ΟΜΗΡΟΥ: Σκηνικό 2004 σε πιο «αθώα» έκδοση

Ανεπίδεκτοι μαθήσεως για πολλοστή φορά
Η απουσία εναλλακτικής εθνικής στρατηγικής ή λεγόμενου Σχεδίου Β ως προς τη διαχείριση του Κυπριακού υπήρξε πηγή δεινών αλλά και κατολίσθησης της αξιοπιστίας μας σε ό,τι αφορά την επιδιωκόμενη λύση, τονίζει σε συνέντευξή του στη «Σημερινή» ο τέως Πρόεδρος της Βουλής Γιαννάκης Ομήρου. Προς τεκμηρίωση δε της άποψής του αυτής, ο Γιαννάκης Ομήρου αναφέρεται στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Νέα Υόρκη τον Φεβρουάριο του 2004 και που οδήγησαν στην πολιτική και διπλωματική ήττα αποδοχής των προτάσεων Ανάν για χρονοδιάγραμμα, επιδιαιτησία και δημοψηφίσματα αλλά και στον «εφιάλτη», όπως τον χαρακτηρίζει, που ακολούθησε στο Μπούργκενστοκ της Ελβετίας.
Κύριε Ομήρου, ποια η άποψή σας για τα όσα διαδραματίζονται στο Κυπριακό; Η ανακοίνωση Τύπου μετά την ολοκλήρωση εντατικοποίησης των συνομιλιών, η τριμερής συνάντηση της Νέας Υόρκης, η έντονη προβολή αιτήματος της τουρκικής πλευράς για πενταμερή διάσκεψη, η εμμονή διατήρησης εγγυητικών δικαιωμάτων της Τουρκίας και η παρουσιαζόμενη τουρκική αδιαλλαξία στο εδαφικό.

Είμαστε ενώπιον εξελίξεων που θα μπορούσα να τις περιγράψω ως μια επανάληψη των όσων διαδραματίστηκαν το 2004 σε μια άλλη πιο αθώα, φαινομενικά, έκδοση. Το δελτίο Τύπου, όπως ονομάστηκε, που εκδόθηκε μετά την ολοκλήρωση της εντατικοποιημένης φάσης των διαπραγματεύσεων, περιέχει μια πολύ σημαντική αναφορά.

Οι δύο ηγέτες θα απευθυνθούν στον Γ.Γ. του ΟΗΕ για να «εντείνει την προσωπική του συμβολή» στις διαπραγματεύσεις. Προσέξτε. Δεν αναφέρεται σε επιδιαιτητικό ρόλο το ανακοινωθέν, αλλά το φωτογραφίζει. Ποια θα μπορούσε να είναι μια έντονη προσωπική συμβολή του Γενικού Γραμματέα; Προφανώς, όχι προτάσεις δεσμευτικές, όπως συνέβη με τον Ανάν στο Μπούργκενστοκ. Αλλά πιθανότατα λεγόμενες γεφυρωτικές προτάσεις, οι οποίες φαινομενικά δεν θα έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Αυτό είναι μεν εύηχο, πλην όμως δεν έχει μεγάλη σχέση με την πολιτική και διπλωματική πρακτική. Γιατί όταν ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού καταθέτει προτάσεις, αυτές έχουν ένα ειδικό βάρος και, είτε το θέλουμε είτε όχι, συνιστούν πίεση προς την πλευρά που δεν θα τις αποδεχθεί. Και βέβαια παραμένουν στο τραπέζι ως μέρος του περίφημου «παράγωγου δικαίου» για την όποια μελλοντική διαπραγμάτευση.

Το δεύτερο, είναι τα χρονικά περιθώρια που διαμορφώνονται. Όταν ξεκινούσαν οι διαπραγματεύσεις, αυτό που είχε συμφωνηθεί ήταν ότι αυτές θα ήταν αυστηρά κυπριακής ιδιοκτησίας, ότι θα ολοκληρωθούν χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις και ότι η απόφαση κατά πόσον ευρισκόμαστε σε απόσταση συμφωνίας θα ληφθεί από τις δύο πλευρές και κανένα άλλο. Αν η απόφαση αφεθεί σε τρίτο -προφανώς τα Ηνωμένα Έθνη- είναι σαν να αποδεχόμαστε ρόλο επιδιαιτητή και συναινούμε σε χρονοδιάγραμμα.
Και σε ό,τι αφορά την επιμονή της τουρκικής πλευράς για σύντομη πραγματοποίηση λεγόμενης πενταμερούς διάσκεψης;

Η θέση μας, όπως αυτή θα έπρεπε να διατυπώνεται με σαφήνεια, είναι ότι εφόσον τα μέρη φτάσουν σε ακτίνα συμφωνίας, τότε θα είναι η ώρα για διεθνή διάσκεψη. Σε τέτοια περίπτωση οι όροι σύγκλησης της διεθνούς διάσκεψης δεν θα πρέπει να υπονομεύουν το κύρος και τη διεθνή αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ούτε να προσδίδουν κύρος ή να υποβοηθούν ή να διευκολύνουν την αποσχιστική οντότητα των κατεχομένων.

Η παρουσία της Κυπριακής Δημοκρατίας θα πρέπει να είναι προϋπόθεση «εκ των ων ουκ άνευ». Τα ψηφίσματα 186 του 1964 και 541 και 550 του 1983 και 1984 είναι επί του προκειμένου σαφέστατα και ρητά. Η δε σύνθεση της διεθνούς διάσκεψης και η μεθοδολογία της θα πρέπει να συμφωνηθούν εκ των προτέρων. Θέμα μιας τέτοιας διάσκεψης θα πρέπει να αποτελέσει μόνο η διεθνής πτυχή του Κυπριακού. Προς εξισορρόπηση της μονομέρειας ΗΠΑ - Βρετανίας η συμμετοχή των πέντε μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας πρέπει επίσης να διασφαλιστεί.
Κόκκινη γραμμή οι εγγυήσεις

Και η παρουσιαζόμενη άτεγκτη τουρκική στάση στο θέμα των εγγυήσεων και στο εδαφικό;

Σε ό,τι αφορά τις εγγυήσεις η θέση μας θα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως αυτό που λέγεται «κόκκινη γραμμή». Κύπρος αλλά και Ελλάδα θα πρέπει να απορρίπτουμε a priori οποιαδήποτε λύση, με οποιασδήποτε μορφής εγγυήσεις και οποιασδήποτε μορφής επεμβατικά δικαιώματα. Επί του προκειμένου, απορώ γιατί δεν εμπλέκουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση για να πάρει μια και κατηγορηματική θέση. Είναι δυνατόν η Ε.Ε. να υποβληθεί στον πολιτικό και νομικό ευτελισμό, να δεχθεί εγγυήσεις και επεμβατικά δικαιώματα από μια μη ευρωπαϊκή χώρα, για μια χώρα μέλος της Ε.Ε.; Το ζητήσαμε αυτό; Και αν δεν το ζητήσαμε, γιατί δεν το ζητούμε έστω και τώρα;

Σε ό,τι αφορά το εδαφικό, του οποίου η σωστή αντιμετώπιση θα μειώσει δραστικά και τη σημασία του περιουσιακού, βλέπω μια διαπραγματευτική τακτική από τουρκικής πλευράς. Είναι δυνατόν να θεωρούν ότι τα εδάφη που επιστρέφονταν με το Σχέδιο Ανάν το 2004, το οποίο απέρριψε ο κυπριακός Ελληνισμός, τώρα μέρος τους δεν θα επιστραφεί και μια τέτοια λύση θα γίνει αποδεκτή;

Προφανώς, δίκην ανατολίτικου παζαριού, διασυνδέουν το εδαφικό με δικές μας υποχωρήσεις στο θέμα των εγγυήσεων, αλλά και στην εκ περιτροπής προεδρία.
Δεν έχουμε σχέδιο Β

Από τα όσα λέτε προκύπτουν δύο ενδεχόμενα. Ένα ενδεχόμενο να παγιδευτούμε σε μια διαδικασία άτυπου χρονοδιαγράμματος και άτυπης επιδιαιτησίας. Το δεύτερο ενδεχόμενο, αν αποφύγουμε την παγίδα, να υπάρξει και πάλι αδιέξοδο. Έχουμε εναλλακτική στρατηγική διαχείρισης ενός αδιεξόδου;

Το ερώτημά σας είναι κομβικής σημασίας και διασυνδέεται με τους χειρισμούς της ελληνικής πλευράς τα τελευταία 42 χρόνια. Ποιος ήταν ο χαρακτήρας αυτών των χειρισμών; Πέραν του ότι διαπράξαμε το τεράστιο σφάλμα να εγκαταλείψουμε την ορθή θέση, που είχε αρχικά υιοθετήσει ο Πρόεδρος Μακάριος, για εμμονή σε συνομιλίες με την Τουρκία για τη διεθνή πτυχή του Κυπριακού και αποφυγή εμπλοκής σε έναν ατέρμονα διακοινοτικό διάλογο, που αποενοχοποιούσε την Τουρκία, η τακτική μας ήταν: Εμείς συνομιλούμε με στόχο τη λύση και δεν έχουμε Σχέδιο Β.
Η σιγουριά του Κληρίδη

Είχατε ενεργό ρόλο και συμμετοχή σε κρίσιμες φάσεις του Κυπριακού τις τελευταίες δεκαετίες. Μπορείτε να μας αναφέρετε μια περίπτωση που η ελληνική πλευρά κατέβαλε τίμημα από την απουσία εναλλακτικής στρατηγικής;

Το πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα είναι η πανωλεθρία που υπέστημεν στη Νέα Υόρκη τον Φεβρουάριο του 2004. Προ της αναχώρησής μας, το Εθνικό Συμβούλιο αποφάσισε ότι σε καμιά περίπτωση δεν θα αποδεχόμασταν επιδιαιτησία, χρονοδιάγραμμα και δημοψήφισμα χωρίς συμφωνία των δύο πλευρών. Όμως δεν υπήρξε ούτε συζήτηση ούτε περισσότερο σχεδιασμός για το τι θα πράτταμε, σε περίπτωση που η τουρκική πλευρά θα αποδεχόταν τις γνωστές προτάσεις του Ανάν, που τελικά οδήγησαν στο Μπούργκενστοκ με την επιδιαιτησία του Γ.Γ. του ΟΗΕ και τα δημοψηφίσματα.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον τέως τότε Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη, που συνόδευε τον Τάσσο Παπαδόπουλο στο Μέγαρο των Ηνωμένων Εθνών, να μας διαβεβαιώνει με απόλυτη αυτοπεποίθηση ότι γνωρίζοντας από δεκαετίες τον Ντενκτάς, ήταν σίγουρος ότι θα απέρριπτε τις προτάσεις Ανάν. Και πράγματι στην πρώτη συνάντηση ο Ντενκτάς ήταν αρνητικός. Όταν όμως Παπαδόπουλος και Κληρίδης επέστρεψαν από δεύτερη συνάντηση επικράτησε παγωμάρα. Ο Ντενκτάς αποδέχθηκε το σύνολο των προτάσεων Ανάν.

Και τότε αναζητείτο Σχέδιο Β, που δεν υπήρχε. Στη δραματική σύσκεψη που ακολούθησε στον 34ο όροφο του ξενοδοχείου Waldorf Astoria όπου διαμέναμε, η συμβουλή και προτροπή όλων προς τον Τάσσο Παπαδόπουλο ήταν να αποδεχθούμε και εμείς το έγγραφο Ανάν. Η δική μου ισχυρή επιφύλαξη, την οποία, προς τιμήν του, επιβεβαίωσε αργότερα ο Τάσσος Παπαδόπουλος, δεν ήταν ικανή να αποτρέψει την κατολίσθηση.

Εν μέσω συνεχών τηλεφωνημάτων από τον τότε Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ρομάνο Πρόντι, τον Προεδρεύοντα της Ε.Ε., πρώην Πρωθυπουργό της Ιρλανδίας και άλλους Ευρωπαίους ηγέτες, ο Τάσσος Παπαδόπουλος υποχρεώθηκε να συναινέσει. Για να πάμε στον «εφιάλτη» του Μπούργκενστοκ και στα δημοψηφίσματα. Δώδεκα χρόνια μετά, ερωτώ. Υπάρχει κανένας σήμερα που δεν συμφωνεί ότι αν υπήρχε σχεδιασμός να απαντήσουμε ότι είμαστε έτοιμοι για συνομιλίες, αλλά όχι με χρονοδιάγραμμα, επιδιαιτησία και δημοψηφίσματα χωρίς συμφωνία, το κόστος που θα καταβάλλαμε θα ήταν ασύγκριτα μικρότερο από εκείνο που καταβάλαμε με την ορθή απόρριψη του Σχεδίου Ανάν στο δημοψήφισμα;

Έτσι και τώρα. Πάει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στη Νέα Υόρκη. Ευχή να αποτραπούν οι κίνδυνοι και οι παγίδες. Αν η διαπραγματευτική διαδικασία αποτύχει και καταρρεύσει, έχουμε σχεδιασμό για το πώς ενεργούμε; Γνωρίζοντας μάλιστα ότι η τουρκική πλευρά έχει Σχέδιο Β για εκστρατεία αναγνώρισης του ψευδοκράτους;
Το «δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού». Και εμείς δυστυχώς έχουμε διατρίψει στο «πολλάκις εξαμαρτείν».