Ζωή σαν Ιστορία

Λίγους μήνες πριν από την έκδοση της αποκαλυπτικής αυτοβιογραφίας του, ο αγωνιστής της Κύπρου μιλάει για τη ζωή του και την Ιστορία, όπως τη βίωσε ο ίδιος
«Οι ιδέες μου ήταν εξ αρχής καθαρές, δεν συνθλίβονταν ανάμεσα στα συμφέροντα οποιουδήποτε»
«Ποτέ δεν υπήρξα εγωιστής, αλλά μπορώ πλέον να το πω χωρίς να δυσκολεύομαι: έλυσα το Κυπριακό, αλλά η Κύπρος ανέτρεψε τη συμφωνία για τη λύση»
«Ο Μακάριος ήθελε να συζητήσουμε για το Κυπριακό και ήταν έτοιμος να αποκηρύξει τη ΔΔΟ, αλλά τον πρόλαβε ο θάνατος»
Ας ξεκινήσουμε από το Παλαιχώρι, όπου γεννήθηκα το 1933. Τότε, ως παιδιά, εργαζόμασταν σκληρά, με τον καθένα μας να έχει μεγάλη ευθύνη για τη συντήρηση της οικογένειας. Εγώ ασχολούμουν από τα επτά μου χρόνια με τη βοσκή των αιγών, το πότισμα των περιβολιών, το σκούπισμα του σπιτιού και άλλες παρεμφερείς εργασίες. Ήμασταν όλοι αφοσιωμένοι, έπρεπε να αποδώσουμε.

Οι γονείς μου ήταν αγρότες και ζούσαν από το μικρό εισόδημα που εισέπρατταν. Θυμάμαι ότι κάποια στιγμή είχα πάει στα Φοινικάρια, στη Λεμεσό, για να μαζέψω χαρούπια, μαζί με μια ομάδα από το Παλαιχώρι. Ξεκινούσαμε μόλις ανέτελλε ο ήλιος και τελειώναμε όταν σκοτείνιαζε. Εγώ μετέφερα τα φορτωμένα γαϊδούρα στο σπίτι του ιδιοκτήτη. Το βράδυ όλοι τρώγαμε ένα δείπνο, το οποίο συνήθως ήταν μια μεγάλη κούπα με πουργούρι και ντομάτες και καρπούζια τα οποία ήταν αυτοφυή. Μετά από τόσες ώρες δουλειάς, το φαγητό ήταν γλυκύτατο. Μια μέρα, μου λέει ο παππούς μου «έχεις κουτάλι για το πιλάφι;». Εγώ δεν είχα κι έτσι μου απάντησε «φά’ το με το χέρι σου». Έτσι μεγαλώσαμε.
«Δεν ορκίστηκα ως μέλος της ΕΟΚΑ»

Πώς μπλέχτηκα με τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ; Η πορεία που ακολούθησα ήταν φυσιολογική. Σκεφτείτε ότι δεν ορκίστηκα ποτέ ως μέλος της ΕΟΚΑ, δεν μου το ζήτησε κανείς, εθεωρείτο δεδομένο. Πώς μπήκα στην οργάνωση; Η ΕΟΚΑ είναι μια απίστευτη ιστορία. Είναι συγκλονιστικός ο τρόπος που λειτουργούσε και το ότι ουσιαστικά κατατρόπωνε τη Βρετανική Αυτοκρατορία για τέσσερα χρόνια.

Όταν ήμουν κοντά 20 ετών, έκανα παρέα με τον αδερφό μου Κυριάκο Μάτση, ο οποίος ήταν ηγετική φυσιογνωμία, καθώς και με τον Γρηγόρη Αυξεντίου. Τους συναντούσα συχνά στα Κούκλια Αμμοχώστου. Ένα βράδυ, έξω από τη Λύση, κάθονταν οι δυο τους σε ένα γεφύρι και συζητούσαν ώς τις τέσσερεις το πρωί για τον αγώνα που θα άρχιζε, εκθέτοντας τις απόψεις τους ο ένας στον άλλον. Άκουσα λοιπόν εντυπωσιακά πράγματα για το πώς έβλεπαν τον αγώνα που θα άρχιζε σε περίπου ένα μήνα.

Μια ημέρα, όταν είχα τελειώσει το Γυμνάσιο Αμμοχώστου κι ενώ σε δύο μήνες ολοκλήρωνα τη φοίτησή μου στην Αμερικανική Ακαδημία Λάρνακας, καθόμασταν πάνω στη σκάλα στο σπίτι του Γρηγόρη μαζί με τον Κυριάκο. Με ρώτησε λοιπόν ο Γρηγόρης τι είχα σκοπό να κάνω επαγγελματικά. Του απάντησα ότι δεν ήξερα ακόμα.

Κουβέντιασαν λοιπόν για λίγα λεπτά οι δυο τους και με προέτρεψαν να κάνω αίτηση για μια ανοιχτή θέση που είχε προκηρυχθεί στο ΡΙΚ. Έκανα αίτηση και προσελήφθην ως εκφωνητής στο ραδιόφωνο. Εκείνο που είχαν στο μυαλό τους, ήταν πως χρειάζονταν κάποιον μέσα στο ΡΙΚ για να το ανατινάξει. Αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε και τελικά μετά από πολλή δυσκολία, ανατινάξαμε τη δισκοθήκη χωρίς να καταλάβει κανένας τίποτα. Είχα, βλέπετε, συνάψει σχέσεις εμπιστοσύνης με τον υπεύθυνο ασφαλείας του ΡΙΚ, πηγαίναμε μαζί το πρωί στη δουλειά.
Η ζωή του επικηρυγμένου

Με ρωτάτε πώς είναι το αίσθημα τού να ζεις επικηρυγμένος. Την ώρα εκείνη δεν σε απασχολεί αυτό το αίσθημα. Το μόνο που σε απασχολεί είναι πώς θα κάνεις το καθήκον σου και θα ανταποκριθείς στις ευθύνες σου. Έζησα στο σέντε ενός σπιτιού στον Άγιο Αντώνιο που είχα ως κρησφύγετο, σχεδόν έξι μήνες και σπανίως κατέβαινα κάτω. Πώς περνούσε ο χρόνος εκεί; Δεν περνούσε. Ευτυχώς οι ένοικοι είχαν φυλάξει μια στοίβα από τα παλιά περιοδικά «Θησαυρός», τα οποία διάβαζα, όπως επίσης και βιβλία. Είχα όμως πάρα πολλά πράγματα να σκεφτώ για τον αγώνα. Το να έχεις τόσες ένοπλες ομάδες, αλλά και τη νεολαία οργανωμένη, δεν σου άφηνε πολλά περιθώρια για άλλες σκέψεις.

Αν τραυματίστηκα στον αγώνα; Όχι ιδιαίτερα. Υπάρχει όμως μια ιστορία που συνέβη στα κρατητήρια της Ομορφίτας στις 9 Ιανουαρίου του 1956. Με είχαν βάλει στο κελί Νο2, ενώ στο κελί Νο1 ήταν ο Κυριάκος Μάτσης. Όταν ήρθαν να με πάρουν για την πρώτη μου ανάκριση, πήγαινε μπροστά ο ανακριτής και πίσω ακολουθούσα εγώ.

Την ώρα που ανεβαίναμε τη σκάλα, γύρισε το πόδι του και μου έριξε ξαφνικά μια κλοτσιά στη μύτη. Αιφνιδιάστηκα και γέμισα αίματα. Αισθάνθηκα ότι ήταν τεράστια η προσβολή που μου έκανε και τον άρπαξα από τα πόδια, με αποτέλεσμα να κυλήσουμε στη σκάλα. Από εκείνη την κλοτσιά, το διάφραγμα της μύτης μου κυρτώθηκε με αποτέλεσμα από το ένα ρουθούνι να μην αναπνέω καλά.
Επιστολή Μακάριου στη χούντα

Ο Μακάριος είχε μια ιδιαίτερη σχέση με την οικογένεια Χαραλάμπους, την οικογένεια του πεθερού μου. Ερχόταν συχνά τα Σάββατα και έπαιρνε το δείπνο του στο σπίτι του. Από τον ίδιο έχω ακούσει πράγματα των οποίων τη σημασία δεν μπορούσα να αξιολογήσω τότε. Όταν ένιωθε άνετα, μιλούσε ασταμάτητα, έλεγε απόψεις και θέματα που προσπαθώ να βάλω σε μια σειρά εκ των υστέρων, για να αντιληφθώ την τότε κατάσταση. Από την άλλη, ο πεθερός μου ήταν ένας πανέξυπνος άνθρωπος, αλλά δεν είχε σχέση με την πολιτική. Ωστόσο ο Μακάριος επιδίωκε να ακούει τις απόψεις του.

Αρκεί να πω ότι όταν ο Μακάριος έστειλε την επιστολή στον Γκιζίκη για το πραξικόπημα, είχε ετοιμάσει παρόμοια επιστολή, νωρίτερα, με παραλήπτη τον Γεώργιο Παπαδόπουλο. Φώναξε λοιπόν τον πεθερό μου και τον γέρο ηγούμενο της μονής Κύκκου, που ήταν ο πνευματικός του πατέρας, τους διάβασε την επιστολή και ζήτησε την άποψή τους. Τότε και οι δύο του είπαν ότι μόνο ένας ανόητος μπορεί να στείλει μια τέτοια επιστολή σε μια στρατιωτική χούντα. Τελικά δεν την έστειλε.
Ο Μακάριος είχε αποκηρύξει τη ΔΔΟ

Ο Μακάριος άφησε τον εαυτό του να πεθάνει, όταν ο Ντενκτάς δεν παρέδωσε χάρτη για τη μετακίνηση των Τουρκοκυπρίων που ήθελαν να εγκατασταθούν στον βορρά, σε αντίθεση με τον Τάσσο Παπαδόπουλο και την ελληνοκυπριακή πλευρά που παρέδωσαν. Αυτά ήταν αποτέλεσμα των συνομιλιών που είχε κάνει ο Μακάριος με τον ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ για το Κυπριακό Κλαρκ Κλίφορντ. Οι Τούρκοι πολιτικοί, λοιπόν, πιο μελετημένοι από εμάς, δεν έδωσαν χάρτη και ο Μακάριος για πρώτη φορά αντιλήφθηκε ότι το παιχνίδι, όπως το έβλεπε ο ίδιος, είχα χαθεί, αφήνοντας τον εαυτό του να καταρρεύσει.

Εκείνη την περίοδο, φώναξε τον πεθερό μου και του είπε ότι ήθελε να με πάρει και να πάμε σε μια παράγκα που είχε εγκαταστήσει στο Μαρί για να ξεκουράζεται. Ήθελε να συζητήσουμε γενικά για το μέλλον της Κύπρου, όπως προδιαγραφόταν. Πρώτη φορά έκανε αυτή τη χειρονομία. Ο πεθερός μου, μου μετέφερε ότι του αποκάλυψε ότι θα αποκήρυττε τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία και αντί τούτου θα υποστήριζε τη συνέχιση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την αλλαγή του Συντάγματος προς έγκριση θέσεων ομοσπονδίας εντός της Δημοκρατίας. Μάλιστα είχε ετοιμάσει γραπτό κείμενο επ’ αυτού.

Βέβαια, τότε, και οφείλω να το πω, η δικοινοτική διάσταση δεν μπορούσε να γίνει εύκολα αντιληπτή από κανέναν μας, γι’ αυτό και ο χάρτης που παρέδωσε ο Τάσσος δεν προέβλεπε να φύγει κανένας Ελληνοκύπριος από το σπίτι του. Θα με έπαιρνε λοιπόν με το αυτοκίνητό του, θα πηγαίναμε εκεί και θα περνούσαμε όλη την ημέρα μαζί.

Πέθανε όμως τρεις ημέρες νωρίτερα. Η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία οδήγησε τον Μακάριο να καταρρεύσει, κάνοντάς τον να νιώθει ότι δεν δικαιώθηκαν ούτε αυτός, ούτε οι αγώνες που τόσο επίμονα είχε κάνει ο κυπριακός λαός. Ήταν εξοργισμένος που ο Κλίφορντ τον ξεγέλασε.
«Είχαμε πλάσει άλλη εικόνα για τον Γρίβα»

Αν είχα προσωπικές σχέσεις με τον Γρίβα; Ελάχιστοι είχαν. Σχέσεις είχε ο κάθε τομεάρχης, που στην περίπτωσή μου ήταν ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης. Σε περιπτώσεις όμως που έπρεπε να επικοινωνήσω μαζί του για κάτι πολύ σοβαρό, έγραφα μια επιστολή, την έδινα στον τομεάρχη και εκείνος την έστελνε στον Γρίβα. Δεν τον συνάντησα, παρά μόνο όταν τελείωσε ο αγώνας και ήρθε να επισκεφτεί όλους τους τομεάρχες και στενούς συνεργάτες του, τους οποίους δεν γνώριζε προσωπικά μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Βρεθήκαμε σε ένα σπίτι που είχαμε κρησφύγετο στη Λεωφόρο Μακαρίου, το σπίτι του Γαβριηλίδη, για να συστήσει ο Γιωρκάτζης στον Γρίβα τους τομεάρχες. Εκεί τον είδα πρώτη φορά. Ακούγοντας το όνομά του, «Διγενής», είχαμε όλοι πλάσει μέσα μας μια εικόνα πολύ διαφορετική. Εκείνος ήταν ένας μικρόσωμος άνθρωπος, ο οποίος μπήκε σχεδόν πηδηχτός μέσα στο δωμάτιο. Μείναμε όλοι με ανοιχτό το στόμα. Το δέος, όμως, με τον οποίο αντιμετώπιζαν όλοι οι αγωνιστές τον αρχηγό τους, ήταν πολύ μεγάλο. Μια συμβουλή που μας έδωσε εκείνη την ημέρα, ήταν να μείνουμε ενωμένοι και να συμπαρασταθούμε στον Μακάριο για να ιδρύσουμε την Κυπριακή Δημοκρατία. Το πώς εξελίχθηκαν αργότερα τα πράγματα, είναι μια άλλη ιστορία...
Κληρίδης και ΔΗΣΥ

Ουσιαστικά, ο Δημοκρατικός Συναγερμός δεν θα ιδρυόταν χωρίς τη δική μου συμμετοχή. Ο Γλαύκος Κληρίδης δεν θα προχωρούσε, αν δεν εντασσόμουν μαζί του.

Θυμάμαι μια νύχτα, στις τρεις τα ξημερώματα, όταν εγώ είχα αμφιβολίες για την ανάμειξή μου σε κόμμα, ο Κληρίδης πέταξε τα χαρτιά από το γραφείο του λέγοντας ότι αν δεν πήγαινα κι εγώ μαζί να «βάλω τη ράχη μου από κάτω», δεν θα προχωρούσε.

Του έδωσα όλη τη στήριξή μου, αλλά οι ιδέες μου ήταν εξ αρχής καθαρές, δεν συνθλίβονταν ανάμεσα στα συμφέροντα οποιουδήποτε, είτε επρόκειτο για κόμμα, είτε για πρόσωπο, είτε για συμφέροντα ξένης χώρας. Στη ζωή μου υπήρξα αφοσιωμένος σε όσα έκανα, αγωνιζόμουν για τον λαό και για το μέλλον του.
«Έλυσα το Κυπριακό»

Ποτέ δεν υπήρξα εγωιστής, αλλά μπορώ πλέον να το πω χωρίς να δυσκολεύομαι: Τον Ιανουάριο του 1996 έλυσα το Κυπριακό. Το έλυσα με τον Αμερικανό διπλωμάτη Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ και τον Αλεξάντερ Βέρσμποου, που σήμερα είναι ο βοηθός Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ και τότε ήταν Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Προέδρου Κλίντον για την Ευρώπη. Λεπτομέρειες θα διαβάσει κανείς στο βιβλίο που ετοιμάζω με την αυτοβιογραφία μου, αλλά σε ερώτησή μου τι θα γίνει με τον κατοχικό στρατό, οι δυο τους με διαβεβαίωσαν πως σε έξι μήνες από την ημέρα της αίτησης, δεν θα υπήρχε κανένας Τούρκος στρατιώτης στην Κύπρο.

Είχα συνάψει μια σχέση με τον πανίσχυρο τότε Χόλμπρουκ, τον οποίο συνάντησα στη Λευκωσία και του εξήγησα την κατάσταση. Του είπα ότι η Κύπρος εξισλαμίζεται και του ανέλυσα την άποψή μου ότι εξελικτικά το Ισραήλ, που είχε ως μόνη έξοδο την Κύπρο, ετοιμαζόταν να την απολέσει, με αποτέλεσμα να με καλέσει επισήμως στην Αμερική. Κατέθεσα δύο προτάσεις και τις δέχτηκαν. Σημειώσατε ότι ήταν μια περίοδος, επί πρωθυπουργίας Τσιλέρ, που οι ΗΠΑ ασκούσαν στην Τουρκία πλήρη έλεγχο.

Όταν επέστρεψα στην Κύπρο, κατατόπισα τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Γλαύκο Κληρίδη σχετικά με τις εισηγήσεις και του είπα επί λέξει: «Γλαύκο, θα γίνεις ο ιστορικότερος ηγέτης της Κύπρου. Με τις προτάσεις που δέχτηκαν οι Αμερικανοί θα λύσουμε το Κυπριακό και θα αποκαταστήσουμε την ειρήνη και την ασφάλεια στην περιοχή μας, αλλά και την ενότητα». Εκείνος άκουγε σιωπηλός, δεν αντέδρασε ούτε θετικά, ούτε αρνητικά. Πολύ αργότερα, πληροφορήθηκα ότι η Κύπρος ανέτρεψε τη συγκεκριμένη συμφωνία με τους Αμερικανούς.

Αποφάσισα λοιπόν ότι δεν είχα θέση στην πολιτική και ότι δεν θα υπέβαλλα ξανά υποψηφιότητα για πρόεδρος του κόμματος. Μιας και με ρωτάτε, αυτή ήταν η δυσκολότερη στιγμή της ζωής μου και η σημαντικότερη από τις αποφάσεις μου. Μετά από τόσους αγώνες και τόσες προσωπικές θυσίες και μετά από τέτοια πρωτοβουλία που πήρα ως πρόεδρος του ΔΗΣΥ, η αντιμετώπιση για τη λύση του εθνικού μας θέματος ήταν απορριπτική. Το «γιατί» δεν αξιοποιήσαμε αυτή την ευκαιρία, είναι μια άλλη ιστορία...
Η βιογραφία

Αυτή την περίοδο ετοιμάζω την αυτοβιογραφία μου, στην οποία περιγράφω την Ιστορία όπως την είδα και την έζησα, χωρίς πάθος για κανέναν, αλλά με τεράστιες αλήθειες. Γιατί γράφω αυτό το βιβλίο; Δεν είναι το αίσθημα της προσωπικής δικαίωσης που με παρακινεί, αλλά εκείνο της δικαίωσης της Ιστορίας και της ύπαρξης αυτού του λαού. Δεν μπορώ να σιωπήσω. Δεν με ενδιέφερε να γίνω Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Με ενδιέφερε και με πονάει που ανετράπη η προσπάθεια σωστής λύσης του Κυπριακού.

Μιλώντας για σωστή λύση, αρκεί να υπενθυμίσω ότι το 2004 πολέμησα ανοιχτά και με σθένος το Σχέδιο Ανάν. Δίπλα μου καθόταν ο Κληρίδης, όταν είπε δημοσίως ότι ορκίζεται στο ιερό ευαγγέλιο πως αν το καταψηφίζαμε, θα ήταν το τέλος της Κύπρου. Σηκώθηκα τότε και φώναξα στον κόσμο να μην ακούει αυτά που έλεγε ο Γλαύκος. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν με αιφνιδίασε. Έζησα μαζί του πολλά χρόνια για να με αιφνιδιάσει με τη στάση του στο Σχέδιο Ανάν.
«Ες γην εναλίαν Κύπρον...»

Εκείνο που θέλω κι εύχομαι είναι να μη χαθεί ο κυπριακός Ελληνισμός από τα λάθη που κάνουμε αυτή τη στιγμή. Να σταθεί στα πόδια του και να αντιμετωπίσει το μέλλον με αποφασιστικότητα. Να μην παραδοθεί. Αυτή είναι η ευχή μου και την ίδια ευχή έχω και για τους Τουρκοκυπρίους. Ο γηγενής πληθυσμός πρέπει να υπερασπιστεί τη γη του και να μην ενδώσει και υποταχθεί σε οποιασδήποτε μορφής ξένα συμφέροντα, καταστρατηγώντας τη δική του ύπαρξη.

Πριν ο Τεύκρος έρθει στην Κύπρο και χτίσει τη Σαλαμίνα, πήρε χρησμό από τον Απόλλωνα να μεταβεί «ες γην εναλίαν Κύπρον». Δεν δικαιούμαστε εμείς σήμερα, στον 21ο αιώνα, ως μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καταβαραθρώσουμε αυτό το μέλλον. Πρέπει να υπερασπιστούμε την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας και να προχωρήσουμε με τους Τουρκοκυπρίους στην τροποποίηση του Συντάγματος για δημιουργία ομοσπονδιακής δομής στην Κύπρο. Αν μπορούμε να τα καταφέρουμε; Δεν θα τα βάλουμε κάτω, θα προσπαθήσουμε μέχρι τέλους.