Ένα σημαντικό κεφάλαιο στις διακοινοτικές συνομιλίες είναι αυτό της προεδρίας του κράτους. Η τουρκοκυπριακή πλευρά κατ’ επανάληψιν έχει καταθέσει την απαίτηση για εκ περιτροπής Προεδρία. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών Χριστόφια-Ταλάτ είχε επιτευχθεί κατ’ αρχήν συμφωνία για εκ περιτροπής προεδρία με σταθμισμένη ψήφο. Βασικό επιχείρημα υπέρ της σταθμισμένης ψήφου είναι ότι μειώνει αισθητά την πιθανότητα εκλογής ακραίων πολιτικών, γιατί απαιτείται η στήριξη και της άλλης πλευράς.
Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων δεν αποδέχονται όμως την εκ περιτροπής προεδρία. Πέραν των συμβολισμών και την παραβίαση της αρχής της δημοκρατίας, το θέμα αυτό είναι πολύ πιο πολύπλοκο απ’ ό,τι εκ πρώτης όψεως φαίνεται. Μεταξύ άλλων, σημειώνεται ότι μια τέτοια πολιτειακή ρύθμιση ενδεχομένως να δημιουργήσει κενά νομιμοποίησης και θα ενθαρρύνει αποσταθεροποιητικές και ακραίες καταστάσεις.
Από την επαύριον του δημοψηφίσματος του Απριλίου του 2004, μαζί με συνεργάτες μου είχαμε καταθέσει ολοκληρωμένη πρόταση για μια ενοποιητική ομοσπονδιακή λύση, η οποία περιελάμβανε το ζήτημα της προεδρίας. Έκτοτε έχουμε προβεί σε επικαιροποίηση των εισηγήσεών μας. Στην παρούσα συγκυρία έχουμε καταθέσει προτάσεις για μια εξελικτική πορεία επίλυσης, καθώς τα αποτελέσματα της υφιστάμενης διαδικασίας δεν είναι ικανοποιητικά. Υπογραμμίζεται, επίσης, ότι παράλληλα θα συζητείται και η μορφή της τελικής λύσης. Εάν η εξελικτική πορεία οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα και οικοδομηθεί ένα καλύτερο κλίμα, καθώς και εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών, είναι αναμενόμενο ότι θα επηρεασθεί θετικά και η συζήτηση για το περιεχόμενο της λύσης. Επανερχόμενος στο θέμα της προεδρίας, σημειώνεται ότι θα μπορούσαν να γίνουν τροποποιήσεις στο Σύνταγμα του 1960. Υπογραμμίζεται, συναφώς, ότι κεφαλαιώδους σημασίας για την ενίσχυση της νομιμοποίησης των θεσμών και της αντιπροσωπευτικότητας των πολιτειακών αρχόντων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ιδιαιτερότητες ενός ομοσπονδιακού πολιτεύματος, είναι το στοιχείο της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας που θα πρέπει να διέπει τις συνταγματικές ρυθμίσεις και τις εκλογικές διαδικασίες.
Συγκεκριμένα, για την εκλογή Προέδρου της Ομοσπονδιακής Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ θα υφίσταται ενιαίος εκλογικός κατάλογος, θα μπορούσε να εισαχθεί και η καινοτομία του αμερικανικού συστήματος, όπου ο υποψήφιος Πρόεδρος επιλέγει τον υποψήφιο Αντιπρόεδρο και κατέρχονται μαζί στις εκλογές. Με βάση των εισήγηση για τροποποίηση του Συντάγματος, ο υποψήφιος Πρόεδρος θα μπορεί να είναι οιοσδήποτε Κύπριος πολίτης ανεξαρτήτως εθνικότητας, φύλου ή θρησκείας και, επιπρόσθετα, ότι ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος δεν θα πρέπει να προέρχονται από την ίδια κοινότητα. Αυτό σημαίνει ότι εάν ένας υποψήφιος Πρόεδρος είναι Ελληνοκύπριος, ο υποψήφιος Αντιπρόεδρος που θα κατέλθει μαζί του στις εκλογές θα πρέπει να είναι Τουρκοκύπριος και αντίστροφα. Είναι προφανές ότι με αυτή την προσέγγιση οι δύο κοινότητες θα έρθουν πιο κοντά η μια στην άλλη, ενώ ταυτόχρονα θα επέλθει η αίσθηση της κοινής συμμετοχής στη διαχείριση των θεμάτων της χώρας. Λαμβάνοντας σοβαρά υπ’ όψιν τη δομή του όλου συστήματος, αναμένεται ότι ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος θα ενεργούν με τέτοιον τρόπο, ώστε να προάγεται ο ύψιστος βαθμός συναίνεσης. Είναι καθοριστικής σημασίας όπως το πλαίσιο λύσης του Κυπριακού διέπεται από δημοκρατικότητα, έτσι ώστε να αναγνωρίζεται όχι μόνο η κοινότητα αλλά και η σημασία του ατόμου-πολίτη. Με το ίδιο σκεπτικό, είναι σημαντικό όπως το όλο σύστημα, αφ’ ενός, ενθαρρύνει τη συνεργασία και τη σύγκλιση των στόχων των δύο κοινοτήτων και, αφ’ ετέρου, σέβεται και κατοχυρώνει τις ξεχωριστές ταυτότητες και τη διαφορετικότητά τους. Ταυτόχρονα, όμως, θα πρέπει να δίνεται η ευκαιρία για αποφάσεις όχι με γνώμονα την κοινότητα αλλά το άτομο - πράγμα που μπορεί να κατοχυρώνεται με εκλογές από το σύνολο του λαού, Ελληνοκυπρίων, Τουρκοκυπρίων και γενικά όλων των πολιτών. Η προτεινόμενη συνταγματική τροποποίηση για την εκλογή Προέδρου και Αντιπροέδρου επιτυγχάνει τη σύζευξη του πνεύματος της ομοσπονδίας και της δημοκρατίας. Καταλήγοντας, επαναλαμβάνω ότι στη σημερινή συγκυρία, παρά τις προσπάθειες που έχουν διαχρονικά καταβληθεί, εξακολουθούν να παραμένουν σοβαρές διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών. Η εναλλακτική πρόταση για μια εξελικτική πορεία με την παράλληλη συζήτηση της μορφής της τελικής λύσης προβάλλει ως επιλογή, σε περίπτωση αποτυχίας της υφιστάμενης διαδικασίας. ΑΝΔΡΕΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας
