Ο εφιάλτης ξαναζωντανεύει

ΘΟΡΥΒΗΜΕΝΟΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΔΙΑΜΕΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΤΟΥΣ
Σχέδιο Αμερικανικής Επιτροπής προέβλεπε την ίδρυση ανεξάρτητου «Κράτους της Κωνσταντινούπολης» υπό τη διοίκηση της Κοινωνίας των Εθνών και ημιαυτονόμηση της Σμύρνης
Στο προσκήνιο επανέρχεται η συζήτηση για τον εκ νέου διαμοιρασμό της Μέσης Ανατολής, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη μυστική Συμφωνία Sykes-Picot
«Έλληνες και Τούρκοι χρειάζονται μόνο μία χώρα, επειδή οι δύο φυλές συμπληρώνουν η μία την άλλη», ανέφεραν οι King και Crane
Η έκρυθμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή και στο εσωτερικό της Τουρκίας, που εντείνεται εξαιτίας του πολέμου στη Συρία, του αγώνα των Κούρδων για ανεξαρτησία και της εμπλοκής των μεγάλων δυνάμεων για καταπολέμηση του Ντάες, άνοιξε εκ νέου τη συζήτηση για αναδιαμόρφωση του χάρτη στην περιοχή. Η αναζωπύρωση των περιφερειακών εθνοτικών και θρησκευτικών συρράξεων δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο, αλλά απόρροια του τραγικού σχεδιασμού των συνόρων από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις του προηγούμενου αιώνα.

Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την υπογραφή της περιβόητης μυστικής συμφωνίας Sykes-Picot, που έγινε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα μεταξύ της Γαλλίας και της Αγγλίας, η διεθνούς εμβέλειας εφημερίδα «New York Times» δημοσίευσε την προηγούμενη βδομάδα ένα άρθρο, στο οποίο περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, ένας χάρτης, όπου προβάλλεται αναδιαμόρφωση του χάρτη της Τουρκίας, της Συρίας, της Αρμενίας, του Ιράκ και του Λιβάνου. Η δημοσίευση αυτή προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση του τουρκικού Τύπου και ξύπνησε παλιούς εφιάλτες, αφού τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι αναφορές και οι χάρτες που προβλέπουν τον διαμελισμό της τουρκικής ενδοχώρας.
Το ιστορικό πλαίσιο
Η υπογραφή της μυστικής συμφωνίας Sykes-Picot τοποθετείται χρονολογικά την περίοδο της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεσούντος του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου, με κύριους πρωταγωνιστές τον σερ Μαρκ Σάικς, εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας και τον Ζωρζ Πικό, εκ μέρους της Γαλλίας. Η Συμφωνία, που υπογράφτηκε και με τη συγκατάθεση της αυτοκρατορικής Ρωσίας, προνοούσε τον διαμελισμό της παρακμάζουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη μετατροπή των υπό τουρκική κατοχή εδαφών της Συρίας, του Ιράκ, του Λιβάνου και της Παλαιστίνης σε περιοχές υπό γαλλική και βρετανική διοίκηση.
Συγκεκριμένα, η Γαλλία θα αποκτούσε τον έλεγχο του Λιβάνου και της παράκτιας ζώνης της Συρίας, τα Άδανα, την Κιλικία και την ενδοχώρα που συνόρευε με τις κτήσεις της Ρωσίας. Η τσαρική Ρωσία θα καταλάμβανε τις αρμενικές επαρχίες του Ερζερούμ, της Τραπεζούντας (Πόντος), του Βαν και του Μπιτλίς και κάποια κουρδικά εδάφη στα νοτιοανατολικά, ενώ η Μεγάλη Βρετανία θα έθετε υπό τον έλεγχό της τη νότια Μεσοποταμία, τη Βαγδάτη μαζί με τα λιμάνια της Μεσογείου Χάιφα και Άκκα.

Οι γαλλικές και βρετανικές κτήσεις διαμόρφωναν από κοινού μια συνομοσπονδία αραβικών κρατών ή ένα ανεξάρτητο αραβικό κράτος, χωρισμένο σε γαλλικές και βρετανικές ζώνες επιρροής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η άνοδος των Μπολσεβίκων στην εξουσία μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 δεν επέτρεψε ποτέ στη Ρωσία να υλοποιήσει τη συμφωνία. Στη συνέχεια, ο έλεγχος των αραβικών περιοχών τροποποιήθηκε στη Συνδιάσκεψη του Σαν Ρέμο στις 19-26 Απριλίου 1920, όπου έλαβαν μέρος οι πρωθυπουργοί της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας, της Ιταλίας, καθώς και εκπρόσωποι της Ιαπωνίας, της Ελλάδας και του Βελγίου. Η συμφωνία του Σαν Ρέμο θεωρείται προπομπός της συμφωνίας των Σεβρών, που υπογράφτηκε λίγους μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του ίδιου έτους.
Ο διαχωρισμός της περιοχής
Ο χάρτης των «New York Times», που εξόργισε τον τουρκικό Τύπο, που έκανε λόγο για «σκάνδαλο», παρουσιάζει την ίδρυση ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν, το οποίο αποκτά πλέον μια εδαφική συνεκτικότητα με το Κουρδιστάν του βορείου Ιράκ. Επιπλέον, η Αρμενία εμφανίζεται μεγαλύτερη να επεκτείνεται προς τα ανατολικά ενσωματώνοντας μέρος της Τραπεζούντας, ενώ στα δυτικά ιδρύονται δύο διεθνείς ελεύθερες ζώνες, μια στη Σμύρνη (ως ημιαυτόνομη) και άλλη μια στα Στενά και στον Βόσπορο που τίθενται υπό διεθνή έλεγχο. Η Συρία, που σήμερα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση, δείχνει να διατηρεί την εδαφική της ακεραιότητα, ενώ ιδρύεται και μια αυτόνομη περιοχή στον Λίβανο υπό την επικυριαρχία της. Αυτός ο χάρτης, όπως αναφέρουν οι Τούρκοι, επαναφέρει στο προσκήνιο ένα παλιό αγγλογαλλικό γεωπολιτικό σχέδιο και αναβιώνει τις μνήμες της συνθήκης των Σεβρών μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, και αποτέλεσε τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οι καταβολές του χάρτη
Όντως, στην πραγματικότητα, αυτό που παρουσίαζε ο χάρτης είναι ένας εναλλακτικός τρόπος διαχωρισμού των κρατών της περιοχής, τον οποίο πρότειναν μέσω ειδικής Επιτροπής ο θεολόγος Henry King και ο μεγιστάνας Charles Crane το 1919, προς τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Woodrow Wilson κατόπιν εισήγησης του δεύτερου. Εν μέσω της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, το πολιτικό μέλλον της περιοχής ήταν τότε αβέβαιο, και οι δύο άνδρες φαίνεται να παρείχαν τον αναγκαίο συνδυασμό από επιχειρηματικές και βιβλικές γνώσεις. Αποστολή των King και Crane ήταν να μάθουν πώς οι κάτοικοι της περιοχής επιθυμούσαν να διοικηθούν.

Το εγχείρημα αυτό, σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές, θα ήταν μια μεγάλη δοκιμασία της πίστης του Προέδρου Wilson στην εθνική αυτοδιάθεση: την ιδέα, δηλαδή, ότι κάθε λαός πρέπει να πάρει το δικό του κράτος με σαφώς καθορισμένα σύνορα. Αν και οι προτάσεις αυτές ουδέποτε λήφθηκαν υπ' όψιν, εντούτοις μόνο και μόνο η επικαιροποίησή τους υπήρξε αρκετή για να «στοιχειώσει» τους Τούρκους, που βλέπουν την εσωτερική τους αστάθεια να καταρρέει εξαιτίας του Κουρδικού, και την εξωτερική τους ισορροπία να απειλείται λόγω της συνεχιζόμενης απομόνωσης και της ρήξης των σχέσεων με τη Ρωσία.
Το καθεστώς της Βασιλεύουσας
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις προτάσεις της Επιτροπής των δύο Αμερικανών παρουσιάζεται για την περιοχή της Κωνσταντινούπολης, όπου σημειώνεται ως «Διεθνές Κωνσταντινοπολίτικο Κράτος», το οποίο θα ελέγχεται από την Κοινωνία των Εθνών, πρόδρομο του ΟΗΕ. Επικαλούμενη τον μικρό πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης αλλά και τη στρατηγική της θέση στον Βόσπορο και τα Δαρδανέλλια, η Επιτροπή συνέστησε την πλήρη διεθνοποίηση της πόλης και των περιχώρων της. Πρότεινε ότι «όπως και η Περιοχή της Κολούμπια στην Αμερική, θα ήταν ένα φυσικό μέρος για μεγάλα εκπαιδευτικά και θρησκευτικά ιδρύματα». Ανοικοδομώντας μουσουλμανικά και θρησκευτικά ιδρύματα, όπως ισχυρίστηκαν, θα συμβάλει στη διατήρηση αυτού που ονομάζεται «ανεκτίμητες ανατολίτικες αξίες».
Συμβίωση Ελλήνων - Τούρκων
Η έκθεση King-Crane εξακολουθεί να παραμένει μέχρι σήμερα ένα αμφιλεγόμενο έγγραφο, ωστόσο απεικονίζει με παραστατικό τρόπο τα θεμελιώδη διλήμματα της ευρύτερης περιοχής. Σύμφωνα με ανάλυση του Atlantic, πράγματι η έκθεση επέμεινε στην αναγκαστική συμβίωση των ανθρώπων μέσω περίπλοκων νομικών ρυθμίσεων, που προεικονίζουν τις πιο πρόσφατες προτάσεις επίλυσης των προβλημάτων. Μεταξύ άλλων, οι δύο συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η διαίρεση του Ιράκ σε εθνικά περίκλειστα εδάφη ήταν πολύ παράλογη για ν’ αξίζει οποιαδήποτε συζήτηση, ενώ εντύπωση προκαλεί και η αναφορά τους Έλληνες και τους Τούρκους.

Παραγνωρίζοντας ουσιαστικά τις καταβολές τις διαχρονικής εθνικής διαμάχης μεταξύ των δύο λαών και του διαφορετικού πολιτισμικού υποβάθρου, οι King και Crane αναφέρουν πως «αυτοί χρειάζονται μόνο μία χώρα, επειδή οι δύο φυλές συμπληρώνουν η μία την άλλη». Για τη Συρία, σημειώνεται πως οι Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί της χώρας χρειάζεται να μάθουν να συμβιώνουν, επειδή «το όλο μάθημα της σύγχρονης κοινωνικής συνείδησης καταδεικνύει την αναγκαιότητα της κατανόησης "του άλλου μισού", όπως αυτή μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο με στενές σχέσεις συμβίωσης».
Το αβέβαιο μέλλον
Ο αρθρογράφος των «New York Times» και αναλυτής του Bipartisan Policy Center Nick Danforth αναφέρει πως παραμένει αμφίβολο κατά πόσον οι εισηγήσεις King και Crane αποτελούν μια χαμένη ευκαιρία για χάραξη των «πραγματικών» συνόρων της περιοχής, αφού αμφότεροι συνειδητοποίησαν πόσο δύσκολο είναι το έργο αυτό. Σημασία έχει το γεγονός ότι η επαναφορά του συγκεκριμένου χάρτη έχει θορυβήσει έντονα την Τουρκία, που βλέπει τις αναφορές στον διεθνή Τύπο για διαμελισμό της χώρας να πληθαίνουν και κατάλογο με παρόμοιες αναφορές να μακραίνει.

Υπενθυμίζεται ότι προηγήθηκε η δημοσιοποίηση χάρτη από την ιταλική εφήμερα «La Repubblica» το 2002, που παρουσίαζε το ανεξάρτητο Κουρδιστάν μετά τον διαμελισμό της Τουρκίας, ενώ το 2006 ξέσπασε το μεγάλο σκάνδαλο με τον αμερικανικό χάρτη της Νέας Μέσης Ανατολής, που παρουσιάστηκε στη Ρώμη σε μια σύνοδο του ΝΑΤΟ από έναν Αμερικανό ανώτερο αξιωματικό με την Τουρκία διασπασμένη. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα διαμελισμού της Τουρκίας αποτελεί ένας άλλος χάρτης της Μέσης Ανατολής που παρουσιάστηκε τον ίδιο χρόνο στο αμερικανικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Ερευνών, American Enterprise Institute, από τον Αμερικανό στρατηγικό αναλυτή Ralph Peters.

Το σίγουρο είναι ότι η ανάγκη για καταπολέμηση του Ντάες επιβάλλει την ενεργότερο εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας. Η διαμόρφωση του νέου γεωπολιτικού χάρτη θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και από τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της περιοχής, με την επιδίωξη της Τουρκίας να μετατραπεί σε ενεργειακό κόμβο να βρίσκεται υπό αμφισβήτηση εξαιτίας της αστάθειας στο εσωτερικό της χώρας.