Μου το θύμισε προχθές ο Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου: Αύγουστος (του 1936) ήταν, όταν οι φασίστες σκότωσαν στη Γρανάδα τον μεγάλο ποιητή της Ισπανίας Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (Federico Garcia Lorca), μόνο έναν μήνα μετά το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου. Ακριβώς, 80 χρόνια πριν... Στην ισπανική γη άφησαν για πάντα τα κόκκαλά τους τα τρία χρόνια του Εμφυλίου και 19 Κύπριοι, ανάμεσα στους συνολικά 57 συμπατριώτες μας που πολέμησαν εναντίον των φασιστών στασιαστών, μαζί με τις 35-40 χιλιάδες ξένους των Διεθνών Ταξιαρχιών, στο πλευρό των κυβερνητικών δυνάμεων - δημοκρατών, φιλελεύθερων, κεντρώων, προοδευτικών αστών, κομμουνιστών, σοσιαλιστών, συντεχνιακών, αναρχικών, όπως και Καταλανών και Βάσκων εθνικιστών.
Ο αριθμός τους φαίνεται μικρός σε σύγκριση με τον αριθμό εθελοντών από άλλες χώρες, αλλά είναι μεγάλος, σε αναλογία πληθυσμού που είχε η Κύπρος εκείνη την εποχή. Οι 19 πεσόντες ήταν οι Παναγιώτης Κατσαρώνας Λάρνακα, Κωνσταντίνος Αυγερινός Κωνσταντινούπολη, Νίκος Πέρδικος Γιαλούσα, Άγγελος Ρομάνης Λευκωσία, Αναστάσης Αντωνίου Άγιος Ηλίας, Ιάκωβος Κούμουλλος Λεύκαρα, Χρίστος Κωνσταντίνου Πέλλαμπαϊς, Δημήτρης Τσινικόλας Άγιος Ηλίας, Σπύρος Παντελίδης Κάτω Δρυς, Βασίλης Παττίχης Λεύκαρα, Σέργιος Ρωσσίδης και Αχιλλέας Κανάρης Λευκωσία, Γιώργος Πανταζής Κυθρέα, Λουκάς Ορφανίδης Ακάκι, Χρίστος Χριστοδούλου Ριζοκάρπασο, Μ. Θεόδουλος, Ιωάννης Δήμας, Δημήτρης Δημητρίου και Γ. Γιωργαλλής. Στις 10 Ιουνίου 2011 τοποθετήθηκε, στο κοιμητήριο Fuencarral της Μαδρίτης, τιμητική πλάκα «στη μνήμη των Κύπριων εθελοντών που αγωνίσθηκαν και θυσίασαν τη ζωή τους για την υπεράσπιση της δημοκρατίας στην Ισπανία», όπως γράφει η σχετική επιγραφή στην Ελληνική και την Ισπανική γλώσσα. Το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε ποτέ για τους Κύπριους εθελοντές του Ισπανικού Εμφύλιου 1936-1939 -γραμμένο στα Αγγλικά- έχει τίτλο «Ισπανικές Θερμοπύλες» («Spanish Thermopylae») και ήμουν προσωπικά παρών όταν ο συγγραφέας του, ο δάσκαλος και ιστορικός Πολ Φιλίππου Στρόγκος (Paul Philippou Strongos), Κύπριος δεύτερης γενιάς που γεννήθηκε στην Αγγλία και ζει στη Σκοτία, το παρουσίασε στην κυπριακή παροικία του βόρειου Λονδίνου - στο Κοινοτικό Κέντρο στο Πάλμερς Γκριν (Palmers Green). Το βιβλίο βασίζεται σε συνεντεύξεις με συγγενείς εθελοντών και ιστορικούς και σε συστηματική πολύχρονη έρευνα του συγγραφέα, σε κρατικά και ιδιωτικά αρχεία, βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια, οργανισμούς στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Αμερική, τη Ρωσία, την Κύπρο και αλλού. Αποκαλύπτει ότι οι περισσότεροι από τους 57 ήταν κομμουνιστές μετανάστες, κυρίως στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη, με σοσιαλιστικές ιδέες, που ριζοσπαστικοποιήθηκαν μετά την οικονομική κρίση του 1929. Ο πρώτος Κύπριος που έφτασε στην Ισπανία τον Νοέμβρη του 1936 από το Λονδίνο ήταν ο Αντώνης Θεοδούλου και μετά, τον Δεκέμβρη του 1936, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου που ήταν τότε 28 χρονών -κατοπινός Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ- και ο φίλος του Μιχάλης Οικονομίδης. Τρεις γυναίκες περιλαμβάνονταν στους 57, η Τούλα Ιωάννου, η Μαρία Νικολάου και η Ελένη Νικηφόρου, όλες νοσοκόμες προερχόμενες από τον Καναδά. Λίγοι στην Κύπρο γνωρίζουν για την κυπριακή συμμετοχή σε αυτόν τον άγριο ιδεολογικό πόλεμο, αλλά αυτό που είναι αναμφίβολο, είναι ότι πήγαν στην Ισπανία και έβαλαν έτσι την αποικιοκρατούμενη -τότε- και ασήμαντη Κύπρο στον χάρτη του κόσμου, τη στιγμή που αναποδογυριζόταν και άλλαζε για πάντα.
