Στην πρωτοπορία των εργατικών αγώνων για τη γυναίκα

Ελέγκω Παρτζίλη
Στον απόηχο της εργατικής Πρωτομαγιάς, που φέτος ήχησε πασχαλινά αναστάσιμη, συνηχούν τα ονόματα των πρωτεργατών εκείνων σκαπανέων, που με τα εμπνευσμένα έργα και τις ακαταπόνητες πράξεις τους χάραξαν δρόμους, ανοίγοντας φωτεινά μονοπάτια για τα δίκαια και τα δικαιώματα των εργαζομένων. Χρέος μας όχι μόνο να τους θυμόμαστε και να τους τιμούμε με αισθήματα ευγνωμοσύνης και θαυμασμού, αλλά και επάξια να μιμούμαστε το παράδειγμα της ανιδιοτελούς ανθρωπιστικής προσφοράς τους.

Μεταξύ αυτών, που έγραψαν ιστορία στο εργατικό κίνημα της Κύπρου, η αξέχαστή μας Ελέγκω Παρτζίλη: ένα λαμπρό ορόσημο με ανεξίτηλη σφραγίδα αναφοράς στην πρωτοπορία των εργατικών αγώνων, ειδικότερα, για τη γυναίκα, αλλά και σε μιαν πολύχρονη αγωνιστική συνοδοιπορία με τις απλές και κατάφωρα αδικημένες γυναίκες του λαού για διεκδίκηση των νομίμων αιτημάτων τους: την ισοτιμία των φύλων για τον ενδεδειγμένο ρόλο τους στην οικογένεια, έξω από κάθε εξουσιαστική υποβάθμιση και πατριαρχική καταπίεση, την αξιοπρεπή θέση τους σε μιαν ανθρωποκεντρική κοινωνία και την ισοδύναμη εργασιακή τους κατοχύρωση.
Η πρόσφατη εκδημία της, στις 27 Δεκεμβρίου του παρελθόντος έτους, σηματοδοτεί το πλήρωμα των ημερών των 97 της χρόνων με την εκπλήρωση των οραματικών στόχων, των κορυφαίων ακτιβιστικών της δρώμενων και των πρωτοβουλιακών της επιτευγμάτων, αλλά και αφήνει ανεκπλήρωτους τους διακαείς της πόθους: να δει απελευθερωμένη και επανενωμένη την πατρίδα της κάτω από την ειρηνική συνύπαρξη Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, για την οποία έδωσε ακόμη ένα δυναμικό «παρών», πρωτοστατώντας σε οργανωμένες εκδηλώσεις και διαχρονικές επίμονες προσπάθειες. Έφυγε, ωστόσο, στην προσφυγιά με την αιμάσσουσα πληγή της κατοχής, της διαίρεσης και του χωρισμού από τους αγαπημένους της τόπους: το Λευκόνοικο της γενέτειράς της και την Αμμόχωστο της ευτυχισμένης οικογενειακής εστίας, της ευδόκιμης εκπαιδευτικής της σταδιοδρομίας και της έντονης αλλοτινής της δράσης.
Διαβάζοντας το σύντομο οδοιπορικό της ζωής της στο βιβλίο τής Dolores B. Lasan «Τhe Trailblazers» («Οι πρωτοπόρες»), ζωντάνεψαν οι μνήμες των παλαιών ωραίων ημερών στην πόλη μας. Και είδα ξανά την καλή δασκάλα να διδάσκει τους μικρούς μαθητές της με την αφοσίωση του άοκνου ζήλου της και να τους καθοδηγεί στοργικά με την παιδαγωγία της αγάπης. Και ύστερα, την ξαναείδα να περνά από το σπίτι μου αεικίνητη πάνω στο ποδήλατό της, καθώς πηγαινοερχόταν στον πρώτο παιδοκομικό σταθμό, που ο δήμος Αμμοχώστου, γνωρίζοντας τις οργανωτικές της ικανότητες, μα προπάντων την έγνοια της για το παιδί και την εργαζόμενη μητέρα, τής είχε εμπιστευθεί τη διεύθυνσή του από τον Απρίλιο του 1955 μέχρι την αποφράδα 14η του Αυγούστου του 1974 της προσφυγοποίησής της. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Παιδοκομικός Σταθμός Αμμοχώστου με την παρότρυνση της διευθύντριάς του συγκέντρωνε παιδιά και γονείς στις εορταστικές εκδηλώσεις για τη Μέρα του Παιδιού, τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας και την Πρωτομαγιά.
Η σκιαγράφηση της προσωπικότητας και των σημαντικότερων σταθμών του πολυκύμαντου βίου της στις σελίδες, που αφιερώνει η Lasan στην αείμνηστη Ελέγκω βάσει προσωπικής συνέντευξης, μαρτυρεί το ήθος μιας σπουδαίας γυναίκας, που βρισκόταν στην ενεργή δράση από το τέλος της δεκαετίας του ’30 μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, παλεύοντας με ανυποχώρητη θέληση και ακατάβλητο σθένος για το κοινό καλό, την επικράτηση της δικαιοσύνης στο πρόσωπο της γυναίκας και την ελπίδα του αύριο στα μάτια των παιδιών. Όλες αυτές τις προοδευτικές ιδέες και τις επαναστατικές για την εποχή της αντιλήψεις, κληρονομώντας τις από τους γονείς της, που διακρίνονταν για τα εύσημα της αρετής και τους ευρείς ορίζοντες της ανθρωπιστικής τους αλληλεγγύης, τις έκαμε τρόπο ζωής και πράξη μιας συνεχούς πολλαπλής δραστηριότητας.

Ο επίσης εκπαιδευτικός πατέρας της Μάρκος Χαραλάμπους θεωρείται ο πατέρας του κυπριακού Συνεργατισμού, εφόσον με τη χαλκέντερη εργατικότητά του υπήρξε ο βασικός συντελεστής υλοποίησης της ιδέας του διευθυντή του Ταμιευτηρίου Λευκωσίας Ιωάννη Οικονομίδη για την ίδρυση της «Χωρικής Τράπεζας Λευκονοίκου» και τη σύνταξη του καταστατικού της. Η θεμελίωση ενός τέτοιου θεσμού στις αρχές του περασμένου αιώνα, υπό τις δυσμενείς συνθήκες της ανομβρίας, της δυσπραγίας, της επιβολής δυσβάστακτων φόρων από τον αποικιοκράτη κατακτητή και της ανίερης εκμετάλλευσης των φτωχών αγροτών και των ως επί το πλείστον γεωργικών εργατών από τους τοκογλύφους και τους μεγαλοκτηματίες, δεν συνέβαλε μόνο στην ανακούφιση του αγροτικού πληθυσμού, αλλά και στη σταδιακή ανάπτυξη γενικότερα της κυπριακής οικονομίας.
Στα βήματα ενός τέτοιου μπροστάρη πατέρα για την προάσπιση των δικαιωμάτων της αγροτιάς και δραστήριου στυλοβάτη του κυπριακού συνεργατικού κινήματος βάδισε η γαλουχημένη θυγατέρα με τις απαράγραπτες αξίες της ενσυναίσθητης ανθρωπιάς: της υπεράσπισης των αδικουμένων έναντι της όποιας κοινωνικής ή οικονομικής διάκρισης. Εύγλωττο το περιστατικό των μαθητικών της χρόνων στο τότε Διδασκαλείο Φανερωμένης, όταν είχε ξεσηκώσει τις συμμαθήτριές της ενάντια στη διεύθυνση, επειδή δεν είχε επιτρέψει σε συμμαθήτριά της, που δεν διέθετε το ποσό των διδάκτρων της, να παρακαθίσει στις εξετάσεις. Η στάση της απέναντι στην τότε συντηρητική κοινωνία των διακρίσεων και των μη θεσμοθετημένων εισέτι ανθρωπίνων δικαιωμάτων παίρνει σάρκα και οστά στις εξής πρωτοποριακές ενέργειες:

Το 1939, δύο χρόνια μετά την αποφοίτησή της από το Διδασκαλικό Κολλέγιο και παρά τις αντιδράσεις της καθεστηκυίας τάξης, υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά στελέχη της «Ένωσης Εργαζομένων Γυναικών» στην Αμμόχωστο, με στόχο την αφύπνιση των εργατριών και του εν γένει γυναικείου πληθυσμού για τα αναφαίρετα δικαιώματά τους. Η διαφώτιση εύρισκε συνεχώς απήχηση παρά τις αντιδράσεις των εργοδοτών, με αποτέλεσμα η πρώτη Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας στην Κύπρο να γιορταστεί στην Αμμόχωστο με την ομάδα της Ελέγκως να δίνει διαλέξεις για τα δικαιώματα της γυναίκας στο Λευκόνοικο και σε άλλα χωριά της επαρχίας Αμμοχώστου.

Και ήταν σε μια τέτοια συγκέντρωση, που είχε γνωρίσει τον σύζυγό της, Αντώνη Παρτζίλη, ο οποίος τότε δίδασκε βασικές γνώσεις Αγγλικών σε γυναίκες-μέλη της Συντεχνίας και ο οποίος καταπιάστηκε στη συνέχεια με το επάγγελμα του εμπορικού αντιπροσώπου-παραγγελιοδόχου. Παντρεύτηκαν το 1943 και απέκτησαν τρία παιδιά: τον Μάρκο, ένα λαμπρό αρχιτέκτονα, που ο πρόωρος χαμός του ήταν μεγάλη απώλεια για τον τόπο, τη Μάρω, ταλαντούχα γλύπτρια και τον Άντη, σκηνογράφο και πρώην διευθυντή του ΘΟΚ, ο οποίος έδωσε ώθηση στον θεατρικό μας πολιτισμό.
Το 1950 η Ένωση Εργαζομένων Γυναικών μετασχηματίζεται σε Παγκύπρια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών, της οποίας η Ελέγκω Παρτζίλη δεν υπήρξε μόνο ιδρυτικό μέλος, αλλά όταν οι Άγγλοι κατά την περίοδο του Απελευθερωτικού μας Αγώνα θέτουν την Ομοσπονδία εκτός νόμου μαζί με το ΑΚΕΛ και τις άλλες του οργανώσεις, θα βρεθεί στις πρώτες γραμμές των διαδηλώσεων και διεκδικήσεων για απελευθέρωση και ανεξαρτησία της Κύπρου. Ενεργότερο ακόμη ρόλο διαδραμάτισε από το 1959 και εντεύθεν, όταν η ΠΔΟΓ αναδιοργανώθηκε στην ΠΟΓΟ, που στις πρώτες προεδρικές εκλογές πέτυχε με τους αγώνες της το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες. Ως πρόεδρος του γυναικείου αυτού κινήματος από το 1982 μέχρι το 1992 διακρίθηκε για τους πολιτικοκοινωνικούς της αγώνες εντός και εκτός Κύπρου, για τους οποίους τιμήθηκε από την Παγκόσμια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών στο Παρίσι το 2005 στο πλαίσιο των 60χρονων της ΠΟΓΟ.
Άλλη σημαντική συνεισφορά της από την Ορμίδια της προσφυγιάς μέχρι τους προσφυγικούς καταυλισμούς και τη Λευκωσία της παραμονής της ήταν η ανακούφιση προσφυγικών οικογενειών με πεσόντες και αγνοούμενους, αλλά και η αφειδώλευτη συμπαράστασή της σε πληγέντες από την τραγωδία του ’74, γέροντες και παιδιά μέσα από τα καθήκοντα κοινωνικής λειτουργού, που της είχε αναθέσει το Γραφείο Ευημερίας. Γιατί σ’ όλο τον βίο και στη διάρκεια των ποικιλώνυμων δραστηριοτήτων της πρότασσε πάντα το κοινό καλό έναντι του ατομικού συμφέροντος. Παράδειγμα, η κένωση θέσης βουλευτή του ΑΚΕΛ Αριστερά Νέες Δυνάμεις για την Αμμόχωστο το 1988, που παρότι πρώτη επιλαχούσα παραχώρησε τη βουλευτική έδρα στον δεύτερο επιλαχόντα, που προερχόμενος από το αγροτικό κίνημα, πίστευε, πως θα ήταν πιο χρήσιμος από την ίδια.
Η αείμνηστη Ελέγκω Παρτζίλη μπορεί να έφυγε από τη ζωή με τη ληξιαρχική πράξη του θανάτου της, αλλά μένει ζωντανή στη συνείδησή μας με την ανεκτίμητη προσφορά της στον στίβο των κοινωνικών αγώνων και την πρωτοπορία της δράσης της για την ανύψωση της γυναίκας, τη δυναμική παρουσία της στις επάλξεις του χρέους για την κατάκτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και με την απέραντη αγάπη για τον δύσμοιρο μοιρασμένο της τόπο. Τις σκέψεις και τα συναισθήματά της κατέθεσε στα ποιήματά της, που άφησε στην Αμμόχωστο, αλλά και σε όσα εξέδωσε από τη σοδειά της στην προσφυγιά στην ποιητική της συλλογή του 1998, που εμβληματικά τιτλοφορείται «Της προσφυγιάς, της ψυχής και της καρδιάς». Γράφουμε τον επίλογο στην αειθαλή της μνήμη με δικούς της στίχους από το ποίημά της «Αμμόχωστος: «Κι έτσι θλιμμένη είσαι πανέμορφη/Αμμόχωστος, πόλη μου αγαπημένη!/Σε ζωντανεύει η σκέψη μου/και η αγάπη στην καρδιά.//Κι αν τύχει και δεν αξιωθώ/να αναπαυθώ στην αγκαλιά σου/πήρα χώμα και νερό/νάχω μαζί μου όταν για πάντα κοιμηθώ».
ΧΡΥΣΟΘΕΜΙΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΗ