Η Προεδρία Γιώργου Βασιλείου

Νέα αποδέσμευση βρετανικών εγγράφων για την περίοδο 1986-1988
Ο Τουργκούτ Οζάλ, η Δικοινοτική, Διζωνική Ομοσπονδία με πολιτική ισότητα και ο νέος συνεταιρισμός
Αποδεσμεύθηκαν χθες εκατοντάδες πρωθυπουργικοί και υπουργικοί φάκελοι στο Κρατικό Αρχείο στο Λονδίνο, αλλά ένας μόνο πρωθυπουργικός φάκελος υπάρχει για τα έτη 1986-1988, που αφορά άμεσα την Κύπρο. Το περιεχόμενό του αναφέρεται σε συναντήσεις που είχε ο Πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού με τη Βρετανίδα Πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ και στη συνέχεια στις συναντήσεις που είχε ο Πρόεδρος Γ. Βασιλείου με την κ. Θάτσερ.

Επειδή τις συναντήσεις με τον Σπ. Κυπριανού τις έχουμε ήδη καλύψει με προηγούμενες αποδεσμεύσεις, θα επικεντρωθούμε στα όσα αναφέρονται στους πρώτους μήνες Προεδρίας Γιώργου Βασιλείου το 1988. Να πούμε, όμως, ότι τα έγγραφα του Φόρεϊν Όφις ακόμα να αποδεσμευθούν για το έτος 1988, όταν και θα δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες το πολιτικό και διπλωματικό παρασκήνιο της τότε χρονιάς.
Οι προτεραιότητες Βασιλείου
Συνοπτικά, ο Γιώργος Βασιλείου ανέλαβε Πρόεδρος στις 28 Φεβρουαρίου 1988 και, σύμφωνα με τα έγγραφα στον φάκελο που αποδεσμεύθηκε, ζητούσε επίμονα από τη Βρετανική Υπάτη Αρμοστεία, τόσο πριν από την εκλογή του όσο και μετά, συνάντηση με τη Βρετανίδα Πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ. Έντονη προτεραιότητά του ήταν να συναντηθεί με τον Τούρκο Πρωθυπουργό Τουργκούτ Οζάλ, ήθελε λύση χθες, και πίστευε ότι θα έλυνε το Κυπριακό πολύ γρήγορα. Από τα ήδη αποδεσμευμένα έγγραφα δίδεται η εικόνα ότι ο Γ. Βασιλείου στηριζόταν πάνω στους Βρετανούς και δεχόταν τις υποδείξεις τους.

Παράλληλα, τους επαναλάμβανε ότι, ενόσω ήταν ο ίδιος Πρόεδρος, δεν είχαν τίποτα να σκεφθούν για τις βρετανικές βάσεις, το θέμα αυτό θα το αντιμετώπιζαν μετά τη λύση του Κυπριακού. Από τουρκικής πλευράς ο Τούρκος Πρωθυπουργός Τ. Οζάλ απαιτούσε (όπως και ο Τούρκος Πρόεδρος Κενάν Εβρέν) Δικοινοτική, Διζωνική Ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, νέο συνεταιρισμό, όπως και ο Ρ. Ντενκτάς, και τόνιζε ότι μόνο αυτή θα ήταν η λύση του Κυπριακού.
Ας δούμε, όμως, πώς ξεκίνησε η προεδρία Γ. Βασιλείου μέσα από αυτά τα έγγραφα.
Έντονη επιθυμία για συνάντηση με Οζάλ
Ενημέρωση ημερ. 23 Μαρτίου 1988 από τον Βρετανό Υπ. Αρμοστή στη Λευκωσία John Wilberforce προς το Φόρεϊν Όφις έλεγε ότι ο Γ. Βασιλείου ήθελε οπωσδήποτε να συναντηθεί με τον Τούρκο Πρωθυπουργό Τ. Οζάλ, ανησυχούσε, όπως και ο Έλληνας Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, για το ότι ο Οζάλ δεν είχε απαντήσει στην πρόταση του Παπανδρέου για αποστρατιωτικοποίηση που ο τελευταίος είχε πρότεινε στον Οζάλ στη συνάντησή τους που προηγήθηκε στο Νταβός.

Ο Βασιλείου έλεγε στους Βρετανούς ότι στον Ανδρέα Παπανδρέου άρεσε το αυθόρμητό του στυλ, σε σύγκριση με εκείνο του Σπ. Κυπριανού και ότι ο ίδιος είχε κάνει ξεκάθαρο στον Παπανδρέου ότι οι αποφάσεις θα παίρνονταν από τη Λευκωσία.
Ευέλικτος για συνταγματικές διευθετήσεις
Τόσο επέμενε να δει τον Οζάλ, που δεχόταν, έλεγε στον Βρετανό ́Υπ. Αρμοστή, και μυστική συνάντηση, π.χ. κάπου όπως στο Claridges (γνωστό ξενοδοχείο στο Λονδίνο). Ο Wilberforce, όμως, τον ενεθάρρυνε να ξεκινήσει διάλογο με τον Ντενκτάς πριν από την όποια συνάντηση με τον Οζάλ.

«Ο Βασιλείου παρουσιάστηκε ευέλικτος για τις μελλοντικές συνταγματικές διευθετήσεις, λέγοντας ότι δεν έδιδε καμία σημασία για το μέγεθος (did not give a damn) των ομόσπονδων εξουσιών. Με διαβεβαίωσε ότι είναι έτοιμος για πρακτική εφαρμογή των τριών ελευθεριών.

Δέχθηκε ότι η εφαρμογή των θα έπρεπε να ήταν σταδιακή, ότι θα ίσχυαν κάποιοι κανονισμοί για την εγκατάσταση, για να διασφαλίζεται ότι οι Τουρκοκύπριοι δεν θα μετατρέπονταν σε μειονότητα στη δική τους ζώνη, όμως δεν ήταν έτοιμος να δεχθεί διαχωρισμό σε βαθμό που η νήσος να αντιμετώπιζε πρόβλημα για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

Ο Βασιλείου πήρε μια νέα γραμμή όσον αφορά τις εγγυήσεις και είπε ότι το καλύτερο είναι να μην υπάρχουν καθόλου», έγραψε μεταξύ άλλων ο Βρετανός Ύπ. Αρμοστής.
Ενδιαφέρουσες υποδείξεις Φ.Ό. προς Θάτσερ
Στις σημειώσεις που ετοίμασαν οι σύμβουλοι της Βρετανίδας Πρωθυπουργού, σε συνεννόηση με το Φόρεϊν Όφις, για την προσοχή της πριν από τη συνάντησή της με τον Γ. Βασιλείου, περιλαμβάνονταν και οι πιο κάτω πολύ ενδιαφέρουσες υποδείξεις:
Αναφορικά με τις κατηγορίες Σπ. Κυπριανού ότι η Βρετανία υποστήριζε τον Γ. Βασιλείου στην Προεδρία, μπορούσε να του λεχθεί ότι όντως αυτό ήταν αλήθεια.
Στο θέμα Ντενκτάς αντιλαμβάνονταν την ανάγκη να αποφευχθεί πρόσχημα αναγνώρισης, αλλά δεν μπορούσε (ο Βασιλείου) να ανταποκριθεί στην εισήγηση Ντενκτάς για μια προκαταρκτική συνάντηση;
Μπορούσε επίσης η Πρωθυπουργός να πιέσει τον Γ. Βασιλείου να προβεί σε δημόσια δήλωση ότι αναγνώριζε το νόμιμο ενδιαφέρον της Τουρκίας στην Κύπρο, και ότι η ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων μπορούσε να αντιμετωπιστεί με ένα σύστημα διεθνών εγγυήσεων, με 5.000 τουρκικά στρατεύματα να μείνουν στο νησί μαζί με αντίστοιχο αριθμό ελληνικών ως μέρος μιας συμφωνημένες λύσης. Μπορούσε να του πει ότι θα βολιδοσκοπούσε τον Οζάλ για μείωση των τουρκικών στρατευμάτων ως χειρονομία καλής θέλησης, όπως και έλεγχο στον αριθμό των εποίκων...
Σημείωση γράφουσας: Υπενθυμίζεται ότι ο Πρόεδρος Γ. Βασιλείου είχε δηλώσει κατά την Προεδρία του ότι η λύση που επεδίωκε θα εξασφάλιζε και τα τουρκικά συμφέροντα.
Ήθελε λύση εντός του 1988
Η πρώτη συνάντηση με τη Βρετανίδα Πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ έλαβε χώρα στις 31 Μαρτίου 1988. Το Φόρεϊν Όφις πίστευε ότι δεν θα άρεσε στους Τούρκους η Θάτσερ να έβλεπε τον Βασιλείου προτού πάει στην Άγκυρα (είχαν προγραμματισμένη για τον Απρίλιο επίσκεψή της στην Τουρκία), όμως θεωρούσαν ότι θα ήταν καλύτερα να προηγείτο η συνάντηση με τον Κύπριο Πρόεδρο, ούτως ώστε η κα Θάτσερ να γνώριζε τις θέσεις του.

Στη συνάντηση παρευρέθησαν ο Υπ. Εξωτερικών Γ. Ιακώβου και ο Ύπ. Αρμοστής της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Λονδίνο Τ. Παναγίδης. Από βρετανικής πλευράς ο Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας και ο ́Υπ. Αρμοστής στη Λευκωσία. Ο Γ. Βασιλείου ζήτησε να έβλεπε την κ. Θάτσερ μετά τη συνάντηση και για 10 λεπτά μόνος του.
Απέρριπτε τα δύο κράτη και τη διχοτόμηση
Ο Γ. Βασιλείου είπε στην κ. Θάτσερ ότι ήταν πρακτικός άνθρωπος και ήθελε λύση εντός του χρόνου, κλειδί της λύσης ήταν η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων και η αποστρατιωτικοποίηση, ποτέ δεν υποστήριξε την Ένωση, αντιλαμβανόταν ότι ρεαλιστικά είχε χαθεί η ευκαιρία για ενιαίο κράτος, η λύση θα ήταν ομόσπονδη, αλλά όχι δύο ανεξάρτητα κράτη, και απέρριπτε τη διχοτόμηση.

Υποστήριξε ότι οι πολίτες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να ζουν και να δουλεύουν όπου θέλουν, και ήθελε εφαρμογή των βασικών ελευθεριών, και, «αν όλα αυτά συμφωνηθούν, οι λεπτομέρειες θα λυθούν σε μια διαπραγμάτευση δύο τόσων μηνών», είπε. Η κ. Θάτσερ, όμως, του επεσήμανε πως το γεγονός ότι έθετε προϋποθέσεις προτού ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις δεν ήταν καλή αρχή και δεν θα οδηγούσε σε λύση. Ως πρακτικός άνθρωπος, έπρεπε να αναγνωρίζει ότι το κλειδί ήταν η αποφασιστικότητα των δύο ηγετών να διαπραγματευθούν.

Τότε ο Γ. Βασιλείου άλλαξε, κάπως, τη θέση του και είπε ότι εκείνο που εννοούσε ήταν να γίνει αποδεκτό ως αρχή ότι τα τουρκικά στρατεύματα θα αποχωρήσουν. Ο κ. Βασιλείου τόνισε και προσωπικώς στην κ. Θάτσερ την ανάγκη για συνάντηση με τον Τούρκο Πρωθυπουργό Τουργκούτ Οζάλ για να δημιουργηθούν, όπως ήλπιζε, οι συνθήκες για διαπραγμάτευση με τον Ραούφ Ντενκτάς. Ένα πακέτο με επαναπροσεγγιστικά μέτρα ήδη ετοιμαζόταν, και θα εφαρμόζονταν με το ξεκίνημα των διαπραγματεύσεων.
Στην ιδιωτική συνάντηση των 10 λεπτών που είχε με τη Θάτσερ ο Γ. Βασιλείου ήθελε να της πει ότι, ενόσω ο ίδιος ήταν Πρόεδρος, οι βρετανικές βάσεις ήσαν απόλυτα ασφαλείς.
Τα στρατεύματα δεν φεύγουν!
Το 1988 ήταν ο χρόνος των διαπραγματεύσεων για την τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου μεταξύ της Βρετανίας και της Τουρκίας και υπήρχαν πολλές επαφές με την τουρκική κυβέρνηση.
Όταν η Βρετανίδα Πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ επισκέφθηκε την Τουρκία και στις 7 Απριλίου είχε συνάντηση με τον Τούρκο Πρόεδρο, Στρατηγό Κενάν Εβρέν, ένα από τα θέματα που συζήτησαν ήταν και το Κυπριακό.
Αναφορικά με το Κυπριακό, η Πρωθυπουργός ήθελε να ακούσει τις απόψεις του Τούρκου Προέδρου στο δύσκολο πρόβλημα της Κύπρου. Η θέση του Ηνωμένου Βασιλείου, του είπε, είναι η Κύπρος να μείνει ενωμένη χώρα σε μια ομόσπονδη δομή.

Το γεγονός ήταν ότι το σύνταγμα της Κύπρου δεν είχε εφαρμοστεί σωστά και αυτό έπρεπε να ληφθεί υπόψη στις μελλοντικές διευθετήσεις. Η κ. Θάτσερ ανέφερε ακόμα ότι ο Γ. Βασιλείου (Πρόεδρος της Κύπρου), ο οποίος είχε επισκεφθεί πρόσφατα το Ηνωμένο Βασίλειο, φάνηκε έτοιμος για πρόοδο και πιο εποικοδομητικός από τον προκάτοχό του (Σπ. Κυπριανού).