Πρόσωπo και άτομo

Η ελληνική γλώσσα ακριβολογεί. Χρησιμοποιεί το πιο κατάλληλο λεκτικό σχήμα για να ονοματίσει καθετί? αίσθημα, ενέργεια, αντικείμενο. Μέσα απ’ αυτήν την προοπτική ιδωμένη η λέξη πρόσωπο έχει ένα ειδικό βάρος.
Δηλώνει τον άνθρωπο που έχει στραμμένο το βλέμμα στον άλλο (προς+όψη). Και μεταφορικά αυτόν που γνοιάζεται, ενδιαφέρεται για τον συνάνθρωπο. Στους αντίποδες του εννοιολογικού περιεχομένου της λέξης πρόσωπο είναι το άτομο. Κυριολεκτεί σε όποιον υπάρχει μόνο για τον εαυτό του. Έτσι, ενώ το πρόσωπο μοιράζεται, το άτομο παραμένει άτμητο.
Το πρόσωπο μοιράζεται χρόνο, αισθήματα, πράγματα. Νιώθει χαρούμενο όταν δίνεται. Βρίσκει τον εαυτό του όταν χαρίζεται. Χαμογελά και αυτό τον κάνει να διαχέεται, χωρίς να χάνει την ταυτότητα, την ουσία του.
Έρχεται πιο κοντά στον άλλο και αυτό τον κάνει να νιώθει και να είναι ενωμένος. Είναι σε όλες τις διαστάσεις τού «είναι» του μαζί με τον άλλο, ποτέ εναντίον του. Πρόκειται για μιαν αρχετυπική κίνηση, η οποία παραπέμπει στη δημιουργική αρχή του κόσμου? τον Τριαδικό Θεό της αγάπης. Τρία πρόσωπα, μια ουσία. Πρόσωπα μοναδικά όχι μοναχικά. Ο Πατέρας, ο Υιός, το Άγιο Πνεύμα. Μεταξύ τους υπάρχει σχέση αγάπης.
Παρά τη σχέση τους αυτή, το καθένα διατηρεί τον τρόπο να υπάρχει ως ξεχωριστό πρόσωπο. Ο Πατέρας να είναι αγέννητος, ο Υιός να γεννάται, το Πνεύμα να εκπορεύεται. Κανένα δεν αλλοιώνεται, δεν εκπίπτει, δεν αφανίζεται. Η εικόνα της Αγίας Τριάδας αποτελεί πρότυπο κάθε είδους οργάνωσης που προϋποθέτει προσωπική συνάντηση. Στην οικογένεια π.χ., όταν αυτή ζει στον τρόπο ύπαρξης της Αγίας Τριάδας, τα μέλη είναι, κατά παρόμοιο τρόπο, μοναδικά αλλά όχι μοναχικά. Η αγάπη συνέχει τη σχέση, κρατά ενωμένους το ένα με το άλλο. Κάθε μέλος σέβεται, αγαπά, υπάρχει χάριν των άλλων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτή όμως η ιδιότητα των μελών, να αγαπιούνται αμοιβαία, δεν σημαίνει ότι «χάνονται» ως πρόσωπα, ότι παύουν να είναι μοναδικές, ανόμοιες, ανεπανάληπτες υπάρξεις.
Στην αντίπερα όχθη συναντούμε το άτομο. Επιβιώνει, υπάρχει κυρίως για τον εαυτό του. Εξαντλεί το «είναι» του στο να περιχαρακώνεται. Η προσπάθειά του είναι η ικανοποίηση του «εγώ» του με κάθε τρόπο. Αν υπερτερεί σε υλικά αγαθά το άτομο νιώθει να υπάρχει στον βαθμό που τα έχει στη δική του κατοχή. Δεν διανοείται να τα μοιραστεί με κανέναν. Η περιουσία του είναι η ουσία του. Το άτομο, παρά την πυρηνική ιδιοσυγκρασία του, συνήθως είναι μέλος μιας κοινωνικής ομάδας. Είναι μέλος μιας οικογένειας, ανήκει στο εργατικό προσωπικό μιας εταιρείας, δραστηριοποιείται προς όφελος μιας φιλανθρωπικής ή άλλης οργάνωσης. Για να ενισχύσει το «είναι» του χρησιμοποιεί τους άλλους ως χρηστικά αντικείμενα.

Στην περίπτωση αυτή, όσο ιδιωτεύει και προωθεί το μικροεγώ του, τόσο η συμπεριφορά του προκαλεί πρόβλημα στους γύρω του. Αν είναι οικογενειάρχης, το βλέμμα του είναι στραμμένο αλλού - όχι στα πρόσωπα των οικείων του? γυρεύει να βρει μέσα από το σπίτι του υπηρέτες των αναγκών του? είναι κεντρομόλος όχι φυγόκεντρος. Και αυτό δημιουργεί δίκαια αναταράξεις στον χώρο του. Αν είναι μέλος μιας οργάνωσης, πασκίζει να προβάλει τον εαυτό του, να παραχορτάσει το είδωλό του, να εξάρει την αξία του. Έτσι γίνεται αποκρουστικός, απαίσιος.
Και επειδή αυτή η στάση του προκαλεί αντίδραση, το άτομο γλιστρά? καταφεύγει στη μέθοδο να κρύβεται, να φορά προσωπείο. Μέσα από αυτό δίνει ρεσιτάλ υποκριτικής. Υποδύεται ρόλους. Μιμείται συμπεριφορές για να αρέσει. Κάνει υποκλίσεις. Αλλά το κοινό έχει αισθητήρια. Και αναγνωρίζει το γνήσιο από το κίβδηλο. Το θέμα είναι πόσο θα αντέξει στη σκηνή η παράσταση που παίζει και ποιους θα παρασύρει στην πορεία του.
Οι πληθυσμιακές ομάδες σπανίζουν από πρόσωπα, περισσεύουν από άτομα.

Η παρουσία και τη δράση τους συντελεί ώστε η κοινωνία όχι απλώς να μοιάζει αλλά να είναι θέατρο. Και οι καιροί που ζούμε πλαστικοί. Εκεί που αφθονούν τα πλαστικά πιάτα και τα πιρούνια, αφθονούν και οι πλαστικοί άνθρωποι. Δίνουν υποσχέσεις, κάνουν συμφωνίες, ανταλλάσσουν αισθήματα. Όλα αυτά τα έχουν βγάλει μέσα από τα υπόγεια ρεύματα της ψυχής τους. Ρεύματα που είναι θολά, σκοτεινά, αδιευκρίνιστα? όπως καθετί κρυπτόμενον υπό την γην. Και ενώ τα πρόσωπα γράφουν αληθινά σενάρια στη σκηνή του κόσμου και με το μεγαλείο τους συγκινούν, τα άτομα, ως προσωπεία φέροντα, παίζουν θέατρο. Ένα θέατρο σκιών. Πίσω από τσαλακωμένα σεντόνια με αμφίβολη φωτοσκίαση. Και αφήνουν θολές εντυπώσεις στους ανυποψίαστους...
ΑΛΕΞΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
Διευθυντής στο Γυμνάσιο Αγίου Στυλιανού Στροβόλου