Πάρης Μάρκου - «Έτσι μιλώ για σένα…»

ΛΙΓΟΜΙΛΗΤΟΣ, ΟΠΩΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΤΑΙ ΚΑΙ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ
Η λέξη αγνοούμενος ήταν για εμάς, σ’ εκείνην την ηλικία, μια ακατανόητη έννοια. Ακόμα κι αυτήν, όμως, η μητέρα μου επιχείρησε να μας την εξηγήσει. «Ο πατέρας θα αργήσει να επιστρέψει» και αργότερα, «ο πατέρας χάθηκε στον πόλεμο, θεωρείται αγνοούμενος»
Πλησίαζε 10 το πρωί της 26ης Ιουλίου. Ένα ραντεβού χρωστούμενο από το παρελθόν. Έτσι, τουλάχιστον, το ένιωθα, καθώς χρόνια πριν είχα επιχειρήσει να ασχοληθώ με την ιστορία του Τάσου Μάρκου, χωρίς αποτέλεσμα.

Όμως, καμιά φορά πρέπει να έρθει το πλήρωμα του χρόνου.

Από τις μετρημένες φορές στη δημοσιογραφική μου πορεία, που μου ήταν εξαιρετικά δύσκολο να διαχειριστώ το "ρεπορτάζ".

Το ζήτημα δεν ήταν να αποτυπώσω απλώς σ’ ένα κομμάτι χαρτί, τυπικά, τα συναισθήματα ενός ανθρώπου που κουβαλά το βάρος ενός ονόματος και τον αβάσταχτο πόνο μιας μη αναπληρώσιμης απώλειας.

Ακριβής στην ώρα του ο Πάρης Μάρκου. Ευγενικός. Χαμογελαστός και εμφανισιακά πιστό αντίγραφο του πατέρα του. Κρατούσε στο χέρι έναν φάκελο με στοιχεία, τα οποία αποτύπωναν την ιστορία τού Τάσου. Έτοιμη δουλειά. Μα δεν ήταν αυτό που ήθελα. (Άλλα θεώρησα πως οφείλω στον πατέρα του, που θυσίασε για την πατρίδα και για όλους μας το υπέρτατο αγαθό, τη ζωή.) Εκείνο που επεδίωκα, ήταν να δω μέσα από τα δικά του μάτια την ιστορία ενός θρύλου, του οποίου φέρει το όνομα.

Κρυστάλλινες οι πρώτες εντυπώσεις. Άνθρωπος προσηνής, χωρίς ίχνος επιτηδευμένης περηφάνιας. Πίσω από την αριστοτεχνική προσπάθεια απόκρυψης του πόνου, προέβαλλε μια επιβλητική αξιοπρέπεια.
Η σιωπή που μιλά πιο δυνατά απ’ τις λέξεις

Λιγομίλητος, όπως ακριβώς περιγράφεται και ο πατέρας του. Μα, είναι από εκείνες τις σπάνιες φορές, που η σιωπή μιλά πιο δυνατά από τις λέξεις.

"Δύσκολο να μιλάς για τον δικό σου άνθρωπο", μου είπε. Έπειτα, παύση.

Μέσα από φεγγαρά περάσματα και νοητές στοές, ο χρόνος πάει πίσω... Στο 6χρονο τότε παιδί, που κράτησε μόνο εικόνες από έναν πατέρα που έγραψε σελίδες ιστορίας, πατριωτισμού και ηρωϊσμού.

Ένας βραχνός ήχος σπάει την ολιγόλεπτη σιωπή. "Ο πατέρας μου πολέμησε για τα ιδανικά και τα πιστεύω του. Έκανε το καθήκον του, δίδοντας μέσα από το δικό του παράδειγμα τη χαμένη αξιοπρέπεια ενός πολέμου, ο οποίος ήταν προδομένος και χαμένος από την αρχή".

"Ο πατέρας μου, γεννήθηκε ακριβώς για να δώσει το παράδειγμα", λέει κι επιχειρώντας να πνίξει τη συγκίνησή του πρόσθεσε: "Μπορεί εμείς ως οικογένεια να χάσαμε τον δικό μας άνθρωπο, τον πατέρα, αλλά πιστεύω ότι η νέα γενιά κέρδισε μιαν ακτίδα φωτός για το αύριο".

Το αύριο, που ο Πάρης Μάρκου βλέπει τώρα πια στα μάτια των δικών του παιδιών, του Τάσου και της Χριστιάνας, και των παιδιών του κόσμου όλου.

"Ο πατέρας μου ήταν ένας άνθρωπος, που με την παρουσία του γέμιζε τον χώρο. Στα μάτια τα δικά μου και της αδερφής μου φάνταζε τεράστιος. Αγαπούσε και προσέδιδε βάρος στην οικογένειά του. Ήταν άνθρωπος με αρχές, αξίες, ιδανικά και λάτρευε τον τόπο του και την Ελλάδα".
Φοβάμαι να παρέμβω στον λόγο του. Δεν θέλω να διασαλεύσω τη ροή των σκέψεών του. Αποτολμώ, όμως, να τον ρωτήσω για την απώλεια, για τα παιδικά χρόνια που διέκοψε βίαια η εθνική τραγωδία.

"Το βάρος έπεσε στη μητέρα μου, η οποία έγινε και πατέρας. Ήταν ο στυλοβάτης μας μέχρι την τελευταία της πνοή".
Αγνοούμενος - Άγνωστη λέξη

Τον χάνω για μερικά -ίσως- δευτερόλεπτα. Η σκέψη μου στρέφεται αστραπιαία στη Μαίρη Μάρκου, σε σκηνές αγωνίας, φόβου, θλίψης, σε ξύλινες ανακοινώσεις του τύπου "η τύχη του αγνοείται".

"Η λέξη αγνοούμενος ήταν για εμάς, σ’ εκείνην την ηλικία, μια ακατανόητη έννοια. Ακόμα κι αυτήν, όμως, η μητέρα μου επιχείρησε να μας την εξηγήσει. «Ο πατέρας θα αργήσει να επιστρέψει» και αργότερα, «ο πατέρας χάθηκε στον πόλεμο, θεωρείται αγνοούμενος»".

Σχεδόν ψέλλισε τη λέξη αγνοούμενος. Κι όμως, ο Πάρης Μάρκου αν και δεν κατάφερε ακόμη να αφαιρέσει το όνομα του πατέρα του από τον μακρύ κατάλογο, πρωτοστατεί στις προσπάθειες για εξεύρεση της τύχης των αγνοουμένων.

Συγκλονιστικός, όμως, είναι και τις στιγμές που μιλά για τη μητέρα του. Μια γυναίκα - πρότυπο, μια γυναίκα που ο στεναγμός συντρόφευε για 30 χρόνια.

"Η μητέρα μας ήταν άνθρωπος προοδευτικός. Μας μετέδωσε τις αξίες και το αίσθημα της ελευθερίας και της εμπιστοσύνης. Μας έμαθε να είμαστε αξιοπρεπείς, να δοκιμάζουμε στη ζωή και να λαμβάνουμε μόνοι μας τις σωστές αποφάσεις, μακριά από φανατισμούς και ταμπέλες. Η ίδια, υπήρξε άνθρωπος της προσφοράς και της αγάπης. Αν και ήταν λαβωμένη, πρώτη έτρεχε να στηρίξει, όπου υπήρχε πόνος και απώλεια".
«ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΣΤΕ ΔΕΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΑΣ»
Οι μνήμες της μονάκριβης Άντρης
"Γενικά, στο σπίτι μας ποτέ δεν ακούσαμε βρισιά, ούτε έξαλλη φωνή, εκτός από τις μέρες της πολιτικής έντασης"
Η Άντρη Μάρκου, τότε ένα 10χρονο αγγελούδι και σήμερα μια καταξιωμένη γυναίκα, κατάφερε να κρατήσει μνήμες από την οικογενειακή ζωή.

Συγκινητικός είναι ο τρόπος με τον οποίο αποτύπωνε τις σκέψεις της και ξετύλιγε το νήμα της ζωής του Τάσου Μάρκου, βοηθώντας στο στήσιμο της εκδήλωσης προς τιμήν του πατέρα της, που διοργάνωσε πέρσι ο Πολιτιστικός Σύλλογος "ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ".

"Αισθανόμασταν δέος μπροστά στον πατέρα μας. Μπορεί να ήταν αυστηρός, αλλά στο σπίτι υπήρχε αλληλοσεβασμός, αγάπη, ειλικρίνεια και τρυφερότητα. Σπάνια μας χαλούσε χατίρια, αλλά όλα γίνονταν με μέτρο.

"Ο πατέρας μας ήταν βαθιά θρησκευόμενος. Στο στήθος του, πάντα ο σταυρός και η Παναγιά. Μας μετέδιδε έντονα την πίστη στην πατρίδα, στην οικογένεια και στη θρησκεία. Οι Κυριακές ήταν μεγάλες γιορτές για την οικογένειά μας. Εκκλησία σταθερά το πρωί και μετά επίσημο κυριακάτικο τραπέζι".
«Σπουδαίο να θυσιάζεις τη ζωή σου για την πατρίδα»

"Μεγάλη αγάπη του πατέρα μας ήταν και ο κινηματογράφος. Του άρεσε να πηγαίνουμε να βλέπουμε ιστορικές ταινίες για το 1940. Θυμάμαι ακόμα όταν τον συναντούσα στην Αθήνα, στη Σχολή Πολέμου και ανεβαίναμε στην Ακρόπολη. Εκεί, μας κρατούσε στα γόνατά του και μας έκανε μαθήματα ιστορίας για τους ήρωες του 1821 και του 1940. Μας τόνιζε, πόσο σπουδαίο είναι κάποιος να θυσιάζει τη ζωή του για την πατρίδα. Και ότι ο φανατισμός δεν είναι καλός, διότι τυφλώνει τον άνθρωπο. Γενικά, στο σπίτι μας ποτέ δεν ακούσαμε βρισιά, ούτε έξαλλη φωνή, εκτός από τις μέρες της πολιτικής έντασης".
Αχ, η Κερύνεια...

"Αξέχαστες θα μας μείνουν οι εκδρομές και τα προσκυνήματα εκτός Λευκωσίας. Ο πατέρας μας αγαπούσε τη φύση και τα ταξίδια. Συχνές ήταν οι επισκέψεις μας στον Πενταδάκτυλο, στον Απόστολο Ανδρέα, στο Τρόοδος και στον Πρωταρά για μπάνιο. Ωστόσο, μεγάλη ήταν η αδυναμία που είχε στην Κερύνεια. Δεν ήταν λίγες οι φορές που πηγαίναμε στα φρούρια του Πενταδακτύλου με σκοπό να απολαύσουμε τη θέα της Κερύνειας. Πώς τα φέρνει έτσι η ιστορία; Εκεί, χάθηκε".
«Έχε τον νου σου στα παιδιά»

"Η μητέρα μας ήταν μοναδικός άνθρωπος. Μια ήσυχη, σιωπηλή δύναμη. Πολύ όμορφη. Πάντα με χαμόγελο. Συμπαραστεκόταν στον πατέρα μας με απίστευτη στωικότητα. Ήταν πολύ ταιριαστοί. Συμπλήρωνε ο ένας τον άλλο. Στα μάτια μας ήταν ένα πολύ ταιριαστό ζευγάρι. Πόσες φορές τους βλέπαμε να χορεύουν αγκαλιασμένοι και να πειράζει ο ένας τον άλλο. Ο μπαμπάς να θαυμάζει και να κολακεύει τη μαμά πριν από τις βραδινές εξόδους. Εικόνες που μόνο σε ταινίες ή παραμύθια θα συναντούσε κανείς, εμείς τις ζούσαμε καθημερινά. Νιώθουμε πολύ τυχεροί που είχαμε τέτοιους γονείς. Είμαστε περήφανοι και για τους δυο".
«Μια μυστική νοσταλγία»

"Δεν τα ωραιοποιήσαμε στο μυαλό μας. Αποτέλεσαν μια πραγματικότητα. Τα λιγοστά χρόνια που ζήσαμε όλοι μαζί ήταν τόσο πλήρη, που λες και ήταν οικογένεια για μια ζωή. Μόνο όμορφα πράγματα έχουμε να θυμόμαστε. Όλα έχουν γίνει τώρα μια γλυκιά γεύση, ένα ζεστό βίωμα, μια μυστική νοσταλγία".
ΗΡΩΙΣΜΟΣ, ΤΕΛΙΚΑ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ ΜΕ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΝΑ ΣΤΕΚΕΣΑΙ ΠΛΑΪ ΣΤΟ ΑΝΑΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΘΑΝΑΤΩΝ

Όταν μιλούν οι ήρωες

Σιωπή! Σήμερα -παραμονή του Δεκαπενταυγούστου- είναι η μέρα για τους ήρωες. Όχι μόνο γι' αυτούς που έπεσαν υπέρ της πατρίδος, μα και γι' αυτούς που τίμησαν με την εν ζωή πορεία τους τη μνήμη και την απουσία των ηρώων.
Πώς να συμπυκνώσεις σ' ένα ρεπορτάζ τους ήρωες;

Χαράζει η μέρα. Ανήμερα την 14ην Αυγούστου. Παραμονή της Παναγιάς, της Κύπρου, του Τάσου...

42 χρόνια, που το φεγγάρι χάθηκε στη δύση.

Υγραίνονται τα μάτια, κάθε που έρχονται οι θύμησες. Κάθε που προβάλλουν οι εικόνες. Εικόνες γλυκόπικρες. Ο πατέρας, ο ήρωας, ο σύζυγος, ο αγωνιστής, ο μαχητής.
Ο υποστράτηγος Τάσος Μάρκου.

Το σύμβολο.

Η ανατολή, που αργεί για τέσσερεις και πλέον δεκαετίες.

Ο πρώτος στα προσκλητήρια της πατρίδας. Ο ξεχωριστός ανάμεσα στους ξεχωριστούς. Σ' αυτούς τους λίγους, που ξεπερνούν τους μέσους όρους και τις μίζερες πλειοψηφίες. Στους λίγους, που γεννιούνται για να γράψουν ιστορία και που σε μιαν απειροελάχιστη στιγμή δίδουν αξία στην ανθρώπινη ύπαρξη περνώντας στην αθανασία.

Όμως, πώς να σταθείς απέναντι σ' ένα πρόσωπο χαραγμένο με τόση αξιοπρέπεια και περηφάνια; Σ' ένα πρόσωπο που σε κάποια αδιόρατα περάσματα ανάμεσα στις μνήμες και στα δύο τετραγωνικά ενός γραφείου, αναδίδει πόνο. Προσμετρά τα 48 χρόνια ζωής του και στέκει σ' εκείνον τον πικρό Αύγουστο του '74.

Κι εκεί, σ' εκείνο ακριβώς το ορόσημο, συνειδητοποιείς μιαν άλλη ουσία, μιαν άλλη διάσταση στην ιστορία. Και αλήθεια, αν είναι να μιλήσει κανείς για ηρωισμό, πρέπει να τα σκαλίσει βαθιά τα πράγματα. Να τα φτάσει στο μεδούλι. Να τα πάει με σεβασμό πίσω στη νιότη. Πίσω στο παιδί εκείνο, που στερήθηκε την παρουσία, το χάδι και χαλάλισε την πατρική αγκαλιά για την πατρίδα.

Αντιφεγγίζει η ψυχή του ανθρώπου. Φέρνει την εικόνα μιας 29χρονης τότε κοπέλας, που στη λαίλαπα της προδοσίας και του πολέμου έμελλε με δυο παιδιά αγκαλιά να τραβήξει έναν άλλο Γολγοθά. Ασύλληπτο πράγμα, όμως, να τιμάς το όνομα ενός θρύλου, μεγάλη υπόθεση να γίνεσαι μάνα και πατέρας.

Άνισο να αναμετριέσαι με την απώλεια και τις μνήμες. Ξέπνοο να μετράς για χρόνια τον καημό και τη στράτα δίχως γυρισμό.

Είναι οι στιγμές που πέφτει το σκοτάδι, που δεν κρατάς σφικτά τη γροθιά. Που χάνεσαι μες στο βουβό κλάμα. Είναι κάτι Χριστούγεννα και κάτι γιορτές που το πιάτο είναι στο τραπέζι, αλλά η θέση του καπετάνιου της φαμίλιας, κενή.

Και είναι και οι ώρες που βλέπεις, μόνη, τα βλαστάρια σου να προχωράνε στη ζωή τους.

Η γιορτή χωρίς τον πατέρα, η τελετή αποφοίτησης χωρίς τον πατέρα, το πτυχίο χωρίς τον πατέρα, οι γάμοι, οι χαρές, τα εγγόνια. Όλοι και όλα εκεί, εκτός απ' τον πατέρα...

Δεν είναι άραγε ηρωισμός να αντιπαλεύεις την απουσία; Δεν είναι άραγε ηρωισμός να κουβαλάς παρακαταθήκη και να τιμάς, κατά πως πρέπει, όνομα και ιστορία;

Σκόρπιες εικόνες, σκόρπιες λέξεις, σκόρπιες στιγμές.

Ένας συνειρμός που αρχίζει από την εκδρομή στην Κερύνεια και το τραπέζι την Κυριακή και σβήνεται ένα βράδυ του καλοκαιριού, μέσα στη βουή και στην αναστάτωση των μεγάλων για τα όσα έμελλε να γράψουν την πιο αιματοβαμμένη σελίδα στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου.

Αν είναι να ψάξει κανείς για ηρωισμό, θα τον συναντήσει στα γιατί που σπαράζουν μέσα από την παιδική αθωότητα, που βγαίνουν κατάκαρδα από την αξιοπρέπεια που ξέρει να αντιμάχεται τον πόνο.

Σιωπή! Σήμερα -παραμονή του Δεκαπενταυγούστου- είναι η μέρα για τους ήρωες. Όχι μόνο γι' αυτούς που έπεσαν υπέρ της πατρίδος, μα και γι' αυτούς που τίμησαν με την εν ζωή πορεία τους τη μνήμη και την απουσία των ηρώων.

Και να τα πάλι που υγραίνονται τα μάτια, καθώς χάνονται στις εικόνες που δεν έσβησε ο χρόνος κι ο θρύλος. Και είναι αυτή, η πιο βαθιά χαρακιά, που στο μυαλό έρχονται μόνο εικόνες.

Εικόνες, μόνο εικόνες. Τόσο δυνατές, όμως, που σε κάνουν να ψάχνεις αγωνιωδώς σπιθαμή με σπιθαμή τη ζωή ενός αθάνατου. Την πορεία, βήμα προς βήμα. Από τις πράξεις του μεγαλείου μέχρι και της απλής καθημερινότητας, του καφέ που αχνίζει με το που ξημερώνει η μέρα.

Κι έπειτα, να καταφέρνεις να μαζεύεις τις σκόρπιες σελίδες των αναμνήσεων των άλλων, όχι όμως τις δικές σου. Τις αναμνήσεις των άλλων για ό,τι πιο δικό σου. Να τις δένεις και να φτιάχνεται το πιο χρυσό κεφάλαιο μιας χωρίς -τον οφειλόμενο- επίλογο ιστορίας.

Ηρωισμός, τελικά, είναι και να μπορείς με αξιοπρέπεια να στέκεσαι πλάι στο ανάστημα των αθανάτων.
Σημ. Το κείμενο αναφέρεται στην οικογένεια του ήρωα Τάσου Μάρκου και συγκεκριμένα στην εκλιπούσα σύζυγό του Μαίρη και στα παιδιά του Άντρη και Πάρη.

Παναγιώτης Αδάμου - Η τελευταία μαρτυρία

Είναι από τις φορές που το θέλημα του Κυρίου ανατρέπει τα προσχεδιασμένα. Ο εν αποστρατεία στρατηγός Παναγιώτης Αδάμου κατέθεσε τη δική του μαρτυρία για τον καρδιακό του φίλο και συμπολεμιστή. Προτού προλάβουμε όμως να μπούμε στις λεπτομέρειες, «πέταξε» για τη γειτονιά των αγγέλων και η προγραμματισμένη μας συνάντηση δεν έγινε ποτέ.

Η 15λεπτη τηλεφωνική μας συνδιάλεξη, ωστόσο, ρίχνει φως -ή μάλλον καλύτερα- επιβεβαιώνει ότι ο ήρωας Τάσος Μάρκου παρέμεινε στο πεδίο της μάχης και δεν επέτρεψε σύλληψη ή και αιχμαλωσία του από τους Τούρκους.
Παραθέτω απόσπασμα:

Τι πιστεύετε ότι απέγινε ο Τάσος;

Πιστεύω ότι πέθανε. Και θα σας πω και κάτι που εν το ξαναείπα, αφού διερευνάται το θέμα. Πάντως, να ξέρετε, τούτον τον καιρό γράφω τα απομνημονεύματά μου και θα το περιλάβω και αυτό.

Πέστε μου.

Εκείνο το βράδυ και μετά το περιστατικό με τον Βότα, ο Τάσος με ρώτησε: «Έχεις σφαίρες για σένα; Εγώ, έχω φυλάξει τρεις-τέσσερεις μες στην πούγκα μου. Αν μας πιάσουν, θα μας σουβλίσουν σαν τον Αθανάσιο Διάκο. Παναή μου, αν δεν το έκαμες, φύλαξε σφαίρες. Έχε έγνοια, ρε, να μεν πιαστείς στα χέρια των Τούρκων». Τον διαβεβαίωσα ότι κρατούσα τζιαι μου είπε να επιστρέψω στον λόχο μου. Είμαι βέβαιος ότι θα τον σκότωσαν. Πάντως, σίγουρα δεν παραδόθηκε.
Αυτούσια η συνομιλία μας στο Sigmalive.com