Alzheimer: Η νόσος που μπορεί να μας αλλάξει

ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΠΕΡΙΠΟΥ 5% ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΑΝΩ ΤΩΝ 65 ΚΑΙ 20% ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΑΝΩ ΑΠΟ 80 ΕΤΩΝ
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΜΝΗΜΗΣ, ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ, ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ, ΟΠΩΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΣΗ ΟΙΚΕΙΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ, ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ, ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΣΚΕΨΗ, ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΕ ΛΑΘΟΣ ΜΕΡΟΣ, ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ
Χρειάζεται αρκετή υπομονή από μέρους του περιβάλλοντος, έχοντας υπ’ όψιν ότι δεν ευθύνεται ο ασθενής για τις αλλαγές αυτές αλλά η νόσος, τονίζει ο Δρ Παπακώστας
Με παρόμοια συχνότητα όπως και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο παρουσιάζεται στο νησί μας η νόσος του Alzheimer. Σύμφωνα με τον Καθηγητή Σάββα Παπακώστα, Ανώτερο Νευρολόγο και Διευθυντή Κλινικής Β’ στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, περίπου το 5% των συμπατριωτών μας άνω των 65% και το 20% των ατόμων άνω των 80 χρονών ενδέχεται να παρουσιάσουν Alzheimer.

Όπως εξηγεί, η νόσος είναι προοδευτική και, αν και το αρχικό σύμπτωμα είναι η απώλεια της μνήμης, παρατηρείται μια συνεχής έκπτωση των νοητικών λειτουργιών του εγκεφάλου, οι οποίες, στα τελευταία στάδια, δημιουργούν την ανάγκη για συνεχή φροντίδα του ασθενούς από το περιβάλλον του. Συχνά στην πορεία της νόσου παρατηρούνται αλλαγές στην προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του πάσχοντoς, όπως υπερδιέγερση, αναστάτωση, παρανοϊκές ιδέες, ακόμη και επιθετικότητα. Γι’ αυτό και το περιβάλλον του πρέπει να αποκτήσει πολλά αποθέματα υπομονής, αντιλαμβανόμενο πως δεν ευθύνεται το άτομο αλλά η νόσος γι’ αυτήν την κατάσταση.
Συνεχής έκπτωση νοητικών λειτουργιών

Τι είναι η νόσος του Alzheimer και πώς επηρεάζει τον ανθρώπινο εγκέφαλο;

Η νόσος του Alzheimer είναι μια προοδευτική, νευροεκφυλιστική ασθένεια, όπου καταστρέφονται σταδιακά τα κύτταρα του εγκεφάλου, και της οποίας το αρχικό και κύριο σύμπτωμα είναι μια συνεχώς επιδεινούμενη διαταραχή των γνωστικών λειτουργιών και, κυρίως, στα αρχικά στάδια, της μνήμης. Παρατηρείται, δηλαδή, μια συνεχής έκπτωση των νοητικών λειτουργιών του εγκεφάλου που μπορούν να διαρκέσουν από 5-20 χρόνια.

Στα τελικά στάδια οι ασθενείς με τη νόσο του Alzheimer θα χρειαστούν επιτήρηση και βοήθεια επί 24ώρου βάσεως και συνήθως καταλήγουν σε γηροκομεία ή κλινήρεις στο σπίτι με συνεχή φροντίδα. Η νόσος ευθύνεται για το 50% περίπου των περιστατικών άνοιας. Να αναφέρουμε όμως ότι οι ασθενείς με άνοια δεν έχουν όλοι τη νόσο Alzheimer.

Άλλες αιτίες που προκαλούν άνοια πρέπει να αναγνωριστούν διότι, ενδεχομένως, με την κατάλληλη θεραπεία, να είναι αναστρέψιμες. Διάφορες μορφές άνοιας που μπορεί να προκύψουν από άλλες παθολογικές αιτίες όπως π.χ. η έλλειψη της βιταμίνης Β12, ο υποθυρεοειδισμός, λήψη πολλαπλών φαρμάκων, η κατάθλιψη και άλλες, επιβάλλεται να διαγνωστούν έγκαιρα καθότι αυτές μπορούν να είναι αναστρέψιμες.
Γνωρίζουμε πόσα περιστατικά Alzheimer διαγιγνώσκονται στην Κύπρο;

Προηγούμενες μελέτες κατέδειξαν ότι τα επιδημιολογικά στοιχεία της νόσου στον κυπριακό πληθυσμό είναι όμοια με εκείνα του υπόλοιπου δυτικού κόσμου. Η νόσος Alzheimer επηρεάζει περίπου το 5% των ατόμων πάνω από την ηλικία των 65 ετών και το 20% των ατόμων πάνω από την ηλικία των 80 ετών. Η νόσος του Alzheimer ευθύνεται για το 50% περίπου των περιστατικών άνοιας. Η άνοια χαρακτηρίζεται από διαταραχές στις λειτουργίες του εγκεφάλου, της συμπεριφοράς και που έχει σαν αποτέλεσμα οι ασθενείς να μην μπορούν να διεξάγουν τις καθημερινές τους ενασχολήσεις στην οικογένεια, την εργασία ή την κοινωνία.
Συμπτώματα και αλλαγές στη συμπεριφορά

Πολλές φορές έχουμε την εντύπωση ότι Alzheimer σημαίνει να ξεχνάς ποιος είσαι ή να μην αναγνωρίζεις τα παιδιά σου. Όμως η νόσος εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους στον κάθε οργανισμό. Ποια είναι τα κύρια συμπτώματα;

Το αρχικό και κύριο σύμπτωμα είναι μια συνεχώς επιδεινούμενη διαταραχή της πρόσφατης και μετέπειτα της παλαιάς μνήμης. Άλλα προβλήματα όπως αυτά που σχετίζονται με τον προσανατολισμό σε τόπο και χρόνο, τη σωστή αντίληψη της όρασης και των άλλων αισθήσεων, τη σωστή χρήση και κατανόηση της γλώσσας, τη σκέψη και των συναισθηματικών μας αντιδράσεων, παρουσιάζονται στη συνέχεια. Σε πιο προχωρημένα στάδια εμφανίζονται νευρολογικά συμπτώματα όπως για παράδειγμα διαταραχή στο βάδισμα και τις κινήσεις, δυστονία, δυσκαμψία και επιληπτικές κρίσεις. Επέρχεται μια γενική απώλεια της ικανότητας για αυτοσυντήρηση και λειτουργικότητα.
Τι αλλαγές επιφέρει στη συμπεριφορά του πάσχοντα η νόσος και τι είδους φροντίδα ενδείκνυται;

Συχνά στην πορεία της νόσου παρατηρούνται αλλαγές στην προσωπικότητα και την συμπεριφορά του ατόμου που πάσχει από τη νόσο του Alzheimer. Μπορεί δηλαδή το άτομο να παρουσιάσει υπερδιέγερση, αναστάτωση, παρανοϊκές ιδέες, ακόμη και επιθετικότητα. Από την άλλη πλευρά το άτομο μπορεί να αποτραβηχτεί από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον, να αναπτύξει καταθλιπτικά συμπτώματα, αϋπνία, απώλεια βάρους και γενικά να αδρανήσει παντελώς.

Πέραν των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων από το περιβάλλον και τους φροντιστές, συχνά ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν και φάρμακα για τη βελτίωση τόσο των διαταραχών αυτών, αλλά και της ποιότητας της ζωής αυτών των ατόμων. Για παράδειγμα, αν το άτομο έχει καταθλιπτικά συμπτώματα, η αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βελτιώσει και να ελέγξει την κατάσταση. Σε περιπτώσεις υπερδιέγερσης και επιθετικότητας μια κατασταλτική αγωγή μπορεί επίσης να φέρει θετικά αποτελέσματα νοουμένου ότι χρησιμοποιείται με φειδώ προς αποφυγήν ανεπιθύμητων παρενεργειών ή και επιδείνωσης της άνοιας.
Πολλές φορές το περιβάλλον των πασχόντων αισθάνεται ότι ο ασθενής έχει γίνει «άλλος άνθρωπος». Ισχύει αυτό; Και πώς μπορούν να το αντιμετωπίσουν οι συγγενείς και οι φίλοι;

Αυτή είναι μια ορθή παρατήρηση. Πέρα από την απώλεια μνήμης και των άλλων συμπτωμάτων που αναφέραμε πιο πάνω, παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή στην εικόνα του ασθενούς ως αποτέλεσμα της εμφάνισης προβλημάτων όπως δυσκολία στην πραγματοποίηση οικείων δραστηριοτήτων, μειωμένη κριτική ικανότητα, προβλήματα με την αφηρημένη σκέψη, τοποθέτηση αντικειμένων σε λάθος μέρος, μεταβολές στη διάθεση και τη συμπεριφορά, και έλλειψη πρωτοβουλίας.

Χρειάζεται αρκετή υπομονή από μέρους του περιβάλλοντος, έχοντας υπ’ όψιν ότι δεν ευθύνεται ο ασθενής για τις αλλαγές αυτές αλλά η νόσος. Για να βοηθηθεί τόσο ο ασθενής όσο και η οικογένειά του έχουν δημιουργηθεί παγκοσμίως αλλά και στην Κύπρο σύνδεσμοι στήριξης. Ο Κυπριακός Σύνδεσμος δραστηριοποιείται ήδη εδώ και πολλά χρόνια και παρέχει σημαντική βοήθεια τόσο στους ασθενείς όσο και στους φροντιστές.

Έχουν δημιουργηθεί κέντρα ημέρας, όπου οι ασθενείς με αρχικά στάδια της νόσου μπορούν να περάσουν λίγες ώρες και να αποδεσμεύσουν τους συγγενείς τους για να ασχοληθούν με σημαντικές τους υποθέσεις αλλά και να υποβληθούν οι ίδιοι οι ασθενείς σε συστηματική ψυχοκοινωνική θεραπεία, φυσιοθεραπεία και εργοθεραπεία.
Δεν υπάρχει ακόμη θεραπεία

Υπάρχουν κάποιοι τρόποι πρόληψης της νόσου ή καθυστέρησης της εξέλιξής της;

Επειδή δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία, είναι σημαντικό να διάγουμε όσο το δυνατόν πιο υγιεινή ζωή, ενθυμούμενοι το ρητό των προγόνων μας, «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Με το να αποφεύγουμε βλαβερές ουσίες όπως το υπερβολικό αλκοόλ, το κάπνισμα, και με μια σωστή διατροφή όπως π.χ. η μεσογειακή δίαιτα, η οποία αποδείχτηκε μέσα από αμερικανικές μελέτες ότι είναι προστατευτική και κατά της νόσου του Alzheimer μεταξύ άλλων παθήσεων, ελαττώνουμε τις πιθανότητες εμφάνισης της νόσου.

Ακόμη και στις περιπτώσεις που η κληρονομικότητα είναι σημαντική μπορεί με την κατάλληλη πρόληψη να μετατεθεί ο χρόνος εμφάνισης της νόσου κατά μερικά χρόνια. Επίσης, συχνή εξάσκηση του εγκεφάλου με νοητικές ενασχολήσεις όπως το καθημερινό διάβασμα, οι λύσεις σταυρολέξων, εκμάθηση μιας νέας γλώσσας και γενικά αποφυγή της αδράνειας, βοηθούν στο να παραμείνουν εν ζωή οι νευρώνες του εγκεφάλου για περισσότερο χρονικό διάστημα. Η γενική κατάσταση υγείας του ασθενούς επίσης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και στην υγεία του εγκεφάλου.

Για παράδειγμα, ο αυστηρός έλεγχος παθήσεων όπως ο διαβήτης, η υπέρταση, και η υψηλή χοληστερίνη συντείνουν στην ενδυνάμωση του οργανισμού και, κατ’ επέκτασιν, στην αποτελεσματικότερη άμυνά του κατά των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Τέλος, η υφιστάμενη φαρμακευτική αγωγή κατά της νόσου του Alzheimer χορηγείται με σκοπό να σταθεροποιήσει προσωρινά τη μνήμη και άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου ή και να καθυστερήσει την ακατάσχετη επιδείνωση.
Πόσο κοντά βρίσκεται η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα στη θεραπεία του Alzheimer; Και πού εστιάζεται η έρευνα στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου;

Διεξάγεται παγκόσμια ερευνητική δραστηριότητα για τον καθορισμό της παθοφυσιολογίας της νόσου με σκοπό τη δημιουργία αποτελεσματικής θεραπείας. Στην προσπάθεια αυτή συμμετέχει και το Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής με τα δικά του ερευνητικά προγράμματα, τα οποία περιλαμβάνουν μελέτες που επικεντρώνονται σε ολόκληρο το φάσμα της νόσου από τη βασική της παθοφυσιολογία, την επιδημιολογία, τα κλινικά συμπτώματα, τη θεραπεία αλλά και την επιβάρυνση στους φροντιστές των ασθενών αυτών.

Για παράδειγμα διεξάγονται μελέτες σε μεταλλαγμένα ποντίκια που αναπτύσσουν τη νόσο, ενώ συμμετέχουμε σε διεθνείς κλινικές μελέτες για νέες θεραπείες. Σε συνεργασία με άλλα ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το ΤΕΠΑΚ, μελετούμε τρόπους πρόληψης ή καθυστέρησης της επιδείνωσης της νόσου, καθώς επίσης και τον σημαντικό βαθμό στον οποίο επηρεάζονται και επιβαρύνονται οι φροντιστές, συγγενείς και το περιβάλλον των ασθενών γενικά.