφέροντα των μετόχων, των υπαλλήλων, των πελατών και του κοινού; Οι ηθικές υποχρεώσεις ενός οργανισμού δεν περιορίζονται μόνο στις αποφάσεις που αφορούν τον ίδιο. Επεκτείνονται και στις αποφάσεις που επηρεάζουν όλους αυτούς που αναφέρονται πιο πάνω. Γι’ αυτό και οι αποφάσεις πρέπει να εξετάζονται και από αυτήν τη σκοπιά.
*Το σύνδρομο του γυάλινου σπιτιού: Μήπως κάποιες αποφάσεις είναι δυνατόν να εκθέσουν τον οργανισμό ηθικά και νομικά, αν αυτές δημοσιοποιηθούν; Πώς οι αποφάσεις αυτές θα επηρεάσουν τον οργανισμό αν δουν το φως της δημοσιότητας ή αν κάποιος τις χρησιμοποιήσει σε μια δικαστική μάχη εναντίον του οργανισμού; Κάθε απόφαση που λαμβάνεται πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αντέξει σε κριτική από το κοινό και σε μια αντιδικία ενώπιον δικαστηρίου. Γι’ αυτό και πρέπει κάθε απόφαση που λαμβάνεται να είναι νομικά και ηθικά υγιής.
Επίλογος
Αν έγραφα αυτό το άρθρο πριν από 10 χρόνια, τα μόνα παραδείγματα που θα είχα να επικαλεσθώ από την Κύπρο, για να υποστηρίξω τις θέσεις μου, θα ήταν η ΞΕΚΤΕ (ποιος τη θυμάται τώρα) και η φούσκα του χρηματιστηρίου. Όμως τα τελευταία χρόνια συνέβησαν τόσα πολλά στην Κύπρο, που δεν χρειάζεται και πολλή προσπάθεια εκ μέρους μου για να πείσω πόσο αναγκαίες είναι οι ηθικές αρχές και αξίες.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΡΓΑΤΟΥΔΗΣ
Αφυπηρετήσας (2006) Ανώτερος Διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας και fellow του Ινστιτούτου Τραπεζιτών Λονδίνου